Şirvani Ədilli Əruz vəZNİNİn sadəLƏŞDİRİLMİŞ QƏLİBLƏRİ “Türküstan” kitabxanası

1. 
“Cəlili” aşıq havasında oxunan şeirlərin ritmik 
quruluşunun təsirindən bu havanın nəinki oxunuş 

---

44 
ritmlərində, hətta çalğı ritmlərində də çoxvarianlılıq 
yaranır. Bu havanın ritmlik quruluşunun not yazısına 
əsasən (bax, Eldarova Ə., Azərbaycan aşıq sənəti, Bakı-
1996, səh-145) aşağıdakı yeni əruz qəlibini (şərti olaraq 
“Cəlili” qəlibi) müəyyən edə bilərik: 
Dadah-dadah dadah-dadah dadahdah 
ġərti misal: Canım çəkər cəfa sənin yolunda 
 
X. İ Əhməd təfilələri ilə: 
 
MəfA’ilün məfA’ilün fə’Ulün
 
“Şəşəngi” (“Sarıköynək”) və “Qarabağ qaytar-
ması” aşıq havalarının ritmik quruluşları (bax, yenə 
həmin kitabda səh.-145-ə) “Cəlili” ritmlərindən cəmi 1-2 
hecaya görə fərqlənir. Belə ki, “Şəşəngi”-nin ritmik 
quruluşu – Dahda-dadah dadah-dadah dahdadah/Müftə’ilün 
məfA’ilün fA’ilün, “Qarabağ qaytarması”-nın ritmik 
quruluşu isə – Dahda-dadah dadah-dadah dadahdah/Müf-
tə’ilün məfA’ilün fə’Ulün kimidir.
Göründüyü kimi bu ritmik formulların Həzəc, Rəcəz, 
Səri və b. bəhrlərin qəlibləri ilə xeyli oxşarlığı var.
2 
“Ruhani” aşıq havası, “Qarabağ şikəstəsi” və 
başqa bir çox xalq musiqisi nümunələrində ortaq ritmə 
malik parçalar var (bu ritm ortaqlığı muğamda oxunan 
şikəstələrin aşıq musiqisinə əsaslandığını və ümu-
miyyətlə muğamla aşıq musiqisinin ortaq köklərə malik 
olduğunu bir daha təsdiq edir!). Ortaq ritmə malik həmin 
parçalar üzərində aşağıdakı əruz qəlibini (şərti olaraq