Societatis iesv, segoviensis

cius in Commentarijs ad Libros Regum lib. 3. cap. 16.

v. 31. sic concludit: Quid enim non faceret fœmina

potens, superba, quæ in virum plussatis vxorium plus

habuit potestatis, quàm amantem viri vxorem, &

modestam fœminam deceret? Sic ille. In hoc ergo

& vir & vxor grauiter peccare possunt: pro quo

illorum Confessarii, vt oportet, vigilabunt.

  11 Circa filios, quos non adduci, si grandio-Circa filios|grandiores|cura perui-|gil valdè|opus.

res sunt, satius fuerit, cura peruigil necessaria.

Pro honestate inprimis, sed quæ tanta vt sufficiat

liberam iuuentutem infrænare? vrgenda tamen,

honestis occupationibus assignatis, quibus sci-

mus nonnullos à cœptis morum præcipitiis re-

uocatos. Iuuenum siquidem virtus præsumptione la-

boris animatur; solasenum vita est, quietis inuenisse

remedia. Verba sunt Theodorici regis apud Cas-

siodorum lib. 5. 25. Animatur equidem juuenumCassiodor.

virtus occupatione decenti, sine quâ mortuæ si-

milis est futura, & hæc est laboris honesti vis, vt

virtutem mortuam vitæ miraculoso quodam im-

perio restituat.

  12 Aleatorum concursum illis permittere,Aleatorum|concursus|minimè il-|lis permit-|tendus, ob|damna in|eo ingentia.

ex quo grandis quæstus accrescat, sine graui con-

scientiæ reatu parentes nequeunt. Sciunt meliùs,

qui talibus intersunt, quanta in iis apertè dam-

nanda concurrant. Siue chartarum pretium pro

ludo seruientium, siue ingentium censuum jactu-

ra, vxorum ac filiorum facultatibus dissipatis, siue

gratiæ aucupatio largitionibus iteratis, vt sic offi-

cia meliora, nec tamen melioribus deferantur.

Siue validius scandalum, vt nequeant proptereà

alia eiusdem generis prohiberi. Vbi friuola sanèNequit ho-|rum igno-|rantia ex-|eusationi|seruire, ob|circumspi-|ciendi do-|mestica ob-|ligationem.

est parentum excusatio, se insciis hæc fieri: quod,

præter incredibilitatem, quam præsefert, contra

se habet obligationem illam, de qua num. 8. cir-

cumspiciendi suos, sicut & seipsum. De muliere

forti Prouerb. 31. v. 27. à Salomone dictum: Con-

siderauit semitas domûs suæ, & panem otiosa non come-

dit. Si ergo semitas domus suæ considerare debet

mater-familias, quid virum facere oporteat, adProu. 31.|v. 27.

quem familiæ curā præcipuam constat pertinere?

Ergo & semitas domûs suæ ille cōsideret: semitas

inquā, per quas & ingressus & egressus externo-

rum vel ipsis cæcis occurrunt. Quamuis nomen

semitæ quidpiam designare minutiùs videatur; vt

etiam illud oculis debeat patris-familias perlu-

strari. Vnde lectiones aliæ id exprimunt, Septua-

ginta enim, & Complutensis sic vertunt: AngustæLectiones|Lariæ loci|vræ$unclearfati.

sunt viæ domûs eius. Vaticana, Constrictæ mansiones

domûs eius. Has ergo fortis illa consideret mulier.<-P>@@

<-P>Vbi Hebræa vox eam habet vim, vt hæc omnia

simul possimus pronuntiare: Speculata est, pro-

spexit, discooperuit, apertis oculis circumlustrauit. Vi-

deatur P. Cornelius, & videat Paterfamilias, ille

præsertim, de quo agimus, maiorem sibi circa

hoc obligationem imminere; si occulta aliqua in

filiis discooperiat, illis vt remedium apponat, sibi-

q́ue pariter consulat, redd iturus rationem ei, cu-

ius oculi multò plus lucidiores sunt super solem, circum-

spicientes omnes vias hominum. Eccli. 23. v. 28.
Eccli. 23.|v. 28.

                    Aspiciunt oculis superi mortalia justis.

Ouidius 13. Metamorph.

Ouidius.

  13 Ex quibus quid circa familiares alios di-

cendum sit, satis videtur esse perspicuum. ValdèCirca do-|mesticos|qualis su-|turus Pro-|rex.

indecorum est, vt aula, quæ virtutis esse schola

debuerat, fiat receptaculum vitiorum, & vt Cas-

siodorus loquitur lib. 8. 14. habere speciem agri vi-

deatur inculti: cùm tamen deberet esse cultissima,

& de regno quidem locutus ille, quod decet interCassiodor.

initia pacis amænitate componi. Quomodò autem

sperari possit horti adinstar, vt ille loquitur, re-

gnum excolendum, si aula speciem agri habere

videatur inculti? Si erga proxima friget cura, er-

ga exteriùs posita qualiter incalescet? Tales ergoAulici|quales fu-|turi.

esse decet aulicos viros, vt naturæ bona indicio frontis

aperiant: & poßint agnosci de moribus, cùm videntur:

sic ille. D. Pauli plena maiestatis vox. 1. Tim. 5. v. 8.

Si quis autem suorum, & maximè domesticorum curam1. Tim. 5.|v. 8.

non habet, #.fidem negauit, & est infideli deterior. Quod

quidem in casu nostro specialem videtur habere

efficaciam, vbi de aulâ loquimur, in quâ de bono

odore Christiani nominis pro conuersione Gen-

tilium, & conuersorum in fide progressu, cura

debet haberi præcipua; quæ tamen penitus vide-

tur abiecta, si domesticorum inprimis non per-

uigil habeatur. Qui enim suos negligit, videtur fidem,P. Cornel.

& Christianismi famam negligere, esseq́ue causa cur

infideles blasphement Christum & Christianos. Verba

sunt magni Interpretis in eum locum, Et est infideli

deterior. Quomodò ergo pro infidelium conuer-

sione operam possit vtilem adhibere?

  14 Post hæc auaritiæ scopulus attentissimèAuaritiæ|scopulus|declinādus|Proregi.|Cassiodor.

declinandus, in quem plures infeliciter impege-

runt: Regina illa procacium vitiorum, vt Cassiodo-

rus loquitur lib. 12. 1. quam opulentia Indica ve-

hementiùs exstimulat, vt insatiabiliter domine-

tur. Præclarum illi testimonium exhibuit Apo-

stolus Timotheo scribens, dum ait: Radix omnium

malorum est cupiditas, quam quidam appetentes, erra-

uerunt à fide. 1. Tim. 6. v. 10. Circa quod Diuus1. Tim. 6.|v. 10.

Valerianus Homiliâ 20. ita scribit: Et verò, dile-

ctißimi, si respiciamus ad singula, quibus ab initio vitam

suam habendi studio conditio humana prostituit: nihilP. Valeria-|nus.|Eiusdem|damna.

est malorum, quod non cupiditas aut concipiat, aut

pariat, aut pascat, aut nutriat. Sic ille eleganter

exornans positionem. Nec prætermittenda aurea

D. Petri Chrysologi pro eôdem sententia: Ser-

mone 126. ita loquitur: Quisquis est ab huius mam-D. Chryso-|logus.

monæ captiuitate liber, & pecuniæ jam crudeli ponde-

re non grauatur, consistat in speculâ cælesti, & inde

despectet mammonam mundo & mundanis tyrannico

furore dominari. Imperat gentibus, jubet regnis, bellæ

mandat, comparat bellatores, sanguinem vendit, agit

mortes, prodit patrias, vrbes destruit, subdit populos,

arcas vrget, versat ciues, foro præsidet, jus delet, fas ne-

fasq́ue confundit, & ad mortes vsque tendendo, fidem

tentat, violat veritatem, famam carpit, honestatem<-P>

@@0@

@@1@Proreges Indici quomodo contractus agere, &c. 71

<-P>dißipat, soluit affectus, innocentiam tollit, pietatem se-

pelit, neceßitudinem scindit, amicitiam subruit. Et

quid pluræ? Hoc est in mammona dominus iniquitatis,

qui iniquè humanis & corporibus dominatur, &

mentibus. Hæc ille. Iuxta quæ, cùm fidem in

talibus satis juxta Apostolum Patres fateantur

infirmam; ex eo pariter habetur, quàm dede-

ceat illos qui pro amplificandâ fide vt motores

præcipui ad regiones Indicas destinantur. Vi-

dendum ergo jam quibus contingat modis in hoc

pelago naufragari.


CAPVT III.

An liceat Indicis Proregibus quæstuo-

sos contractus exercere.

AN inquam liceat emere vt vendant ea,

quæ aliis licent, vt sint honorabiles mer-

catores. Circa quod

  15 Dico primò. Publicum hoc exercitiumAssertio 1.|contractare|publicè|mortale esse|in Proregi-|bus.

non licet, estq́ue graue peccatum. Id constat;

quia legibus prohibentur, & ita quæ fuerint nun-

dinationi exposita, si deprehendantur, amittun-

tur. Neque vllus erit qui mutire audeat, & de-

fensioni se præferat, ne maiora inde sint incom-

moda subituri. Est ergo grauis, & obligationem

consentaneam secum afferens prohibitio: ac

proptereà eam apertè violare eum, qui ante om-

nes alios est custodiendis legibus constitutus, non

stat sine lethalis culpæ reatu. Videantur dictaSicut & in|Regijs Au-|ditoribus.

Titulo præced. cap. 9. & 10. Id quod etiam de Au-

ditoribus Regiis dictum sit, qui de eo juramen-

tum emittunt, sed implicitum, vt ex illius formâ

probat Illustrissimus Villaroel Parte 2. quæst. 15.

art. 1. num. 17. licèt reuera non ita appareat ex il-

lius tenore.

  16 Dico secundò. Si Prorex pecuniam fidoAssertio 2.|non ita, si|per alios id|faciant,|quod &|Clericis li-|cet.

mercatori tradat, vt cum eâ propriæ junctâ nego-

tietur, & partem lucri retineat, non videtur in eo

mortale crimen intercedere. Id probo ex com-

muni sententiâ de negotiatione Clericorum per

alios, quando dicto modo fit: esse enim à culpâ

mortali immunem tenent quamplures, quos

adducit & sequitur Diana Parte 1. tract. 8. Resol.

72. & magis ex professo Parte 9. tractat. 7. Resol.Vide Tit.|9. n. 147.|& 148.

69. quibus addandus Eligius Bassæus v. Clericus

num. 14. §. Prætereà. Est autem prædicta obli-

gatio strictior, vtpotè à sacris Canonibus profe-

cta, & quia ratio prohibitionis eorum statui ma-

gis contraria deprehẽditur, quia à sacrorum curâ

& deuotione in ipsis auertuntur; & tamen per

alios licet: ergo multò id potiùs in laicalis mu-

neris Magistratu. Et quidem Franciscus Syluius

in 2. 2. D. Thomæ quæst. 77. art. 4. præfatam sen-Franciscus|Syluius,

tentiam probans, sic ait: Rationes prohibitionis non

pariter locum habent quando aliquis negotiatur per

alium, nullam ipse præstans operam, sed solùm commu-

nicans pecuniam: tum denique quia sic pecuniam sub-

ministrare non est propriè negotiari: nam & viri no-

biles, & matronæ honestæ ita subinde lucrum quærunt,

nec proptereà censentur negotiari. Hæc ille. Iuxta

quæ id sequitur quod intendimus, & ita Proreges

sic agentes non esse mortalis criminis reos.

  17 Dico tertiò. Assertio præfata non habetAssertio 3.

locum, quando negotiatio fit interuentu filio-<-P>@@

<-P>rum, aut famulorum. Id probo. Quia tunc Pro-Nisi fiat-|interuentu|filiorũ, &|famulorũ.

rex ipse est causa principalis, & eo modo nego-

tiantur magni quique mercatores, vnde occulta

esse negotiatio nequit, & id est juxta distinctio-

nem, quam loquentes de Clericis adhibent Re-

natus & Syluius à Dianâ adducti. Licèt in Cle-

ricis alia sit specialis ratio, de quâ nuper: scilicet

à cura diuinorum eâ solicitudine diuelli: quæ

ratio vrget, etiamsi ponamus occultam esse ne-

gotiationem, dummodò in eâ ipsi sint causa prin-

cipalis. Quod secùs accideret in Proregibus, si

stare posset, vt per filios & famulos neg otiantes,

occulta esse posset negotiatio; tunc enim id sine

mortali peccato contingeret. Non posse autent

ita contingere manifestum est, quia omnibus cō-

stat filiis & famulis non esse adeò ingentes pecu-

niæ quantitates, quibus emere possint id, quod

posteà exponunt venditioni.

  18 Dico quartò. Negotiatio in mercibusAssertio 4.|& in mer-|cibus pro-|hibitis,|quia præiu-|diciales re-|gno.

prohibitis, si illa regno præiudicialis sit, non po-

test à Prorege vllatenus exerceri, neque etiam ob

interesse aliquod indulgeri. Ratio est clara; quia

ex officio debet communi regni bono consulere:

ergo non licet illi quod bono tali contrarium in-

uenitur. Euidens est discursus: ex quo vlteriùs

sequitur ad restitutionem teneri. Est communis

Doctorum sententia, qui vno id videntur ore fa-Ex quo &|obligatio|restitutio-|nis.

teri. Pro quo videndus P. Lessius lib. 2. cap. 13.

num. 70. P. Dicastillus lib. 2. tractat. 2. disputat. 3.

num. 88. Pharaonius pag. 245. & Bonacina Tomo

2. disputat. 1. de restitutione quæst. 3. Puncto 8. num. 4.

Iuxta quos Principes, Magistratus, Prætores, &

Duces belli tenentur ad restitutionem, si omit-

tant impedire furta, latrocinia, iniusta monopo-

lia, & similia damna, cùm possint sine suo nota-

bili detrimento. Quod est ad Prælatos Religio-

sos extendendum, vt cum aliis probat P. Sancius

lib. 6. Operis moral. cap. 14. num. 33. Est autem re-

stitutio facienda iis, quibus damnum illatum fue-

rit: quod in particulari casu, viri prudentis consi-

lio adhibito dispiciendum.

  19 Dico quintò. Si non sit negotiatio præ-Assertio 5.|in non præ-|iudiciali-|bus aliter|pro foro cō-|scientiæ, sed|dar ipro ijs|licentia ne-|quit.

judicialis, in foro conscientiæ licebit eo modo,

quo aliæ, de quibus dictum: non verò publicè;

sicut nec licentia concedi; quia cùm sit manifestè

contra legem, cuius obseruantia, sicut & aliarum,

ad Proregem præsertim spectat, id stare sine

graui conscientiæ grauamine nequit. Videantur

dicta Titulo præced. num. 100. & 101. circa Regii

Consilii Præsidem.

  20 Dico sextò. In casu dicto non potestAssertio 6.|neque pro|nauigijs de|Permiso.

Prorex nauigia, quæ de permiso dicuntur, con-

cedere. Id probo; quia permissiones istæ sunt re-

uerà licentiæ, vnde & petuntur, & non exiguo

sumptu comparantur: licèt nec scripto, nec viuâ

voce, per modum positiuæ concessionis proue-

niant, pœnæ periculum præuidendo. Quòd si

tale beneplacitum non extaret, minimè nauiga-

tio assumeretur: Atqui hoc licentiam inuoluitVbi promis-|sio pro licẽ-|tia habe-|tur.

nomine variato: ergo non licet, sicut neque ex-

pressa. Maior est clara, & Minor ostenditur ex

Cap. Siseruus 2. §. 4. dist. in quo sic dicitur: Si

seruus sciente, & non contradicente domino suo, inCap. Si|seruus.

Clero fuerit ordinatus, ex hoc ipso liber & ingenuus erit.

Sed si ignorante domino, licet ei &c. Vbi taciturni-

tas domini videntis licentia computatur, cùm id

permiserit, quod poterat impedire. In casu au-<-P>

@@0@

@@1@72 Thesauri Indici Titulus III. Cap. IV.

<-P>tem nostro plus est aliquid, quia beneplacitum

exquiritur, & dissimulanter exploratur.

  21 Dico septimò. Oppositum non vide-Assertio 7.|oppositum|nō esse im-|probabile.

tur improbabile, quia voluntas Regis non est ita

amarè interpretanda in re non penitus præiudi-

ciali, & quæ pro parte aduersa suas etiam habet

congruentias, estq́ue populo plausibilis & ju-

cunda, tum propter abundantiam mercium, tum

ob varietatem, ex quâ homines conditionis me-

diocris commodum non leue reportant, viliore

pretio quæ sibi sunt necessaria comparantes: &

Ecclesiæ ornamentis etiam necessariis abundan-

tiùs & commodiùs instruuntur. Hoc certè si

quandoque accidat, quomodò potest Regi piissi-

mo ingratum penitus accidisse?


CAPVT IV.

An Proreges Jndici munera possint

accipere.

§. I.

Tribus Assertis obligationis qualitas

stabilitur.


COmmunis est pro cunctis Proregibus dif-

ficultas: sed specialis pro Indicis ex eo

redditur, quòd amplior in illis esse copia

potest & munerum pretium superius: & ita vi-

dendum quid circa hoc leges conscientiæ pa-

tiantur.

  22 Dico primò. Proreges Indici non pos-Assertio 1.|Proreges nō|posse mune-|ra accipere|à litiganti-|bus.

sunt munera accipere ab iis, qui coram ipsis cau-

sam agunt, aut verosimiliter creduntur acturi.

Constat ex L. 56 tit. 5. nouæ Recopilat. In quâ Au-

dientiarum Præsidibus id specialiter imperatur,

sicut & vxoribus, & filiis. Sunt autem Proreges

Audientiarum Præsides; vnde manifestè in lege

dictâ videntur comprehensi: quæ munera qui-

dem cuiuscumque valoris excludit verbis illis:

Presente, ni da diua alguna, de qualquier valor que sea,Legis ver-|bæ.

nicosas de comer, ni beber. Est autem illud juri Cæ-

sareo conforme: sic enim habetur L. Plebis scito.

D. de officio Præsidis, & L. Solet. D. de officio Procon-

sulis.

  23 Dico secundò. Lex præfata obligat subAssertio 2.|obligationẽ|esse sub|mortali.

mortali, nisi obstet materiæ paruitas. Ita Nauarra

lib. 3. de restitut. c. 3. n. 14. P. Tho. Sancius lib. 3. Con-

siliorum, c. vnico dub. 1. n. 25. & alii. Constatque ex

eo quòd lex circa materiam versatur grauissimam,

& nisi legislatoris voluntas grauem obligationem

induceret, non esset sufficienter communi bono

prouisum, de quo diximus Titulo præcedenti nu-

mer. 3.

  Paruitas autem materiæ non est regulanda ju-Quæ mate-|riæ parui-|tas excu-|set.

xta ea, quæ circa materiam peccati in furto à Do-

ctoribus traduntur: nam licèt talis quantitas sit

vt ablata peccati mortalis reum faceret, potest

parua censeri in munere oblato Proregi, vt no-

uorum pomorum canistrum, aut vini pretiosi la-

gena. Et sic alia. Attentâ enim dignitate perso-

næ, parua hæc sunt, quæ aliorum comparationeIuxta per-|sonæ digni-|tatem qua-|litas mune-

non talia censerentur. Pro quo est Cap. Etsi quæ-

stiones, de simonia. Cùm enim quæstio proposita<-P>@@

<-P>esset Pontifici de equo, quem Cardinalis Lega-ris æstimā-|da.

tus acceperat à fratre Archiepiscopi, eo inscio,

qui ex eius manu Pallium erat accepturus, scru-Cap. Etsi|quæstio-|nes.

pulum exemit, dicens: Si ergo prædictorum Cardi-

nalis, & fratris tui personam, & qualitatem pensamus,

non fuit magnum ab eôdem fratre tuo Cardinali equum

vnum transmitti, quem etiam ioculatori non petenti,

vir tantus & tam abundans fortè donaret. Sic Pon-

tifex; & tamen constat equum tanti valoris esse,

vt eius furtum multorum grauium furtorum ma-

teriam & malitiam adæquaret. Licèt autem plu-

res scriptores apud P. Sancium suprà num. 16. re-

ceptionem munerum in paruâ etiam quantitate

vti lethalem damnent, ob præfatæ legis rigorem;

quod & ipse Pater tenet num. 17. alii tamen apud

eumdem contrarium censent, num. 15. & mirum

est illum cum prioribus censuisse, qui posteà

num. 26. citato manifestè asserit à culpâ graui ma-

teriæ paruitatem excusare. Pro quo est ratio à

Pontifice adducta citato in Capite, vbi ita subdit:

Quod autem scriptum est (Isaiæ 33. v. 15.) BeatusIsaiæ 33.|v. 15.

qui excutit manussuas ab omni munere, de illis donis

dictum est, quæ accipientis animum allicere, & peruer-Quæ Deus|non admit-|tenda præ-|scribat.

tere solent, &c. Quis autem credat Principem vi-

rum, & in summo potest Regem dignitatis fasti-

gio locatum, muneribus huiusmodi ita allicien-

dum, vt justitiam violet, & ad patranda indecora

atque indigna peruertendum? Lex ergo non

est ita rigidè accipienda; vel si respectu aliorum

id debeat admitti, non tamen Proregum, quorum

honori à legislatore consultum, vt cùm Præsides

expresserit, Proreges tamen, licèt Præsides sint,

noluerit expressè nominare.

  24 Dico tertiò. Quòd Proreges, sicut &Assertio 3.|obligationẽ|esse ad resti-|tuendũ ac-|cepta.

alii in citatâ lege contenti (Audientiarum in-

quam Senatores, Auditores criminis, Fiscales &c.

pro quibus & extant leges Indicæ apud Dom.

Solorzanum lib. 4. cap. 4. num. 17. & 18. & in