Щзбекистон республикаси олий

2a–Rasm.
Bir konturli qurilma tizimi chizmasi.

quyosh kollektori;	nazorat qilish va boshqarish
sirkulyasiya nasosi;	qurilmasi;
bak, akkumulyator;	Issiqlik almashgich.
datchik sozlagich;

2b–Rasm.
Ikki konturli qurilma tizimi chizmasi.
Quyosh kolektori shunday qurilmaki, u quyosh nurlari oqimini qabul qilib, bu oqim energiyasini Issiqlikka aylantiradi va isitilayotgan suyuqlikka, ya’ni Issiqlik tashuvchiga uzatadi. Kollektorlarning eng ko’p tarqalgani shishali yassi quyosh kollektori hisoblanadi. Undan tashqari bir qator murakkab kollektorlar ishlab chiqilmoqda va amaliyotga tadbiq etilmoqda. Vakuum kollektorlari shunday kollektorlardan hisoblanadi.
Quyosh nurini yig’uvchi, harakatlantiruvchi va boshqa tuzilishga ega bo’lgan kollektorlarni bir qator konstruksiyalari yaratilmoqda. Ular o’rta va yuqori haroratda ishlatish uchun mo’ljallangan. Lekin shunga qaramasdan quyosh suv isitgichlari konstruksiyalarida yassi quyosh kollektorlari ishlatilmoqda (2–rasm).
Suv isitishga mo’ljallangan yassi quyosh kollektori har hil materiallardan (po’lat, gips, alyuminiy, plastmassa va boshqalar) tayorlanishi mumkin. Lekin ularning ishlashi bir hil prinsipga asoslangan. Bu "Parnik effekti" deb atalib quyosh energiyasini singdirish va uni minimal yo’qotishlar bilan Issiqlik energiyasiga aylantirishdan iborat.

2–Rasm.
YAssi quyosh kollektori chizmasi.

shaffob yopg’ich;	Issiqlik o’tkazmaydigan
yig’uvchi yuza;	qatlam;
qaytargich ekran;	korpus.

Quyosh kollektorlari konstruktiv jihatdan bajarilishiga ko’ra turlicha bo’lishi mumkin. Lekin shunga qaramasdan konstruksiyalar quyida sanab o’tiladigan bir qator o’xshash xususiyatlarga ega.

1. 
   Yig’uvchi yuza quyosh kollektorining asosiy unsuri hisoblanadi. Odatda u misdan tayorlanadi. Lekin ba’zi hollarda alyuminiy yoki plastmassaning maxsus turlari qo’llanilishi mumkin. Yig’uvchi yuza g’ovak quvurlar qatoridan tashkil topadi. U quvur ichida aylanaetgan suvga quyosh issiqligini beradi. quyosh nurlari tushayotgan yuza shunday xususiyatga ega bo’lishi kerakki, energiya yo’qolishining minimal darajasida nur oqimining singishi maksimal bo’lishi kerak. Bunday sifatga ega bo’lgan yuzalarni hosil qilish texnologiyasi, bizga ma’lumki, selektiv qoplama bilan qoplashdan iborat. Har bir ishlab chiqaruvchi ko’p hollarda, o’z "nouxau" sini qo’llaydi. Ba’zi hollarda selektiv qoplamalar bilan qoplash o’rniga kollektorning ishlash davri davomida quyosh nuri ta’siri va haroratningssiklik ravishda o’zgarishiga chidamli bo’lgan maxsus buyoklar bilan yuzani qoplashda foydalaniladi. Yig’uvchi yuzalarning ko’plab shakllari mavjud, lekin ularni ko’pchiligi po’lat konstruksiyali "Payvandlangan yuzalar" prinsipi asosida (2–rasm a,b) yoki misdan tayyorlangan buyum uchun to’siqli quvurlar panjarasi ko’rinishida (2–rasm g,e) bo’ladi. Quyosh kollektorlarining o’lchamlari turlicha 0,5 dan 4 m² gacha bo’lishi mumkin, lekin ko’p hollarda u 2 m² atrofida bo’ladi.
   
2. 
   SHaffof qoplama 3 ta asosiy funksiyani bajaradi: "Parnik" effektini yuzaga keltirish; tashqi muhit ta’siridan kollektorni himoya qilish; energiya yo’qolishini kamaytirish. Plastmassadan tayyorlangan shaffob qoplamali kollektorlarning qo’llanilishi mavjud konstruksiyaning og’irlik va tan narxini kamaytiradi. Konstruksiya mustahkamroq bo’ladi va shunga mos ravishda mexaniq ta’sirga chidamli bo’ladi. Ammo plastmassa tez eskiradi, ya’ni atmosfera ta’siridan u tez xiralashadi va uning o’tkazish qobiliyati tushib ketadi. SHular bilan bog’liq holda qoplama sifatida maxsus sifatga va yuqori o’tkazish qobiliyatga ega bo’lgan shishadan ko’proq foydalaniladi. SHishaning qalinligi 4 mm dan kam bo’lmasligi kerak.
   
3. 
   Issiqlik izolyasiyasi energiyaning tashqi muhitga sochilishi hisobiga yo’qolishini kamaytirish uchun xizmat qiladi. Kollektorning yon tomonlari va pastki yueasi Issiqlik izolyasiyasi bilan qoplanadi. Odatda, izolyasiyalovchi ashyo sifatida shisha tola, mineral paxta, penoplast va boshqa Issiqlik o’tkazuvchanligi kam bo’lgan materiallardan foydalaniladi. Bundan tashqari, izolyasiyalovchi va yig’uvchi yuzalar o’rtasida qaytaruvchi ekran joylashtiriladi. U bu yuzalar orasidagi kontaktning oldini oladi va yig’uvchi yuzadan ajralib chiqayotgan energiyaning bir qismini orqaga ishchi hajmga qaytaradi;
   
4. 
   Korpus bu konstruksiyaning tutib turuvchi unsuri hisoblanadi. Unda kollektorning komponentlari joylashgan. U po’latdan, alyuminiy qotishmasidan va ba’zi hollarda plastmassadan tayyorlanishi mumkin. Korpus konstruksiyani tashqi ta’sirdan himoya qiladi, ya’ni u ob–havo sharoitlari o’zgarishidan himoyalangan va mexaniq jihatdan mustahkam bo’lishi kerak. Bundan tashqari, uning konstruksiyasi kollektorni mahkamlash imkoniyatini berishi va quvurlarni tutashtirish uchun bo’laklarga bo’linadigan birikmalarga ega bo’lishi kerak.