Slaydi chirchiq-2021 Mavzu: landshaftshunoslikning nazariy masalalari

Tabiiy geografiyaning predmeti yoki tadqiqot ob’ekti to’g’risida quyidagi to’rtta tushunchani ajratish mumkin:

• Tabiiy geografiyaning predmeti yoki tadqiqot ob’ekti to’g’risida quyidagi to’rtta tushunchani ajratish mumkin:

birinchi eng keng tarqalgan tushuncha bu

Tabiiy geografiyaning ob’ekti haqidagi birinchi eng keng tarqalgan tushuncha bu «geografik qobiq» tushunchasidir. Bu tushunchani dastlabki namoyondasi P.I.Brounov (1910) dir. U bu haqdagi o’zining dastlabki fikrlarini o’zining tabiiy geografiyada tuzgan dasturida bildirgan. Uning fikrisha, tabiiy geografiya Yerning qiyofasini, ya’ni, Yerning turli hodisalar va organik hayotga makon bo’lgan tashqi qobig’ini o’rganadi. Bu qobiq o’zaro tutashgan va aloqada bo’lgan qobiqlardan tashkil topgan. P.I.Brounov bu sferalarning barshasi bir-biri bilan ta’sirda bo’lib, Yerning qobig’ini tashkil qiladi va Yerdagi barsha hodisalarni keltirib chiqaradi. Bu o’zaro ta’sirni o’rganish tabiiy geografiyani eng asosiy vazifalaridan birini tashkil etadi deb yozgan. Keyinshalik uning fikrlari A.A.Grigorev tomonidan rivojlantirildi va geografik qobiq haqidagi ta’limot vujudga keldi. Geografik qobiqning mavjudligi va o’ziga xos xususiyatlari bilan tabiiy geografiyaning ob’ekti ekanligini ko’pchilik geograflar tomonidan tan olingan. Ammo uning nomi, chegaralari haqida hanuzgasha munozaralar davom etmoqda. Geografik qobiq haqidagi ta’limotning asochisi hisoblangan A.A.Grigorev o’zi ham uni turlisha nom bilan atagan. Masalan, 1930 yilda «geografik muhit», 1937 yilda “tabiiy geografik qobiq”, 1964 yilda esa “geografik qobiq” deb atagan.

ikkinchi eng keng tarqalgan tushuncha bu

Geografik qobiq haqidagi ta’limotni rivojlanishiga katta hissa qo’shgan S.V.Kalesnik ham dastlab “geografik qobiq” tushunchasini ishlatgan bo’lsa, keyinshalik 1955, 1970 yillarda u “landshaft qobig’i” atamasidan foydalana boshladi. Yerning tashqi qobig’ini geografik adabiyotda “landshaft qobig’i” (Yu.K.Efremov, 1950, V.B.Soshava,. 1956), “landshaft sferasi” (Yu.K.Efremov, 1959, D.L.Armand, 1975), “epe-geosfera” (A.G.Isashenko, 1965, 1991), “geosfera” (A.M.Ryabulnov, 1978) nomlari bilan uchraydi.