Sınıf olgusu, sosyal gerçeklik ile gerçekliği analiz etmeye yönelen sosyal bilimler arasında süreklilik arz eden gerilim alan

III-Sonuç: anlama, deşifre etme ve dönüştürme aracı olarak “sınıf”lar

Çalışmamızda oldukça farklı biçimlerde açığa çıkan “sınıftan kaçışın” nedenlerini belirlemeğe çalıştık. Sosyal gerçekliğin bütünlüklü analizine olanak sağlayan bir işlevi olduğunu düşündüğümüz “sınıf” gerçekliği, aynı zamanda toplumsal ilişkilere içkin olan eşitsiz güç ilişkilerini açığa çıkaracak bir olanağı da içinde taşıyor. Eşitsiz güç ilişkilerinin analize taşınması, aynı zamanda toplumsal ilişkilerin dinamik/değişen içsel örüntülerini anlamamıza yol açacaktır. Böylece teori, gerçekliğe içkin olan ve ontolojik olarak da belirleyici olan nesnel çatışmalı konumları ve bu konumların yapısal ilişkiler setini dönüştüren potansiyellerden hareket edecektir. Böyle bir çerçeve/hareket ise, eleştirel sosyal bilimcileri sosyal bilimlere içkin olan ve sosyal bilimcileri güç ilişkilerinin oyuncağı haline getiren epistemik hegemonyadan kurtulmasına olanak sağlayacaktır. Özellikle Türkiye gibi kapitalizmle yüzleşmeyi hızla ve acımasız yaşayan toplumlarda sosyal bilimcinin özgürleşmesi açısından böyle bir çerçeve daha bir anlam kazanıyor.

İlk elden şunu söyleyebiliriz “sınıf gerçekliği” teoriye içselleştirilmediğinde, Türkiye’de yaşanan süreci anlamamız mümkün olmayacaktır. Sınıfsal konum ve dinamiklerin ortaya konulması ilişkiler sisteminin canlı ve çoğul yapısını açığa çıkaracaktır. Sermaye birikim sürecinin hem nesnesi, hem de öznesi olan sınıflar üstlendikleri işlevlere bağlı olarak kendi aralarında çatışma ve ittifaklara yönelebileceklerdir. Ama ittifak ve çelişkiler sabitlenmiş mutlak konumlar değildir, kapitalizmi tanımlayan sermaye birikimi gerçekleştiği ölçüde, sınıfların konumu değişecektir. Yaratılan her zenginlik beraberinde sosyal ilişki ve tabi ki eşitsiz güç donanımı ve buna bağlı olarak da çelişkili konumlar yaratmaktadır. Sınıf kavramının analize dahil edilmesi, birikim sürecinin (daha sıkı kullanılan anlamda kalkınma sürecinin) fetiş karakter kazanmasını önleyecektir. Sınıf gerçekliğin analize dahil edilmesi analiz edilen toplumsal gerçekliğin, ilişkisel yapısını ve bu yapıları tanımlayan bütünsel oluşumları açığa çıkaracaktır. Bütünsel oluşum ile süreç içinde biçimlenen, sermayenin sosyal toplam döngüsünün oluşumu ifade edilmektedir. Sermayenin sosyal toplam döngüsü süreç içinde biçimlenir, işlevleri hayatiyet kazanır.³⁶ Bu döngünün ilk aşamalarında belirleyici olan ticari ve para sermaye çevrimidir. Bu aşamada üretken sermaye ve emeğin nicelik olarak sınırlı olması, toplumda kapitalizmin olmadığı ve sınıfların gelişmediği anlamına gelmez. Tam tersine tam da para ve ticari sermaye birikimi olmadan üretken sermaye ve dolayısıyla üretken kapitalist ve emekçi oluşumları gerçekleşemez. Her bir dönüşüm aslında sürece içkin olan sınıf-içi ve sınıflar arası etkileşim tarafından belirlenecektir. Bu anlamda sınıflar toplumsal ilişkilerin yapıcı unsurlarıdır. Sınıflar bu anlamda verili bütünsel oluşumu dönüştürmenin hem nesneleri, hem de özneleridirler. Dönüştürmeyi, sadece sistemik kırılma anlamında değil, sistemin kendi içindeki farklı aşamaların evrilmesi anlamında kullanıyorum.

Sonuç olarak sınıf olgusu/gerçeği, sosyal bilimciyi bir yandan toplumsal ilişkilerin çoğul zengin dinamiklerine taşırken, diğer yandan bu dinamikleri yaratan daha soyut mekanizmaları açığa çıkarır. Amprik olan ile teorik olan arasındaki ilişki iyi kurulduğu ölçüde, ‘toplum’ tarihsel-sınıfsal bir gerçeklik olarak analize konu olacaktır.

Kaynaklar

Ağaoğlu,A(1933)Devlet ve fert, Sanayiinefise Matbası, İstanbul.

Akat,A.S(1983)Alternatif büyüme stratejileri, İletişim yayınevi, İstanbul.

Akat,A.S(1993) “Sivil toplum hızla güçleniyor”,(ed:M.Sever ve C.Dizdar), 2.Cumhuriyet Tartışmaları, Başak Yayınevi, İstanbul.

Akküçük,A(2002) ”Ulusal sol veya ulusal birlik siyaseti üzerine”, Teori Dergisi, eylül sayısı

Altan,M(1993) “Sorun politik devletten liberal devlete geçememektir”, (ed:M.Sever ve C.Dizdar), 2.Cumhuriyet Tartışmaları, Başak Yayınevi,İstanbul.

Aren,S(1962) “Halkçılık ilkesi ve sosyalizm”, Yön, yıl 1, sayı 47.

G.Rikkowski(2001) “After the manuscript broke off : thoughts on marx, social class and education”, British Sociological Association Education Study Group Meeting, Yayınlanmamış Metin.

Althusser,L(1976)Lenin ve felsefe, (çev:B.Aksoy vediğ.), Birikim yayınevi, İstanbul.

Althusser,L(2002)Marx için, (çev:I.Ergüden), İthaki yayınevi, İstanbul.

Arrighi,G(1994)The long twentieth century,Verso, London.

Avcıoğlu,D(1962a) “Sosyalizm anlayışımız”, Yön, sayı 36, mayıs.

Avcıoğlu,D(1962b) “Anlamak istemediğimiz 27 mayıs”, Yön, sayı 23, mayıs.

Avcıoğlu,D(1962d) “Kaynağa dönüş”, Yön, sayı 47, ekim.

Avcıoğlu,D(1962e) “Türkiye İşçi Partisis’ne dair”, Yön, sayı 50, ekim.

Avcıoğlu,D(1962f) Sosyalist gerçeklik, Yön, sayı 39 eylül.

Avcıoğlu,D(1967g) “Sosyalist Kültür Derneği ve Prof.S.Aren”, Yön, sayı 197, Ocak.

Avcıoğlu,D(1969) Türkiye’nin düzeni dün-bugün-yarın,Bilgi yayınevi, Ankara.

Aydemir,Ş.S(1962a) “Sosyal devlet ve Türk sosyalizmi”, Yön, sayı 40,ağustos.

Aydemir,Ş.S( 1962b)”Sosyalizm ve kapitalizm”, Yön, sayı 37, ağustos.

Aydemir,Ş.S(1986)İnkilap ve kadro, Remzi kitabevi, İstanbul.

Aydın,S(1998) “ ‘Milli Demokratik Devrim’den ‘Ulusal Sol’a Türk solunda özgücü eğilim”, Toplum ve Bilim, sayı 78 Güz.

Başar, A.H(1982) “İktisadi devletçilik hakkında konferans”, Kooperatif Seçme yazılar (1932-1934), (Yayına hazırlayan: B.Varlık), Gazi Üniversitesi yayınevi,Ankara.

Benningsen,A.A ve S.Enders Wimbush(1995)Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliğinde milli komünizm, (çev: B.Tanatar), Anahtar kitaplar, İstanbul.

Boran,B(1962) “Türkiye’de burjuvazi yok mu?”, Yön, sayı 39,eylül.

Boran,B(1964)”Yakın tarihimizde yönetici-aydın kadro ve kalkınma sorunu”, Sosyal Adalet, yıl 2, sayı 8.

Boran,B(1975)İki açıdan Türkiye İşçi Partisi davası, Bilim Yayın evi, İstanbul.

Boratav,K(1982)Türkiye’de devletçilik,Savaş yayınları, Ankara.

Boran,B(1992)Türkiye ve sosyalizm sorunları, Sarmal Yayınevi, İstanbul.

Boratav,K(1989) “Türkiye’de burjuvazinin yapısı ve siyasi iktidarla ilişkileri,” Marksizm ve Gelecek, sayı 1, Haziran.

Boratav,K(1990) “Türkiye’de devlet , sınıflar ve bürokrasi: Çağlar Keyder’in kitabının düşündürdükleri”Marksizm ve Gelecek, sayı 3, Kış.

Boratav,K(1991) Türkiye’de sosyal sınıflar ve bölüşüm, Gerçek Yayınevi, İstanbul.

Bora,T (2000) “Sınıftan kaçış, sınıfa kaçış”, Yeni bir sol tahayyül için, Birikim yayınevi,İstanbul.

Brayn,D(2001)”Global accumulation and accounting for national economic identity”, Review of Radical Political Economy,sayı 33.

Brenner,N(1999) “Beyond state-centrism? Space, territorality, and geographical scale in globalization studies”, Theory and Society, cilt 28.

Buharin, N.I.(1921)Historical materialism - a system of sociology, www.Marksists.org/archive/bukharin/works/192

Buğra, A(1995)Devlet ve işadamları, İletişim yayınevi, İstanbul.

Burawoy, M ve E.O.Wright, (2000) Sociological marxism, draft paper.

Chang,D(2001) “Bringing class struggle back into the economic crisis: development of crisis:development of crisis in class struggle in Korea”, Historical Materalism, sayı 8,

Coşar,N(der)(1995) Türkiye’de devletçilik, Bağlam yayınevi,İstanbul.

Çayan, M(2002)Bütün yazılar, www.kurtuluscephesi.com/eris/mahir , siteden indirilme tarihi (1/10/2002).

Eliçin,E.T(1996) Kemalist devrim ideolojisi, Sarmal yayınevi, İstanbul.

Ercan,F (1993) Kırsal Yapıda Toplumsal değişme, Yar yayınevi, İstanbul.

Ercan,F(1997) Para ve Kapitalizm, Ceylan yayınevi, İstanbul.

Ercan,F(2000a)“Küreselleşme sürecindeki yerellikler: homojenleşme ve farklılaşma/ güç ve eşitsizlik ilişkileri üzerine”, (ed:F.Atacan ve diğ..) Mübeccel Kıray için yazılar, Bağlam Yayınları, İstanbul.

Ercan,F (2000b) “Kapitalizm-küreselleşme ve kalkınma tartışmaları açısından devlet: eleştirel önermeler-I”, İktisat Dergisi, Ağustos, Sayı 404.

Ercan,F (2002a) “Çelişkili bir süreklilik olarak sermaye birikimi-1”, Praksis, kış, sayı 5.

Ercan,F (2002b) “The contradictory continuity of the Turkish capital accumulation process: a critical perspective on the internationalization of the Turkish economy”, (ed:N.Balkan ve S.Savran), The ravages of neo-liberalism, Nova Publishers, New York.

Galiyev,S(1999) “Şark meselesine ilişkin konuşma”, (der:H.Reyhanve diğ),Ulusal sola teorik katkı, Ulusal Dergi Kitaplığı, Ankara.

Gülalp,H(1987) Gelişme stratejileri ve gelişme ideolojileri, Yurt Yayınları, Ankara.

Gülalp,H(1987).Kapitalizm sınıflar ve devlet, Belge yayınevi, İstanbul.

Hamdi,A(1982)”Türk Devletçiliği”, Kooperatif, cilt 1, no 11, (yay.haz;B.Varlık),Gazi Üniversitesi

Yayınları, Ankara

Heper,M(1977)Türk kamu bürokrasisinde gelenekçilik ve modernleşme, Boğaziçi Üniversitesi yayınları, İstanbul.

Heper,M(1980) “Osmanlı siyasal hayatında merkez-kenar ilişkisi”, Toplum ve Bilim, bahar-yaz sayı 9-10,

Hill,D(2001) “Social class”, (ed:D.Hill and M.Cole), Schooling and equality, Kogan Page, London.

Husrev,İ(1934)“Millet içinde sınıf meselesi”, Kadro, sayı 26, Tıpkı Basım, cilt –III (Yayına Hazırlayan;C.Alpar), AİTİA Yayınları,Ankara

İnsel,A(1995)Türkiye toplumunun bunalımı, İletişim yayınevi,İstanbul.

İnsel,A(2000)Solu yeniden tanımlamak, Birikim yayınevi,İstanbul.

Keyder,Ç(1999)Türkiye’de devlet ve sınıflar, İletişim yayınevi, İstanbul.

Kılıçdaroğlu,K(1997)1948 Türkiye İktisat Kongresi, Sermaya Piyasası Kurulu yayını, Ankara.

Kiely,R (1995) “Marxism, post-marksizm and development fetishism”, Capital&Class, sayı 55.

Kaypakaya,İ (2002) Bütün çalışmalar, www./kızılumut/nav.html , (siteden indirilme tarihi 1/10/2002).

Keyman,F(1999)Türkiye ve radikal demokrasi, Bağlam yayınevi,İstanbul.

Kıvılcımlı,H(1970) 27 Mayıs ve Yön hareketi’nin sınıfsal eleştirisi, Ant yayın evi, İstanbul.

Kıvılcımlı,H(1974)Türkiye’de kapitalizmin gelişimi,Tarih ve Devrim Yayınevi, İstanbul.

Küçükömer,İ (1989)Düzenin yabancılaşması, Alan yayıncılık, İstanbul.

Küçükömer,İ (1994) Halk demokrasi istiyor mu?, Bağlam yayınevi, İstanbul

Laclau,E(1985) “Toplumun imkansızlığı”, Akıntıya karşı, sayı 1.

Laclau,E(1989)Sınıf savaşı ve sonrası”,(çev:A.Özkan),Birikim, sayı 5, Eylül.

Laclau,E ve C.Mouffe (1992a) “Amasız fakatsız Marksizm sonrası” (çev: A.Kardam), Marksizm ve Gelecek, sayı 5.

Laclau,E ve C.Mouffe (1992b) Hegemonya ve sosyalist strateji,(çev:A.Kardam ve D.Şahiner),Birikim yayınevi, İstanbul

Laçiner,Ö (2000) “Sol-sağ: ebedi bir arayışın dinamiği”, Yeni bir sol tahayyül için, Birikim yayınevi,İstanbul.

Mardin, Ş(1983) “Tabakalaşmanın tarihsel belirleyicileri: Türkiye’de toplumsal sınıf ve sınıf bilinci”, Felsefe Yazıları, 5.Kitap, YAZKO Felsefe Yazıları dizisi, İstanbul.

Mardin, Ş(1985) “Türkiye siyasasını açıklayabilecek bir anahtar merkez-çevre ilişkileri”, (çev:Ş.Gönen),Dün ve Bugün Felsefe, Kitap 1, B/F/S yayınevi. İstanbul.

Nedim.V(1995)”Devletçilik karşısında zümre menfati ve münevver mukavemeti”, (der:N.Çoşar)Türkiyede devletçilik. Bağlam Yayınevi, İstanbul.

Nisbet,R(1959) “The decline and fall of social class”, Pacific Sociological Review, volume 2, sayı 1.

Nitzan,J ve S.Bichler (2000) “Capital accumulation breaking dualism of ‘economşics’ and ‘politics”, (ed: R. Palan),Global political economy,Routledge, London.

Özal,T(1993)“III.İzmir İktisat Kongresi konuşmaları”, (ed:M.Sever ve C.Dizdar), 2.Cumhuriyet Tartışmaları, Başak Yayınevi,İstanbul.

Özdemir, H(1986) Kalkınmada bir strateji arayışı Yön Hareketi, Bilgi yayınevi, İstanbul.

Pakulski,J ve M.Waters (1996) “The reshaping and dissolution of social class in advanced society”,Science and Society, sayı 25.

Peker, R(1982) “İş Kanunun İzahı”, Ülkü Seçmeler 1933-1941,(yay. haz;Z.bayraktar ve C.Alpar), AİTİA yayınları, Ankara.,

Perinçek,D(2002)“Milletimizin en büyük kuvvet kaynağı, Kemalist Devrim’in büyük mirasıdır”, www.ip.org.tr

Reyhan,H(1999)“Türkiye’yi Türk halklarını ve bütün mazlum milletleri ilerletici ve özgürleştirici tek seçenek:Ulusal devrici güçler birliği” (der:H.Reyhan ve diğ.,),Ulusal sola teorik katkı, Ulusal Dergi Kitaplığı, Ankara.

Rikkowski,G (2001) “After the manuscript broke off”, yayınlanmamış metin.

Savran, G(1987) Sivil toplum ve ötesi, Alan yayıncılık, İstanbul.

Savran, G(1990-91) “Özlerin reddinden sınıf politikasının reddine”, 11.Tez Kitap Dizisi, sayı 10.

Savran,S(1986) “Sol liberalizm: Maddeci bir eleştiriye doğru”, II.Tez Kitap Dizisi, sayı 2.

Savran,S(1993)“İkinci Cumhuriyet ya da Post Kemalizm”, Sınıf Bilinci, sayı 13.

Somel,C(2000)“Bağımlılık kuramı ve Güney Kore deneyimi”, (ed:E.A.Tonak), Küreselleşme, İmge kitabevi, Ankara.

Somel,C(2001)“Küreselleşen dünya da kalkınma stratejisi nasıl olmalı”, Mülkiye dergisi, cilt XXV, sayı 29.

Şaylan,G(1974)Türkiye’de kapitalizm bürokrasi ve siyasal ideoloji, TODAİE yayınları, Ankara.

Şenses,F(2001) Küreselleşmenin Öteki Yüzü / Yoksulluk, İletişim yayınevi, İstanbul.

Tekeli,İ ve G.Şaylan (1978)“Türkiye’de halkçılık ideolojisinin evrimi”, Toplum ve Bilim, sayı 6-7, güz.

Türkeş,M(1999)Kadro hareketi ulusçu sol bir akım, İmge kitabevi, Ankara.

Tüm İktisatçılar Birliği (1978)Seçme Yazılar-I, Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları, Ankara.

Turner,B(1984) Marx ve oryantalizmin sonu, (çev:Ç.Keskinok), Kaynak yayınevi,İstanbul.

Türk Solu (2002) “Manifesto”,Türk solu, sayı 1

Varlık,B(1982)Kooperatif seçme yazılar 1932-1934, Gazi Üniversitesi yayınları, Ankara.

Ungpakorn, J.G(2001) “The political economy of class struggle in modern Thailand,” Historical Materalism, sayı 8,

Tse-Tung,M(1926) “Analysis of the Classes in Chinese society”, www.marx.org

Tezel,Y.S (1986)Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi, Yurt Yayınevi, Ankara.

Türkay, Mehmet; (2000)“Cumhuriyet aydınlarının tartışmalarında devlet-demokrasi-gelişme ve günümüze yansı(ma)maları", (ed:F.Atacan ve diğ..) Mübeccel Kıray İçin Yazılar, Bağlam Yayınları, İstanbul.

Wood,E.M(1992)Sınıftan kaçış, (çev:Ş.Alpagut), Akış yayıncılık, İstanbul.

Wood,E.M(1995) Democracy against capitalism, CambridgeUniversity Press, Cambridge.

Yalman,G,L(2002) “Tarihsel bir perspektiften Türkiye’de devlet ve burjuvazi: rölativist bir paradigma mı hegemonya stratejisi mi?”Praksis, sayı 5,Kış.

Yanardağ,M(1988) Türkiye siyasal yaşamında Kadro hareketi, Yalçın yayınları, İstanbul.

Yön (1961) “Bildiri”, Yön, sayı 1.

Yeldan,E(2001)Küreselleşme sürecinde Türkiye ekonomisi, İletişim Yayınevi, İstanbul.

Yeldan,E(2002a)Neoliberal küreselleşme ideolojisinin kalkınma söylemi üzerine değerlendirmeler”, Praksis, sayı 7. yaz.

Yeldan,E(2002b) “Sosyal liberalizm yeni liberalizm” (söyleşi), Postexpress, sayı 17.

*Bu çalışma Türkiye’de sermaye birikimi ve kapitalizmin gelişiminin “sınıf” terimleriyle analiz etmeyi amaçlayan daha detaylı bir çalışmanın ilk bölümünü oluşturuyor. Yer kısıtı nedeniyle çalışmanın sadece ilk bölümünü sizlerle paylaşabildik. Çalışmayı okuyarak dil ve içerik açısından önerilerde bulunan sevgili Elvan Gülöksüz, Erhan Bilgin, Kurtar Tanyılmaz ve Mehmet Türkay’a, çalışmanın özellikle içeriğine ilişkin korkularımı gideren sevgili Ahmet Köse’ye teşekkür ederim.

*^*Doç.Dr. M.Ü-İktisat Bölümü ( [e-mail])

1Sınıf gerçekliği karşısında sosyal bilimlerin konumu için bkz. G.Rikkowski(2001).

2 Devlet merkezli bilgi kuramının detaylı analizi için bak:N.Brenner(1999)

3Fetiş kavramını bir sosyal olgunun doğallaştırılması, ve doğallaştırıldığı ölçüde tarihsel içeriğinden koparılması anlamında kullanıyorum. Fetiş kavramı ve kalkınma kavramının fetişletiştirilmesi için bak: R.Kiely (1995).

4Makro iktisadın temel belirleyeni Keynesyen bütüncülleştirilmiş ulusal temelli veriler ile mikro iktisadın bireysel maliyet ve seçim yönelimli ayakta kalma stratejileri, sermayenin yeniden değerlenme koşullarının dünya ölçeğinde gerçekleştiği günümüz koşullarında “kalkınma olgusunun” yeniden gözden geçirilmesi gerekiyor. Böyle bir değerlendirme için bkz. D.Bryan (2001).

5Çalışma bu yönüyle sınıftan kaçışın ‘ontolojik’ nedenleri değil de bilgi kuramsal nedenleri üzerinde inşa edilmiştir.

6Bu söylem, daha sonra “her mahalleye bir milyoner” isteği (Menderes) ve “ben zenginleri severim” (T.Özal) ifadesi biçiminde devamlılık gösterecektir.

7Bu dönemde siyasi iktidarı elinde bulunduran kadrolarla aydın ya da muhalefler arasındaki ilişki M.Türkay’ın işaret ettiği gibi “resmi ideolojinin oluşmasına katkıda bulunacak muhtemel tüm kaynakların kullanılması” yönünde biçimlenmiştir. Kullanma yönündeki istek ve eğilim aynı zamanda “farklı düşünce sistematiğine dayalı tezlere sahip aydınların bir anlamda ehlileşerek, dönemin ifadesiyle 'inkilab' ın hizmetine girmelerine” yol açmıştır. “Diğere yandan “yönetici kadro ehlileşme potansiyeli taşımayan ve/veya kurgulanan toplumsal projenin yerleşmesine yönelik potansiyel tehdit olarak gördüğü aydınları ise tasfiye yoluna gitmiştir.”(Türkay,2000:356-57).

8 K.Marx ve M.Weber’in analizlerinin karşılaştırmalı analiz için bak:F.Ercan(1993).

9 Devlet-toplum ikilemini merkez-çevre olarak detaylı ilk formülünü Ş.Mardin gerçekleştirmiştir(Mardin,1985).

10Türkiye’nin yaşadığı 2001 Şubat krizi için genel söylem olarak “Ankara’nın suçlanması”, sınıflar arası çelişkinin massedilmesinin yakın dönem örneklerinden birini oluşturuyor.

11Geç kapitalistleşen ülkelerde burjuvaziye önemli ideolojik donanım sağlayan bu ayrımın bizzat sosyal bilimciler tarafından üretilmesi, sosyal bilimlerin nesnel bilgi ürettiği yönündeki anlayışın sorgulanmasını daha bir zorunlu kılıyor.

12Bu ayrımın oldukça eleştirileceğini düşünüyorum. Öncelikle dönüştürme mantığı kuşkusuz anlama mantığını içermesi gerekiyor. Ama en azından Türkiye gerçeğinde içinde yaşanılan toplumsal gerçeklikten memnun olmayanların, bu memnuniyetsizliklerini ifade etme tarzının genellikle çok pragmatik bir eksende belirlendiyini düşünüyorum. Çok daha kötüsü ‘kapalı devre’ oluşumlar tarafından üretilen bilgiler, bilgiden daha çok pratiğin zorlaması ile elde edilen ‘şematik’ açıklamalara dönüşüyor. Bu açıklamalar daha sonra grupların bileşenleri tarafından genel doğru babında kabul edilerek tüketiliyor. Hiç kuşkusuz anlama mantığını içeren dönüştürme mantığı tercih edilir, ama Türkiye özelinde dönüştürme mantığının “anlama mantığının” öncelediğini düşünüyorum.

13Bu yönde oldukça anlamlı bir çalışma K.Boratav’ın Türkiye’de Devletçilik çalışmasıdır. Çalışma “Bizim anlatmaya çalıştığımız aslında bir yönüyle, 1923’ten sonra Türkiye burjuvazisinin sermaye birikiminin ve kapitalist gelişmenin en <>, en elverişli yollarını arayşının”hikayesini yazmak amacıyla ele alınmıştır (Boratav,1982,2).

14Kadro hareketi için temel kaynak olarak Ş.S.Aydemir(1986), hareketin analizi için M.Yanardağ(1988), M.Türkeş(1999) ve eleştirisi için E. T. Eliçin (1996) ve H.Kıvılcımlı (1970). A.H.Başar için B.Varlık’ın ve (1982), K.Kılıçdaroğlu’nun (1997) derlemelerine bakılabilinir. Bu döneme ilişkin dönemin yazarları ve genel değerlendirmeler için anlamlı bir derleme için M.Türkay (2000) ve N.Çoşar (1995).

15Galiyev’in kaçınılmaz dediği sorun/soru başka bir bağlamda İ.Küçükömer tarafından sorulmuştur.“Doğu’ya ait insan ve toplum tipoliojisi Batı’ya ait olandan neden ve nereden ayrılmıştır. Bu sorunun üzerine gitmek bir kaderdi.”(Küçükömer,1994,73). Küçükömer’in anlamaya yönelik bu sorusu detaylandırmadan, dönüştürme mantığının egemenliğince farklı bir içerik kazanacaktır. İ.Küçükömer’in bu konudaki yorumları için bak. Küçükömer(1989).

16Doğu ve batı ayrımları üzerinde durmanın önemli bir uğrağı da İ.Küçükömer olmuştur. Küçükömer’in kendine sorduğu “Doğu’ya ait insan ve toplum tipolojisi Batı’ya ait olandan neden ve nereden ayrılmıştır Küçükömer(1989).

17Galiyevizm ekseninde gelişen ve günümüze özgü biçimlenen ele alışlar için bak:H. Reyhan (1999).

18“Bugün içine düştüğümüz çıkmazdan çıkış yolları arayan gerçek Atatürkçüler, Kurtuluş yolunu yine Atatürk’de bulacaklardır” (Avcıoğlu, 1962c:3).

19Yön hareketine ilişkin bilgi için bak.D.Avcıoğlu (1969), N.Berkes (1965), E.T.Eliçin(1996) hareketin detaylı bir dökümü için H.Özdemir(1986) hareketin eleştirisi için H.Kıvılcımlı(1970).

20Kadro ve Yön hareketi ile Mao Zedung arası ilişkilerin kurulması için bak: M.Yanardağ(1988) ve S.Aydın(1998,66-69).

21Mao Zedung Türkiye’yi aynı çerçeve içinde değerlendirmiştir; "Kemalist Türkiye bile, gittikçe daha çok bir yarı - sömürge ve gerici emperyalist dünyanın bir parçası haline gelmiştir... Günümüzdeki gittikçe daha çok bir yarı-sömürge ve gerici emperyalıst dünyanın bir parçası haline gelerek, kendini İngiliz-Fransız emperyalizminin kollarına atmak zoruuda kaldı: uluslararası durumda sömürge ve yarı - sömürgelerdeki ‘kahramanlar’, ya emperyalist cephede yer alarak dünya karşı - devrim güçlerinin bir parçası haline gelirler ya da anti - emperyalist cephede yer alarak dünya devrim güçlerinin bir parçası haline gelirler. Ya birini, ya diğerini seçmek zorundadırlar. Çünkü üçüncü bir seçim yoktur" (Mao’dan aktaran Kaypakaya,2002).

22Anti-emperyalizm her zaman için anti-kapitalizmi içermez, ama anti-kapitalizmin aynı zamanda enti-emperyalist olması gerekir. Türkiye’de dönüştürmeci mantığın anlama mantığının önüne geçtiğinin en önemli göstergesi anti-emperyalizme verilen önem olmuştur. Anti-kapitalist bir analiz için, kapitalizmi tanımlayan bütünlüklü mekanizma ve bu mekanizmanın aktörleri olan sınıflardan hareket etme belirleyici olacaktır. Böyle bir yönelme anlama kaygısı ile desteklenmiş bir dönüştürme mantığının gelişmesine olanak sağlayacaktır.

23“Milli Demokratik Devrim Teorisi, Marxist-Leninist kesintisiz devrim teorisidir. Kesintisiz devrim teorisinin temelinde, burjuva sınıfının tarihi misyonunu yitirmiş olduğu bir evrede, o ülkede, burjuva sınıfının omuzlayamayacağı burjuva devriminin, müttefikleri ile birlikte işçi sınıfı tarafından yapılması, sonra da işçi sınıfının bu "sürekli devrim anlayışı" içinde "Sosyalist devrim”e yönelmesi, düşüncesi yatar” (Çayan, 2002).

24 Bu tarz ele alışların detaylı bir eleştirisi için bkz: F.Ercan(2002a).

25Kapitalizmin dünya ölçeğinde gelişimini iki küreselleşmeci dönem olarak tanımlanmasının sorunlu olduğunu belirtilmesi gerekir. Sermaye birikiminin birikimli yapısı, tarihsel olarak oldukça farklı oluşumlara yol açmaktadır. Sadece dış ticaret verilerinden hareketle ülkelerin dış dünya ile olan ilişkilerinin sayısal yoğunluğu arasında tarihsel benzerlikler, gerçekliğin bir çok yönünü göz ardı etmemize neden olacaktır.

26Bu tür analizler sadece Türkiye’ye özgü değildir. Örnek olarak J.G.Ungpakron Tayland’a ilişkin analizlerde akademideki merkez solun “ulusal sol” temelli analizlerinin baskın muhalif idoloji olduğunu ifade ediyor. Bu analizlerde yabancı sermayenin egemenliğinin “ulusal bağımsızlığı” tehdit ettiğini, özellikle kısa süreli yabancı sermaye hareketlerinin olumsuz sonuçları üzerinde durulduğunu ve bu olumuzluklara karşılık, üretken sermayenin önemi işaret edildiği belirtmekte. Diğer yandan bu analizlerde sınıf yerine, devletin önemi ve belirleyiciliğinin öne çıkarıldığı belirtiliyor (Ungpakorn,2001). G.Kore’de aynı eğilimi eleştiren Cheng, G.Kore’de yaşanan süreci açıklamada ulusalcı solu, yeni-kurumsalcı terimleriyle tanımlamakta. Cheng bu okulun temel yöneliminin devletçi olduğunu ve bu yönelimin arkasında ise aslında Keynesyen bir analizin olduğunu ifade etmekte. Dünya ölçeğinde aşırı sermaye birikiminin yarattığı olumsuzlukların devletin müdahalesi ile çözülebileceği inancı, sorunu devlet ile uluslararası sermaye arasındaki çelişkiye bağlar. Bu çelişkiyi çözecek olan ise, devletin finansal hareketleri kontrol edebilmesidir. (Chang,2001:194-196).

27 Bu konuda bir analiz için bak: G.Arrighi(1994)

28Hayali sermaye, kredi ve sermayeler arası ilişkiler için bak; F.Ercan(1997).

29Bu anlamda da muazzam kalkınma deneyimlerinin yaşandığı dönemlerde ilgili ülkelerde, bu deneyim sadece devletin varlığı ile gerçekleşmemiş, tam tersine sınıflar arasındaki ilişkiler/çatışmalarla gerçekleşmiştir(Chang,2001).

30Örnek olarak hazırlanan son “İş Yasası” tasarısının gerekçesi bu konuda anlamlı bir örnek oluşturuyor. Bilgi toplumuna yapılan referansla işçi sınıfını olumsuz etkileyecek bir dizi maddenin yasaya konduğunu görüyoruz.

31Askeri darbeyi toplum-devlet çatışması şeklinde ele alınması, darbenin anlaşılmaısnı da güçleştiren bir niteliğe sahip. Askeri darbe ve daha sonra devletin işleyişinde açığa çıkacak tüm değişiklikler, Türkiye’de kapitalizmin geldiği aşamada açığa çıkan çelişkileri içerdiği oranda, sınıfsal bir içeriğe sahiptir.

32 Sivil toplum kavramını sol liberalizm başlığı altında detaylı bir analizi için bak:S.Savran(1986).

33Özellikle Yeni Yüzyıl ve Radikal Gazatesi, Türkiye Günlüğü ve Toplum ve Bilim dergileri ile Demokrasi Vakfı çerçevesinde biçimlenen bu analizlerde öne çıkan yazar/akademisyenler; H.Bülent Kahraman, S.Seyfi Öğen, Ayşe Kadıoğlu, A.Yaşar Sarıbay, Ethem Mahçupyan ve Fuat Keyman’dır .

34Sivil toplumun “yeni bir sol tahayyülü” için ise 1980’lerin başında çıkan ve tartışmayı hızlandıran Yeni Gündem dergisi ve Birikim dergisi çevresini örnek olarak gösterebiliriz. Bu konuda anlamlı bir derleme için bak:T.Bora(2000) ve A.İnsel (2000).

35Bora’nın işaret ettiği marjinalleştirme ve sınıf-dışı konumların ne kadar sınıf dışı olduğunun sorgulanması gerekiyor. Marjinalleştirme ve sınıf dışı konumların üretilmesi kapitalizmin (indirgemeci anlamda değil, sosyal ilişkiler toplamı olarak) ulaştığı aşamanın sonucudur. Bu sonuçlar sınıfsal terminoloji içinde analiz edilebilir.

36Çalışmanın üçüncü bölümünde burada işaret edilen çerçeve dolayında, Türkiye’de kapitalizm ve sermaye birikim mekanizmasının gelişimine bağlı olarak sınıfsal işlevlerin oluşumu ve gelişimi analiz ediliyor.

Sınıftan kaçış