Sında bir kaynaşma yoktu

Eserleri

l- Melce3 ü'1-kudût Qİnde tecâ-ruii'l-beyyinât. Usul (yargı) hukukuna dair bir risaledir. Mukaddimesinde bu adla kaydedilen eser, bazı nüshalarda Tercîha'î-beyyinât¹⁸⁸, Risale fi'1-beyyinât¹⁸⁹ ve Tecâruzu'l-beyyinât¹⁹⁰ olarak da geçmektedir. Kitap bir mukaddime, "Ki-tâbü'n-Nikâh" ile başlayıp "Kitâbü'l-Ve-kâle" ile sona eren yirmi yedi bab ve Ha­nefî mezhebinde bir müftünün takip et­mesi gereken klasik fetva verme yönte­mini özetleyen bir hatime ile son bul­maktadır. Yargı önüne gelen meseleler­de delillerden hangisinin tercihe şayan olduğu hususunu ele alan eser kadıla­rın başvuru kitabı haline gelmiş ve da­ha sonra aynı konuda yazılan eserlere kaynaklık etmiştir. Atâî, kadılık yapar­ken faydalandığı bu risaleye bazı ilâve­lerde bulunduğunu Zeyl-i ŞekÖik'te bildirmektedir. Diğer bazı kadılar da kar­şılaştıkları ve bu kitapta bulamadıkları meselelerle ilgili notlarını sayfa kenar­larına kaydetmişlerdir. Bundan dolayı eserin muhtelif nüshalarında farklı bil­gilere rastlamak mümkündür. Eserini kaleme alırken el-Mebsût, Fetâvâ Kâ-dîhân, el-Hidâye gibi muteber Hanefî fıkıh kitaplarına dayanan müellif ele al­dığı her meseleden sonra faydalandığı kaynağı da zikretmiştir. Birçok kütüp­hanede yazma nüshaları bulunan eseri Rumeli kazaskeri Feyzullah Nafiz Efen­di Dürretü'l-muhâkemât ü şerhi Mel-cei'l-kudât adıyla Türkçe'ye çevirerek şerhetmiş ve kitap Arapça metniyle bir­likte basılmıştır¹⁹¹. Daha sonra da basılan¹⁹² bu risaleyle ilgili olarak Refik Muhammed el-Hatîb Ezher Üniversitesi1 nde (1979), Abdülazîz Mus­tafa el-Hâlid de Mekke'de Ümmülkura Üniversitesi'nde (1982)yüksek lisans te­zi yaparak eseri neşre hazırlamışlardır.

2- Mecmacu'd-domânât. Sorumluluk hukuku alanında ortaya konulan ilk eser­lerdendir. Otuz sekiz babdan oluşan eser­de klasik fıkıh kitaplarında takip edilen tasnif esas alınmıştır¹⁹³. Müellif bu kitabında Ha­nefî mezhebince muteber sayılan Fetâ­vâ Kâdîhân, el-Hidâye, Hulâşatü'l - fe­tâvâ vb. eserlerden faydalanmıştır. Fı­kıh kitaplarında dağınık biçimde ve eksik olarak yer alan daman konusunu ele alırken bu hususta daha Önce yapı­lan çalışmaları dikkate almıştır. Bu ara­da yaptğı alıntıların kaynaklarını belirt­miş ve zaman zaman kendi görüşünü de kaydetmiştir. Eserin büyük bir kıs­mı, akdî mesuliyet ve akdî borçlan yeri­ne getirememekten kaynaklanan ve taz­mini gerektiren konularla İlgilidir. Bun­dan dolayı ibadetlerden yalnız zekât ve hacla ilgili olarak birer müstakil bab ay­rılmıştır. Daman konusunda çağdaş İs­lâm hukukçularının ilk başvuru kaynak­larından biri olan Mecmacu'd-damâ-nât'ın bu hususta kaleme alınan ilk eser olduğu ileri sürülmekteyse de¹⁹⁴ daha önce Fudayl Çelebi'nin (ö. 991/1583) ed-Damânât adıyla bir eser yazdığı bilinmektedir.¹⁹⁵