| QADIMGI MISR. Nil, Dajla va Frot daryolari vodiylarida insoniyat birinchi paydo bo’lgan va asta sekin rivojlangan tizimlar izlari topilgan. Хuddi shu yerda papirusdan foydalanishni birinchi marta o’rgandilar, bu shu joylarda hisob ishlari bilan shug’ullanishganligini va hisob yozuvlari bo’lganligini ifodalaydi. Shunday namoyondalardan biri Firavn saroyi xizmatkori - Neferxotepdir. U hisobchilar (buxgalterlar) xudosi Тotuga qasam ichdi. Unga quyidagi vazifalar yuklatildi: Firavn uyida tinchlik va xotirjamlikni saklash, hech kimni unutmay va mavqyeini almashtirmay hammaga oziq ovqat berish, piramida uchun qancha g’isht, non va pivo uchun qancha bug’doy, yo’lni qanday ko’rish kerak va bunga qancha ishchi kerak bo’ladi, bularni hammasini u hisoblab chiqar edi. Har kuni ertalab hisobchi xizmatkor orqali shoxga, malikaga, shahzodalarga yangi oziq-ovqatlar kiritar, omborchini nazorat qilar va sarflarni barchasini qog’ozlarga yozib qo’yardi. Qog’ozlarda kirim-chiqim hisob-kitobi yuritilib, avvalgi kundan qolgan qoldiqlar, shu kundagi sarflar va ularning qolgan qoldiqlari hisobi yozib borilar edi.
Kadimgi Misrda moddiy hisobni muhim elementi har kunlik qoldiqning ajratilishi edi. Qadimgi Misrliklarda yuritilgan hisob holatining bunday alohida xususiyatiga A.Barxard e’tiborini jalb qildi. Kundalik qoldiqlar xulosasining chiqarilishi asosan katta bo’lmagan xo’jalik faoliyatlari bilan bog’lik edi.
Omborlardan chiqariladigan qiymatga ega bo’lgan buyumlar omborlardan faqat “Berish mumkin” degan belgiga asoslanib chiqarilar, omborxona boshlig’i buyumni chiqarishni qayd etib yozib, xujjatlar to’plardi. Undan keyinroq to’lovchilar va oluvchilar o’rtasidagi qimmatbaho buyumlarning harakati aks ettiriladi. Hisobotda ma’lumotlar umumlashtiriladi. Qadimiy Misrda oynadek ravshan mulkni muayyan muddatga foydalanishga berish shartnomalari hisobi yuritilar edi. Bu xo’jaliklarda qimmatli narsalar harakatini aniqrok yozishga imkon berardi. Yozma hisobni paydo bo’lishi uchun xo’jalik faoliyatining rivojlanishi yanada kengroq bo’lishi, shuning bilan birga yozuv va elementar arifmetika mavjud bo’lishi kerak edi. Bu jarayon tahminan olti ming yillar avval paydo bo’lgan edi.
Dostları ilə paylaş: |
