Siffeyn müharibəsinin səBƏBLƏri imam (ə)-in müaviyəYƏ QƏti söZÜ

XƏVARIC ARASINDA ƏQIDƏ MƏKTƏBLƏRI

Xəvaric əvvəldə həkəmiyyət üstündə Imam (ə)-la müxalifətə qalxdılar və onu Quranın əksinə təsəvvür etdilər. Bu işin başqa bir səbəbi yox idi, lakin zamanın keçməsi ilə bu cərəyan əqidəvi bir məktəb şəklinə düşüb şaxələndi, "mühəkkimə"dən savayı yaranan başqa məktəblər, o cümlədən, Əzariqə, Nəcdat, Beyhəsiyyə, Ücaridə, Süalibə, Əbaziyyə, Səfriyyə aradan getdi, onlardan Əbaziyyə firqəsi (bunlar Əbdüllah ibni Əbazın ardıcılları idilər və Bəni-Mərvan dövlətinin axırlarında qiyam etmişdilər) mötədil olan xəvaric hesab olunurdu. Hal-hazırda yalnız bu firqə qalmaqdadır. Onlar Əmmanda, Fars körfəzində və Əlcəzairdə yayılmışlar. Xəvaricin tarixi Nəhrəvan hadisəsindən başqa yerlərdə də islam tarixçilərinin diqqət mərkəzində olmuşdur. Bu barədə Təbəri özünün "Tarix"ində, Mübərrəd "Kamil"də, Bilazəri "Əl-isabə"də və s. xəvaricə aid olan hadisələri toplamışlar. Son zamanın tarixçiləri arasında–istər islami olsun, istərsə də qeyri-islami–bu barədə çoxlu təhlil kitabları yazılmışdır, o cümlədən:

1-"Müləxxəsu-tarixi xəvaric"; Müəllif: Məhəmməd Şərif Səlim (1342-ci ildə Qahirədə çap olunmuşdur).

2-"Əl-Xəvaricu fil-islam"; Müəllif: Ömər Əbünnəsr (1949-cu ildə Beyrutda çap olunmuşdur.)

3-"Vəqətü Nəhrəvan"; Müəllif: Xətib Haşimi (1372-ci ildə Tehranda çap olunmuşdur.)

4-"Əl-Xəvaricu fi əsril-əməvi", Müəllif: Doktor Nəyyif Məhmud (Bu kitab Beyrutda iki dəfə çap olunmuşdur.)

(Şərqşünaslardan da bəziləri bu mövzuya diqqət yetirmiş, bu barədə kitablar yazmışlar, o cümlədən:)

5-Müəllif: Alman şərqşünası Füluzenin yazdığı "Əl-Xəvaric vəş-şiə" kitabı (1902-ci ildə alman dilində yazılmışdır, Əbdürrəhman Bədəvi onu ərəb dilinə tərcümə etmişdir.)

6-Zəhir Qılmavinin 1930-1940-cı illərdə dissertasiya müdafiəsi məqsədilə yazdığı "Ədəbul-xəvaric" kitabı. (Bu kitab 1940-cı ildə nəşr olunmuşdur.) Müəllif bu kitabda xəvaric şairlərindən olan Imran ibni Hiytan barəsində söz açmış və xəvaricin tarixindəki hadisələri təhlil edərkən əsil islami mənbələrə müraciət etmişdir. Həmçinin, bu mövzunu islam tarixinin təhlilində olan xas bir üslub ilə izləmişdir.