Shaxs va jamiyat

Sivilizatsiyalar sintezi
uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar – ijtimoiy-madaniy jarayon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

157
… Lekin Mashriq yo‘qdir va Mag‘rib ham yo‘q,
Urug‘-aymoq Vatan va jins misoli.
Kuchli kuchli bilan kelsa yuzma-yuz,
Yerning bir chetida ketadi qolib.
(Faxriyor tarjimasi)
sivilizatsiyalar insoniyatga xos jihatlarning jami sifatida umu-
miylikka ham egadir. bu shunda ko‘rinadiki, ular umuminsoniy 
tarixiy jarayonning ichidadir, uning turlicha kechishini ifodalaydi. 
ijtimoiy-madaniy jarayonlarning turlicha holatlarini ifodalashi bilan 
sivilizatsiyaviylik «olamning birligi uning turli-tumanligidadir», degan 
tamoyilga juda mos keladi. ya’ni, bir tomondan, sivilizatsiyalarning 
o‘zaro ta’sir ko‘rsatishlari, aloqadorlikka moyilliklari ko‘zga tash-
lansa
1
, ikkinchi tomondan, ularning tobora turli xilda namoyon 
bo‘lishlari yuz bermoqda.
bu masalaning nafaqat nazariy, bal-
ki siyosiy-amaliy o‘tkirligi bilan ham 
izoh lanadiki, mustamlakachilik qaysi 
bosqichda bo‘lmasin, u yoki bu sohada 
amalga oshirgan o‘zgarishlar bir tomon-
lama bo‘lganidan, ularning natijalari davlat istiqloliga yetarli asos 
bo‘la olmasligi ravshan edi. boshqa tomondan, g‘arb-yevropa 
texnogen sivilizatsiyasi ham garchi shaxs erkinliklari, yuqori turmush 
darajasini ta’minlagan holda jahoniy ekspansiyachilik, ekologiyaviy 
inqiroz, resurslarni tasarruf etish va hokazo salbiy oqibatlarni keltirib 
1
kishilik jamiyatini sanoatlashtirish orqali modernizatsiyalashtirish g‘arbda 
boshlanib, keyinroq asta-sekin turlicha vositalar yordamida sharqqa yoyilishi 
tufayli Yaponiya, Osiyo-Tinch okeani havzasi, Hindiston va boshqa joylarda 
chuqur sifat o‘zgarishlari ro‘y berdi. natijada bularda g‘arbga xos bo‘lgan 
belgilar paydo bo‘ldi. masalan, yaponiya 70 yilcha vaqt ichida asosiy jihatlar 
bo‘yicha g‘arb standartlarining yuqori nuqtasiga: sanoat kapitalizmi, vakolatli, 
demokratiya, fan va texnologiya sohalarida ilg‘orlikka erishildi. ayni vaqtda, bu 
mamlakat sharqona ma’naviyatda mustahkam turibdi, deyish mumkin. demak, 
bu yerda sharq va g‘arb sivilizatsiyalari zarur o‘rinlarda mohirona qo‘shilgan. 
albatta, g‘arb sivilizatsiyasining iqtisodiy-texnologik va pragmatik huquqiy 
qadriyatlari axloqning elementar talablariga zid kelib qolgan jihatlari ham 
ko‘zga tashlanmoqda, raqobat kurashi har doim ham insonparvarlik tabiatini 
ifodalamaydi.