Shaxs va jamiyat

vi bob. Jamiyat va sivilizatsiya
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

118
Fan va sanoat 
inqiloblari
(1706–1790), faylasuf, «Sog‘lom aql» pamfletining muallifi T. 
Reyn, aqshning ikkinchi prezidenti T. Jeffersonning (1743–1826) 
falsafiy, siyosiy-huquqiy faoliyatlari natijalari bo‘lgan edi. Ular 
aqshning birinchi prezidenti etib saylangan J. Vashington (1732–
1799) bilan birgalikda inson huquqlari muammosiga fundamental tus 
berib, bularni fuqaroviy jamiyatda barcha erkinlik va huquqlarning 
siyosiy axloqiy va huquqiy asoslari tarzida qaradilar. monteskyening 
hokimiyat bo‘linishi g‘oyasi dastlab aqshning tashkil etilishidayoq 
hayotga tatbiq qilingan edi. bu yerda inson huquqlarini ustun qilib 
belgilash tamoyiliga asos solindi.
xviii–xix asrlar insoniyat dunyosi 
keyingi holatining shakllanishida bel-
gi lovchi davr bo‘lgan. bunda fan 
inson hayotining barcha tomonlariga 
ta’sir ko‘rsatib moddiy qadriyatlar yaratish vositalarida yuz 
berayotgan sanoat inqilobi talablariga muvofiq rivojlangan. Nazariy 
bilimlar ravnaqi, xvii asrda (dastlab matematika, astronomiya, 
tibbiyotshunoslik, keyinroq kimyo, issiqlik va elektr fizikasi) ustunlik 
sanoatdagi texnik o‘zgarishlar, kapitalning iqtisodiy va siyosiy 
hukmronligi o‘zaro bog‘liqlikda angliya, niderlandiya va shimoliy 
Fransiyada yuz berdi.
sanoat inqilobi to‘qimachilik sohasida boshlanib paxtani ko‘plab 
yetishtirishni taqozo etdi. angliyada gazmol to‘qish juda tez oshgan. 
uning narxi kamaygan. 1785-yilda mexanikaviy tikuv stanogining 
ixtiro qilinishi temirni qayta ishlash va kimyo sanoati rivojlanishiga 
olib keldi. ishlab chiqarish zaruriyati toshko‘mir qazib chiqarish 
va cho‘yan eritishni ko‘paytirdi. Og‘ir sanoat inqilobning ikkinchi 
bosqichini ifodalab, mashinalarni mashinalar yordamida ishlab 
chiqarishni bildirgan.
mashinasozlik yutuqlari qishloq xo‘jaligida ham inqilobiy 
o‘zgarishlarga yo‘l ochdi.
xvii asrning ikkinchi yarmi va xix asrning boshlarida sanoat 
inqilobi dastlab angliyani, so‘ngra yevropa qit’asining g‘arbi va 
markazini hamda shimoliy afrikani qamrab oldi. bu hududlarda 
fan va sanoatdagi chuqur o‘zgarishlar kishilar hayotining boshqa 
sohalarida ham tegishli ravishda o‘sishni ta’minlab sanoat jamiyatini 
yuzaga keltirdi.