199
«Shimol», «G‘arb»,
«Sharq» va «Janub»
1/6 qismida, keyinroq qator mamlakatlarda amalda qo‘llanishi
insoniyatga dahshatli zarar keltirgan eksperiment bo‘lib tarixga kirgani
hozirda hammaga ma’lum.
hozirgi vaqtda amerikalik olim
E.Vallerstaynning jahon tizimi
nazariyasi
xiyla asosli, deb qabul qilingan. unga ko‘ra insoniyat
tarixining paydo bo‘lganidan agrar jamiyatlargacha bo‘lgan
«minitizm» bir qancha avvalgi «minitizm»lardan tashkil topib agrar
ishlab chiqarishga asoslangan
«jahoniy saltanatlar» va yevropada
xvi asrdan boshlangan
«jahoniy tizim» «jahon iqtisodiyoti» davrida
bozor munosabatlari yo‘li bilan boshqaruv birinchi o‘ringa chiqqan
bosqichlari farqlanadi.
i. vallerstayn nazariyasida yana ko‘r-
satiladiki, kapitalizm o‘zining barcha
imkoniyatlarini namoyon etib rivojlanishi
ketma-ketligiga ko‘ra uchta –
«Markaz»
(yadro),
«Markazdan yarim uzoqlikda» va
«Markazdan uzoqda»gi
qismlardan iborat bo‘ladi.
agar dastlab yevropada va, umuman,
Jahonda
Gollandiya «Markaz»ni tashkil etgan bo‘lsa, bu rolni xviii–
xix asrlarda
Angliya, xx asrda esa
Amerika Qo‘shma Shtatlari
bajardi. bu mamlakatlarda tegishli tarzda sanoat rivojlanishi darajalari
va ularning dunyoda tutgan o‘rni belgilangan.
hozirgi vaqtda
«Markaz»ga mansub davlatlar turkumida o‘ta
rivojlangan shimol (yevropa markazi, g‘arbi va shimoli hamda
shimoliy amerika) va yuksak rivojlangan
G‘arb (yevropaning
qolgan davlatlari) hamda
Sharqdagi Yaponiya, Janubiy Koreya,
Singapur, Isroilni farqlash lozim. bulardan tashqari
Sharqda intensiv
rivojlanayotgan yangi davlatlar –
Malayziya, Tailand, Indoneziyani
ko‘rsatish mumkin. bularning birinchilarida sarmoya va jon boshiga
ko‘p va sifatli mahsulotlar ishlab chiqariladi. ishlab chiqarish eng
yangi va juda murakkab texnologiyalarga asoslangan. shunga ko‘ra
ular mahsulotlariga dunyoning istagan joyida talab kattadir.
bundan
tashqari, hozirgi xalqaro hamjamiyatning asosini
transmilliy korporatsiyalar (tmk) va
transmilliy banklar (tmb)
tashkil etadi. ularning soni
40000 ta bo‘lib,
200000 ta filiali bilan
150 ta mamlakatda faoliyat ko‘rsatadi. ular eng yuksak rivojlangan
mamlakatlarga tegishlidir.
«Ekson», «IMB», «Djeneral motorz»,
«Ford» (AQSH), «Xitachi», «Mitsui», «Mitsubisi», «Sumitomo»
Dostları ilə paylaş: