Sifat çEŞİtleri Niteleme Sıfatları

SIFATLAR
Varlıkları niteleyen, onların durumlarını açıklayan, onları değişik yollarla belirten kelimelere denir. Sıfat, isim soylu bir kelimedir. Bir isim başka bir ismi nitelerse sıfat görevini üstlenmiş olur. Sıfatlar tek başına sıfat olmaz. Mutlaka bir ismi nitelemesi gerekmektedir. “Büyük, kırmızı, beş...” kelimeleri birer isimdir. Bu kelimeler bir ismi nitelerse, sıfat olur. Yeşil araba, büyük çocuk, güzel ev...

Sıfatların Özellikleri :

1. 
   Sıfatlar isim soylu kelimelerdir.
   
2. 
   Mutlaka bir ismi nitelerler.
   
3. 
   Sıfatlar, her zaman tamlayan görevinde kullanılırlar.
   
4. 
   Çoğul eklerini, hâl eklerini, iyelik eklerini, tamlama eklerini almazlar.
   
5. 
   Sıfatlar, ismi nitelerken genellikle “ne durumda, nasıl, hangi, ne renk, kaç, ne kadar” sorularına cevap verir.
   
   • 
     Sıfat olan bir kelime tek başına kullanıldığında veya isim çekim eklerini aldığında isim olur. Böyle kelimelere “İsimleşmiş Sıfat” denir. Örnek: Küçük tencereyi düşürdü. (Sıfat) / Küçük, tencereyi düşürdü. (İsimleşmiş Sıfat)
     

SIFAT ÇEŞİTLERİ

1. 
   Niteleme Sıfatları
   
2. 
   Belirtme Sıfatları
   

NİTELEME SIFATLARI : Varlıkların durumlarını, biçimlerini, renklerini; nasıl olduklarını bildiren sıfatlardır. Bu sıfatlar “nasıl” sorusuna cevap verirler. Bu sıfatlar soyuttur, niteleyicidir. Genellikle zıt anlamı olan kelimelerdir. Ayrıca bu sıfatlar zihnimizde kişiden kişiye değişen kavramlar oluşturur. Mavi kalem, akıllı evlat,, kötü söz...

BEL.İRTME SIFATLARI : Beş çeşittir:

1. 
   İşaret Sıfatları
   
2. 
   Belgisiz Sıfatlar
   
3. 
   Sayı Sıfatları
   
   1. 
      Asıl sayı sıfatları
      
   2. 
      Sıra sayı sıfatları
      
   3. 
      Kesir sayı sıfatları
      
   4. 
      Üleştirme sayı sıfatları
      
4. 
   Soru Sıfatları
   
5. 
   Ünvan Sıfatları
   

1. 
   İŞARET SIFATLARI : Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. O çocuk, bu ev, karşıdaki okul, böyle insan, şöyle evlat....İşaret zamirleri ile işaret sıfatları birbirine karıştırılmamalıdır. Bu okulun tek memurudur. (Sıfat) / Bu, okulun tek memurudur. (Zamir) ----- Böyle çocuk görmedim. (Sıfat) / Böylesini görmedim. (Zamir)
   
2. 
   BELGİSİZ SIFATLAR: Varlıkları yarı belli bir biçimde belirten sıfatlardır. En çok kullanılanların şunlardır: Birçok kalem, bazı adamlar, birkaç öğrenci,, nice yıllar, bir gün, biraz para, pek çok araba, az yemek, her gün, falan şahıs, hiçbir insan, başka adam, herhangi bir yazar...
   

* “Bir” kelimesi kesinlik anlamı taşırsa sayı sıfatı olur. Kesinlik bildirmezse belgisiz sıfat görevini üstlenir. Bir çocuk / Bir gün gelirim elbet.

• 
  “Birkaç, fazla, her, her bir, herhangi bir, hiçbir...” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan tekil olur. Birkaç insan (Doğru) / Birkaç insanlar (Yanlış)
  
• 
  “ Bazı, nice, bütün, tüm, başka...” kelimeleri belgisiz sıfat olduğunda tamlanan çoğul olur. Bazı insanlar (Doğru) / Bazı insan (Yanlış)
  
• 
  “Birtakım” kelimesi “bazı” anlamına gelirse bitişik; bu anlama gelmezse ayrı yazılır. Birtakım insanlar, bunu hâlâ anlayamadı. / Okulumuz bu sene de bir takım elbise verdi.
  
• 
  “Az, çok” kelimeleri isim, sıfat, zarf olarak kullanılabilir. Aza kanaat etmeyen, çoğu bulamaz. (İsim) / Çok çalıştım (Zarf) / Az para verdiler (Sıfat)
  
• 
  “Çok” kelimesi –u ekini alarak belgisiz zamir olur. Öğrencilerin çoğu kaçtı.
  

SAYI SIFATLARI : Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlara denir. Dörde ayrılır:

1)Asıl Sayı Sıfatları : Tam sayılarla yapılan sıfatlardır. Üç kişi, beş lira, yüz kalem...

* Her sayı kelimesi sıfat olmaz. Sıfat olabilmesi için ismi nitelemesi gerekir. Örnek : Altıyı üçe böl. (Her ikisi de isim) / Altı ekmeği üçe böl. (Birincisi sıfat, ikincisi isim)

* “Tek” ve “çift” kelimeleri de asıl sayı sıfatıdır. Örnek: Tek kişi, çift oda...

* Sayılar bazen başka kelimelerle birlikte sıfat olabilir: Beş kilo ceviz.

Sıfat

* Asıl sayı sıfatlarının nitelediği isimler çoğul eki alırsa topluluk anlamı kazanır: Üç Aylar, Yedi Cüceler....

2)Sıra Sayı Sıfatları: Varlıkların sırasını ve derecesini bildiren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatlarının sonuna –(ı)ncı, -nci, -ncu, -ncü ekleri getirilerek yapılır. Yedinci hafta, birinci yıl...

“Sonuncu, ortanca, ilk, son” kelimeleri de sıra sayı sıfatı olarak kabul edilir: Sonuncu adam, ortanca çocuk, ilk sıra....

Sıra ve derece bildiren kelimeler bazen isim olur. Yarış birincisine bin altın verildi.

İsim

3)Üleştirme Sayı Sıfatları : Varlıkların ne şekilde paylaşıldığını bildiren sıfatlardır. Tam sayıların sonuna –ar, -er ekleri getirilerek yapılır: Onar lira, beşer yıl...

“Teker, çifter, yarımşar” kelimeleri de üleştirme sayı sıfatı olabilir: Çifter sıra, yarımşar pide...

-ar, -er eklerini alan kelimeler zarf olarak kullanılabilir: İçeriye teker teker girin.

Zarf

4)Kesir Sayı Sıfatları: Bir bütünün eşit parçalarından belli bir bölümünü göstermeye yarayan sıfatlara denir.: ¼ ekmek, %25 pay, yarım elma, çeyrek altın...

Kesir bildiren kelimeler tamlanan durumunda kalırsa isim görevini üstlenir: Kazancımın üçte ikisini buna harcadım.

İsim

NOT : Bu sayı sıfatlarının dışında bir de “topluluk sayı sıfatı” dediğimiz bir sıfat daha vardır: Dördüz çocuk, ikiz bebek...
SORU SIFATLARI : İsimleri niteleyen soru kelimelerine soru sıfatı denir: Kaç adam? Kaçıncı sene? Nasıl bir kitap? Hangi okul? Ne gün? Neredeki İnsan?...

ÜNVAN SIFATLARI : Kişilerin mesleklerini, cinsiyetlerini, makamlarını, lakaplarını belirten sıfatlara denir. Bu sıfatlar sadece insan isimlerini niteler. Bazen isimden önce, bazen sonra gelir: İsmet Bey, Teğmen Kasım, Ali Amca, Hasan Paşa, Ahmet Reis, Doktor Malik, Ayşe Hanım, Çolak Nebi, Öğretmen Harun...

Ünvan bildiren kelimeler bazen isim göreviyle kullanılır: Kardeşim okuyup avukat olacak.(İsim) / Avukat Burhan, benim kardeşimdir. (Sıfat)

NOT :

1)Bir sıfat, birden fazla ismi niteleyebilir: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar...

Bu durumda anlatım bozukluluğu olmamalıdır: Tatlı elmalar, şeftaliler, kirazlar, limonlar (Yanlış)

2) Birden fazla sıfat bir ismi niteleyebilir: Tatlı, güzel, kırmızı elma...

YAPILARINA GÖRE SIFATLAR

1. 
   Basit Sıfatlar : Hiç ek almayana sıfatlardır: İyi söz, kötü adam, güzel insan...
   
2. 
   Türemiş Sıfatlar : Yapım eki almış sıfatlardır: Açık hava, akılsız insan...
   
3. 
   Birleşik Sıfatlar: En az iki kelimeden oluşan ve bitişik yazılan sıfatlardır: Boşboğaz adam, Aksaraylı Abidin...
   
4. 
   Öbekleşmiş Sıfatlar: En az iki kelimeden oluşan ve ayrı yazılan sıfatlardır: Ak sakallı dede