Sifat so’z turkumi Sifatning morfologik xususiyatlari

Sifat so’z turkumi Sifatning morfologik xususiyatlari

---

---

Sifat so’z turkumi

Sifatning morfologik xususiyatlari:
Asosan otga bog’lanib , undan anglashilgan predmetning turli xil belgilarini ifodalovchi mustaqil so’zlar sifat deyiladi . 
Sifatlar qanday ? qanaqa ? qaysi ? kabi so’roqlardan biriga javob bo’ladi .
katta xona , uzun daryo , og’ir eshik , qabariq shisha , nordon anor , devoriy gazeta , qishki olimpiada , issiq suv , aqlli mavjudot 


Sifatning sintaktik xususiyatlari: 
Ba’zan bir sifat ikkinchi bir sifatga hech qanday grammatik vositasiz , ya’ni bitishuv usuli bilan bog’lanishi mumkin . Bunda 
dastlabki sifat belgining belgisini ifodalagan sanaladi . Masalan , rangdor vassali mehmonxona , qizil gulli darvoza , baland
boloxonali uy , qora ro’molli ayol 
Ba’zan sifat fe’lga bitishuv usuli bilan bog’lanib , ravishning grammatik vazifasini bajarishi mumkin . Bunda sifat ravishlashadi ,
ya’ni ravishning so’roqlariga javob bo’ladi , ravishning gapdagi sintaktik vazifasini(hol) bajaradi , ravish kabi harakat-
holatning belgisini ifodalaydi .
yaxshi o’qimoq , chiroyli yozmoq , katta tishlamoq , qattiq qo’rqmoq , keng fikrlamoq , og’ir xo’rsinmoq , shirin tabassum 
qilmoq , chuqur tekshirmoq , yengil ta’zim qilmoq . Bunday vaziyatda sifatlar ko’pincha ko’chma ma’no kasb etadi .

Sifat bitishuv usuli bilan otga bog’lansa aniqlovchi , fe’lga bog’lansa hol vazifasida qo’llanadi . Masalan , yaxshi bola
yaxshi o’qiydi . Kuchli shamol daraxtlarni qattiq sulkitar edi . Alisher qiyin vazifani osongina hal qildi . 


Sifatlarning otlashuvi 

1) gapda sifat bog’langan ot tushib qoladi ; 

2) sifat tushib qolgan otning lug’aviy shakl yasovchisini , sintaktik shakl yasovchisini yoki ko’makchisini(agar ular ot tarkibida 

bo’lsa!) qabul qiladi ; 

3) sifat tushib qolgan otning so’rog’iga javob bo’ladi ; 

4) sifat tushib qolgan otning sintaktik vazifasini o’z zimmasiga oladi . 

5) sifat tushib qolgan otning ma’nosi(shaxs , narsa…) ni anglatadi 
A’lochi o’quvchi+lar+imiz+bilan faxrlanamiz===A’lochi+lar+imiz+bilan faxrlanamiz ! 
Yaxshi odam+dan bog’ qoladi , yomon odam+dan dog’ qoladi===yaxshi+dan bog’ qoladi , yomon+dan dog’ qoladi. Achchiq
narsa+ni achchiq narsa kesadi===Achchiq+ni achchiq kesadi 
Dono va aqlli(odam)lar hech qachon yo’ldan adashmaydi . Endi senlar o’qib , oq-qora(narsalar)ni taninglar . Bilimli (odam)
biladi bilim qimmatin , Bilimsiz (odam) ne bilgay bilim qiymatin . (yusuf Xos Hojib) 
Yomon-u yaxshi(odam)ni xulqidan bilgil , Yomon(odam)ni yomon , yaxshi(odam)ni yaxshi bil . (Navoiy)
Yomon (odam) bilan yo’ldosh bo’lsang , yomon (odam)dan burun o’lasan , yaxshi (odam) bilan sirdosh bo’lsang , yaxshilik 
bilan unasan .
Dono (odam) durdan a’lo . Baxil(odam) ning qo’lida oy bo’lsa , olamni yoritmas . katta(odam)ga katta bo’l , kichik (odam)ka—
kichik . Hunarli (odam) o’lmas , hunarsiz (odam) kun ko’rmas .
Diqqat!!! Ba’zan sifat-------ot bitishuvli so’z birikmasi ot---sifat moslashuvli so’z birikmasi tarzida qo’llansa ham sifatning
otlashishi sodir bo’ladi . qizil gul===gulning qizili , yaxshi ot===otning yaxshisi , keng xona===xonaning kengi , eski 
do’st===do’stning eskisi