Shaxs va jamiyat

davlat va fuqarolik 
jamiyati
vii bob. mustaqil O‘zbekistonning ijtimoiy-madaniy tavsifi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

166
sardorlari dan bo‘lgan a.gramshi lenin va boshqa bolshevik-
kommunistlardan farqli o‘laroq yozgan edi: «sharqda davlat 
beqiyos kuch edi, fuqarolik jamiyati ilk, uyushmagan holatda 
bo‘lgan. g‘arbda davlat bilan jamiyat o‘rtasida tartibga solingan 
munosabatlar mavjud edi va agar davlat tebrana boshlasa, darhol 
fuqarolik jamiyatining mustahkam tarkibi yuzaga chiqqan. davlat 
oldingi handaq hisoblangan, orqada qal‘a va istehkomlarning 
mustahkam zanjiri turgan».
xo‘sh, bu nima bilan izohlanadi? Birinchidan, sharqda 
mulk ning asosan jamoaviyligi bilan bo‘lsa, g‘arb-yevropada 
avvalboshdan xususiy mulk ustunlik qilganligidadir. mulkning 
bu shakli hukmronligi ham avtomatizm yo‘li bilan fuqarolik 
jamiyati institutini paydo qilmaydi. davlat va, umuman, 
siyosiy rejim demokratiyaning ma’lum talablariga javob be -
rishi kerak. shu sharoitlardagina fuqarolik jamiyatiga zaru-
riyat bo‘ladi. ko‘rinadiki, davlat (har qandayi emas, balki 
demokratiyaviyligi) yaratib bergan shart-sharoitlar fuqarolarning 
kundalik manfaatlarini ro‘yobga chiqarishga xizmat qilishi 
lozim. bunda ishontirish, huquqiy va axloqiy me’yorlar hamda 
erkin shaxsning ajralmas huquqlari asosida nosiyosiy tashkilotlar 
yordamida ish yuritiladi.
Ikkinchidan,  erkin bozor iqtisodiyoti qonunlari shundayki, o‘z 
manfaatlari yo‘lida erkin shaxslar fuqarolik sohasida amal qiladigan 
demokratik tartiblarga tayanib o‘zlarining keragicha tashkilotlarini 
yarata olishi mumkin va lozim. zero, erkin va mustaqil shaxs – 
fuqarolik jamiyatining markaziy figurasidir.
Uchinchidan, davlat o‘z faoliyatida fuqarolar talab va ehtiyojlarini 
maksimum darajada hisobga olishga majburdir. Chunki bu o‘z-o‘zini 
doimiy mavjudligini ta’minlashga qaratilgandir. so‘ngra fuqarolar 
ham o‘zlarining xilma-xil manfaatlarini ta’minlashda davlat 
mexanizmiga murojaat qilishga haqlidirlar. bunda esa ular o‘zlarining 
ko‘plab nosiyosiy tashkilotlarini ishga soladilar.
Fuqarolar mavjud demokratik ijtimoiy 
tuzum sharoitlarida hokimiyatning belgi-
lovchi manbasi hisoblanadi. ularning 
jamiyati markazlashgan davlat hokimiyati 
va erkin shaxs o‘rtasidagi mustahkam