Şirvani Ədilli

Qismən bölgülü, qafiyəli sərbəst şeir. Burada şe-irin bölgülü və bölgüsüz hissələri olur. Yəni bölgünün olub-olmaması sərbəstdir. Əslində törəmə növdür. Yəni, Bölgüsüz, qafiyəli sərbəst şeirə də aid etmək olar. Belə ki, bölgüsüz, qafiyəli sərbəst şeirdə təsadüfən, qeyri-iradi olaraq da bölgülər hiss oluna bilər. Misal (bölgüsüz par-çalar kursivlə verilmişdir):
Sən ilana tüfəngi/7

gözlərini

yumub at/7,

öləcək/3.

Özü qızıl güllənin/7

qabağına gələcək/7.

Sən onu yox,

o sənin

tüfənginin

İlan yuvası kimi

lüləsini,

yarı yolda olan

gülləsini

kirpiksiz gözləriylə/7

tezcə nişan alacaq/7,

yarı yolda olacaq/7...

Ə.Kərim
Bölgüsüz, qafiyəli sərbəst şeir. Sərbəst şeirin bu növünə “qafiyəli nəsr” də demək olar. Burada bölgülərin olması tələb olunmur. Bölgülər yalnız təsadüfi, qeyri-iradi olaraq alına bilər.

Misal:

Gözlərim sənə heyran olub...

Baxışlarım meridian olub

Sancılıb dünyanın ən uzaq yerinə

Baxışımda ölkələr

kənd,

şəhər,

Baxışım dönüb meridiana

Gah qatarla,

təyyarəylə yan-yana gedir,

Gah burulur yana.

Gah dağ olub ucalır,

Gah çırpınır okean kimi.

Niyə gəlmirsən?

Könlüm bunu necə anlar...

Duymursan,

dinmirsən,

gəlmirsən,

Qırılıb tökülür meridianlar...

Ə.Kərim
Xüsusi hal kimi bu növün seyrək qafiyəli variantını – bölgüsüz, seyrək qafiyəli sərbəst şeiri fərqləndirmək olar. Burada misraların çoxu, bəzən böyük əksəriyyəti qafiyələnmədən azad olur və qafiyədən çox az istifadə edilir. Xüsusən Mikayıl Rəfili (1905-1958) və Rəsul Rza (1910-1981) yaradıcılığının böyük qismini bölgüsüz, qafiyəli sərbəst şeirin məhz bu xüsusi halına aid etmək olar. Misal:
İştə

Kafe-restoran...

Mavi tumanlı bir elektrik lampası.

Divarda sapılcalı saat...

Tık-tıttık,... tık-tırrık... səsi...

Boçkada qırmızı lentli invalid ayağını qızdıran

Bir xurma ağacı

Qırıq qanad kibi sallamış geniş budaqlarını

Bir çit parçası sarmış qarnını,

Baxır küncdə oturan lal üzlü bir qıza!...

Bir qamış kibi incə, kiçik gərdanını o qızın

Sarı rəngli bir sandalya qucaqlamış...

Mavi bir işıq, halqalı gözlərini

Cırıq bir kisə kibi yamamış...
Yağlı qalın dodaqlarını marçıldadan

Top kibi yumru üz

Yumru vücud bir ayı,

Dörd pəncəsiylə işğal etmiş qarşımdakı masayı.

Baxır o qıza,

Yağlı gözləri axır o qıza...

M.Rəfili