Shaxs va jamiyat

o‘tmish 
qadriyatlarining 
zamonaviy talablar 
darajasida tiklanishi
vii bob. mustaqil O‘zbekistonning ijtimoiy-madaniy tavsifi
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

172
kabi jihatlar tanlov asosiga qo‘yilmog‘i zarur bo‘ldi. bu mezonlar, 
o‘z navbatida, tarixiy jihatlardan o‘zlikni anglashga imkon berdi. 
ya’ni, millat, xalq o‘zining kimligini, o‘tmishda qanday jasoratlar 
ko‘rsatgani, shu bilan birga, qanday nuqsonlardan xoli emasligi 
anglandi.
mustamlakachilar va totalitar o‘tmishdan 
qolgan ma’naviy qashshoqlikni tugatish 
tarixiy xotirani uyg‘otish orqali yuz beri-
shi mumkin edi. bu o‘tgan asr boshlarida jadidchi-ma’ri fatparvarlar 
ham ko‘targan masala edi. president islom karimov bunga keng 
qamrovda yondashdi:
«har qaysi xalq milliy qadriyatlarini o‘z maqsad-muddaolari, shu 
bilan birga, umumbashariy taraqqiyot yutuqlari asosida rivojlantirib, 
ma’naviy dunyosini yuksaltirib berishga intilar ekan, bu borada tarixiy 
xotira masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. ya’ni, tarixiy xotira 
tuyg‘usi to‘laqonli ravishda tiklangan, xalq bosib o‘tgan yo‘l o‘zining 
barcha muvaffaqiyat va zafarlari, yo‘qotish va qurbonlari, quvonch va 
iztiroblari bilan xolis va haqqoniy o‘rganilgan taqdirdagina chinakam 
tarix bo‘ladi
1
. ko‘rinadiki, tarix buyuk murabbiy. undan nafaqat ibratli 
xulosalarni, balki achchiq haqiqat saboqlarini ham olish mumkin.
O‘zbek xalqining tarixiy xotirasida zardushtiylik dini yod gor-
ligi «Avesto»da jamlangan donolik, kushoniy turkiylar davrida 
buddaviylikka katta e’tibor berilgani tufayli, bu din g‘oya lari 
Osiyoning sharqiy qismi tomon tarqalib, tinch okean sohillarigacha 
yoyilgani, turk hoqonligi davlatchiligidagi federativ tuzilmaviylikning 
o‘z davrida katta voqea bo‘lganligi ijobiy hodisalar sifatida zamonaviy 
mezonlarda tiklandi. ayniqsa, islomiy qadriyatlarga oid tarixiy 
haqiqatlarning xalqqa qaytarilishi juda muhim bo‘ldi.
O‘zbekiston hududi islomiy falsafa, ilohiyot, huquqshunoslik, 
shuningdek, ko‘pgina ulug‘ muhaddislar faoliyat ko‘rsatgan makon 
bo‘lganligi jahon jamoatchiligiga ilgaridan ma’lum edi. lekin bu 
to‘g‘rida, o‘zbek xalqining andariya qismi xabarsiz edi. istiqlolning 
o‘tgan yillarida mamlakatda bu yetishmovchilikni bartaraf etish 
bo‘yicha katta ko‘lamda ma’naviy-ma’rifiy ishlar olib borildi. 
Xususan, ulug‘ muhaddislar, so‘fiylar, ilohiyotchilar qabrlari obod 
1
Islom Karimov. «yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch». t., «ma’naviyat», 
2008, 97-bet.