Shukurullo mardonov umida zokirova

11.6. Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida bo‘lajak 
o‘qituvchilarni badiiy meros negizida ma’naviy-estetik 
tarbiyalashning nazariy-pedagogik va amaliy asoslari
Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida bo‘lajak o‘qituvchilarni 
milliy-badiiy meros vositasida ma’naviy-estetik tarbiyalashning 
nazariy, pedagogik va amaliy asoslari: uslubiy va pedagogik asoslar, 
konsepsiya va etakchi g‘oya; zaruriy glossariy; bo‘lajak o‘qituvchilar 
uchun mezonlar, maqsad, vazifa, sabab, rag‘bat, mazmun va manbalari; 
o‘quvchilarning psixologik-pedagogik xususiyatlari, ma’naviy-estetik 
tarbiyada inobatga olinadigan yosh xususiyatlari; psixologik-pedagogik 
shart-sharoitlar; tamoyillar, ularning o‘ziga xosligi va yo‘nalishi, umumiy 
qonuniyatlar, omillar; pedagogik jarayon (uning vazifalari, xususiyatlari, 
mohiyati, mazmuni) sanaladi. Pedagogik fanlarni o‘rganayotganda 
milliy-badiiy merosdan bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik 
tarbiyalash tizimi sifatida pedagogik texnologiyalaridan unumli 
foydalanish lozim. Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida ma’ruza 
bo‘lajak o‘qituvchilarni milliy badiiy meros, abadiy qadriyatlar asosida 

---

188
ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayonini tashkil qilishning asosiy shakli 
hisoblanadi. Bo‘lajak o‘qituvchilarni ajdodlar badiiy merosi asosida 
ma’naviy-estetik tarbiyalash shakllari, usullari, vositalari, o‘qitish 
usullari va uslublari turlicha bo‘lishi lozim. O‘qituvchilar uchun ma’ruza 
materiallari bo‘yicha topshiriqlar, ma’naviy-estetik tarbiya tarkibdagi 
nazariy-pedagogik, amaliy-uslubiy ishlar aloqador-ligi va uyg‘unligi 
muhim ahamiyat kasb etadi. Ajdodlarimizning badiiy merosidan 
“abadiy qadriyatlar” sifatida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik 
tarbiyalashda “ijtimoiy maydon”, milliy san’at qadriyatlari sifatida 
foydalanishni taqozo qiladi.
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash metodologiyasi, 
tushunchasi va etakchi g‘oyasi. Ajdodlarimizning milliy-badiiy merosi 
asosida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashda uslubiy 
va pedagogik asoslar quyidagilardan iborat: davlat ta’lim siyosatida 
ta’lim oluvchilarni ma’naviy trabiyalash to‘g‘risidagi metodologik 
qarorlar, Sh.M. Mirziyoyevning asarlari va nutqlaridagi talabalarni 
ma’naviy tarbiyalash bo‘yicha uslubiy qoidalar; xalq pedagogikasida 
ta’lim konsepsiyasi; Sharqning buyuk mutafakkirlari, zamonaviy 
olim-pedagoglarning tarbiya to‘g‘risidagi qarashlari; ta’lim nazariyasi 
- oliy ta’limda tarbiya, shaxs nazariyasi, motivatsiya asosda shaxsga 
yo‘naltirilgan ta’lim-tarbiya; pedagogika metodologiyasi - emotsional-
hissiy darajadagi materialistik dialektika va anglash nazariyasi; tarbiya, 
psixologiya, pedagogika, estetika, san’atning zarur materiallariga 
kompleks yondashishga oid tegishli qoidalar, uslubiy va didaktik 
tamoyillar; bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash 
nazariyasining ushbu tarbiyaning kasbiy-shaxsiy amalga oshirish bilan 
bog‘liqligi hamda anglash va o‘zini o‘zi tarbiyalash empirik metodlarning 
o‘zaro bog‘liqligi; talabalarni kelgusi kasbiy-shaxsiy tarbiyaviy ishlarga 
– ma’naviy-esttetik tarbiyalash. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash konsepsiyasi 
quyidagi asosiy qoidalardan iborat: bo‘lajak pedagogik kadrlarni 
ma’naviy-estetik tarbiyalash oliy ta’lim tizimi uchun, shu jumladan, 
pedagogik ta’lim uchun juda muhim va dolzarb muammo; bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash muhim ijtimoiy-pedagogik 
xarakterga ega, sababi dalat ta’lim siyosatida, Sh.M. Mirziyoyevning 
nutq va ma’ruzalarida, Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim 
oluvchilarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida ma’naviy etuk 

---

189
shaxs qilib tarbiyalashga ustuvor o‘rin berib kelinmoqda. Bo‘lajak 
o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash pedagogik fanlarni 
o‘rganish jarayonida (tizimida) (o‘zaro bog‘liqlik, uzviylik va bir-
birini to‘ldirish) amalga oshiriladi va bunda ajdodlarning milliy badiiy 
merosi - ma’naviy-estetik qadriyatlariga asoslanadi hamda shaxsga 
yo‘naltirilgan pedagogika, nazariy-pedagogik asoslar, ta’limdagi yangi 
yo‘nalishlar va innovatsiyalardan mo‘ljal olib, o‘zbek xalqining tarixiy-
madaniy merosidan foydalanib, sifatli pedagogik kadrlar tayyorlash 
takomillashtiriladi.
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning etakchi 
g‘oyasi. Tarbiyaning asosiy qonunini “keksa avlodlarining ijtimoiy 
tajribasini majburiy va zaruriy ravishda o‘rganishni taqozo qiladi, 
chunki u yosh avlodni jamiyat hayotiga qo‘shishni va avlodlar 
o‘rtasidagi davomiylikni, jamiyatni, shaxsni qo‘llab-quvvatlashni va 
har bir insonning muhim kuchlarini rivojlantirishni ko‘zda tutadi” 
[141, 93]. Ushbu qonun asosida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-
estetik tarbiyalash tartibi, xususiyatlari va mazmuni, uning ijtimoiy 
yo‘nalishi, shaxsiy yondashuvi, pedagogika OTM talabalarini 
ma’naviy-estetik tarbiyalashga oid etakchi g‘oyasi shakllantirildi: 
bo‘lajak o‘qituvchilarning milliy-badiiy qadriyatlar asosida tegishli 
kasbiy va shaxsiy ma’naviy-estetik tarbiyalash omili sifatida bo‘lajak 
mutaxassislarning pedagogik tayyorgarligi takomillash-tiriladi.
Kerakli glossariy (lug‘at) - bu aniq “konseptual makon”dir. Quyidagi 
tushunchalar ko‘rib chiqiladi va integratsiyalashtiriladi: “ma’naviyat: 
vazi falari, mohiyati”, “ma’naviyatning tuzilishi, uning tarkibiy qism-
lari”, “ma’naviy hayot”, “ma’naviy rivojlanish”, “ma’naviy tarbiya”, 
“ma’naviy-estetik tarbiya”, “bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-
estetik tarbiyasi”, “estetika”, “estetik qadriyat”, “estetik madaniyat”, 
“badiiy qadriyat”, “badiiy meros”, “abadiy qadriyatlar”, “milliy-badiiy 
meros”.
Talabalar - bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashning 
maqsadi, vazifalari, motivi, rag‘batlari, mazmuni, manbalari.