Солиқ академияси
Yüklə 3,1 Mb.
|
|
birgalikda «jamiyat hayoti» degan kompleksni tashkil kiladi. Ular quyidagilardan iboratdir: Siyosiy hayot. Jamiyatni boshqarish jarayonida «davlat» deb nomlangan va boshqarishning mas’uliyatini zimmasiga olgan, maxsus bilim va iktidorga ega bo‘lgan muayyan bir ijtimoiy guruhning boshqa barcha ijtimoiy guruhlar bilan, ularni tinchlik va farovonlikka boshlash maqsadida, amalga oshiriladigan munosabatlari ichki siyosat deyiladi. Demak, boshqaruvga aloqador mas’ul kishilar tinchlik va farovonlikka erishish mezonlarini va jamiyat taraqqiyotining bokiy qonuniyatlarini to‘liq bilishlari va shu qonuniyatlar asosida o‘z siyosatlarini shakllantirishlari shart. Barcha ijtimoiy guruh vakillari, boshqacha qilib aytganda, butun fukaro kayokka boshqarilayotganliklarini va unga erishishning yagona to‘g‘ri yo‘li shu ekanligini yaxshi bilishlari shart. SHundagina ular siyosiy hayotda faol katnasha oladilar. SHundagina demokratik jamiyatga erishish mumkin. Iqtisodiy hayot. Inson boshqa mavjudodlardan o‘zining bunyodkorlik faoliyati bilan ajralib turadi. U tinmay moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratadi. Bunday boyliklarni yaratishda mahsulot ishlab chiqarish, uni saqlash, savdo-sotik va boshqa sohalar ishtirok etadilar. Bu sohalar o‘zaro uzviy bog‘lik bo‘lib, jamiyat iqtisodiyotini tashkil kiladi. Ijtimoiy hayot. Inson o‘zini o‘zi namoyon qilishini ijtimoiy hayot jabxasi deyiladi. Bu jabxada kishi o‘qiydi, dam oladi, fukaro sifatida, shaxs sifatida, oila va millat a’zosi sifatida o‘zini namoyon kiladi, hamda jamiyat ishlab chiqkan moddiy va ma’naviy boyliklardan foydalanadi. Jamiyatning farovonligi – har bir jamiyat a’zosi o‘zini to‘la namoyon kila olish sharoiti bilan belgilanadi. Siyosiy va iqtisodiy jabxalarning pirovard maqsadi va faoliyatning samaradorligi ijtimoiy faoliyatga to‘liq sharoit yaratilganligida ko‘rinadi. Demak, iqtisodni rivojlantirishda boshqaruv idoralari jamiyatni to‘g‘ri yo‘ldan eltishni o‘z faoliyatining asosiy mezoni qilib olishadi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Markaziy Osiyo xalqlari o‘zining ijtimoiy hayotini kup kismini oilada o‘tkazar ekanlar. SHundan kelib chiqib, fukarolarning oilaviy sharoitlariga e’tiborni kuchaytirish lozim. Ikkinchi navbatda ma’rifat sohasi turadi, chunki ma’rifat sohasida kishi ham ishchi, ham oila a’zosi, ijtimoiy guruh va millat sifatida shakllanadi va rivojlanadi. Ma’rifat sohasiga e’tibor sust bo‘lgan jamiyatda yaxshi mutaxassislar, bilimdon olimlar etishib chiqishi kiyin. Davlat iqtisodiy va ma’muriy boshqarishni to‘liq o‘z zimmasiga olgan bo‘lsa, ijtimoiy sohani boshqarishda faqat iqtisodiy va ma’muriy ta’sir etish yo‘li bilan ishtirok etadi. Ilmiy boshqaruv. Bunda ta’lim-tarbiya sohasining avvalgi holati atroflicha taxlil kilinib, uning ko‘rsatkichlari ijtimoiy byurtmaning ko‘rsatkichlariga muvofiq keladiganlari rivojlantiriladi, muvofiq kelmaydiganlari o‘zgartiriladi. Bu vaqtda butun ta’lim-tarbiya jarayonining tizimi, uning bosqichlari, har bir bosqichda beriladigan bilimlar mazmuni, ta’lim-tarbiya bilan shug‘ullannuvchilarni ijtimoiy muxofazalashning ilmiy asoslangan loyihasi, bajarilishi shart bo‘lgan ishlar, ularning ketma-ketligi va bajarilish muddatlari, boshqaruvni amalga oshiruvchi mo‘tassaddilar va bu jarayonning tadbir choralari ishlab chiqiladi. Odatda bu ilmiy asoslangan loyiha bir necha variantlarda tuziladi. Iqtisodiy boshqaruv. Bu bosqichda ta’lim-tarbiyani maqsadga mos holatga keltirish uchun boshqarish bosqichida rejalashtirilgan ishlarni bajarishga ketadigan sarf-harajatlar mikdori aniq hisoblanib, moliyaviy ta’minlanish manbalari hamda huquqiy asoslari ishlab chiqiladi. Boshqaruv jarayonining muvaffakiyatli kechishi kup jihatdan iqtisodiy boshqaruv bosqichining ilmiy asosda xal kilinishiga bog‘likdir. Iqtisodiy boshqaruv bosqichi to‘g‘ri xal kilinishi uchun bajariladigan ishga ish xaki to‘g‘ri belgilanishi, moliyaviy manbalari aniq va barkaror bo‘lishi, hamda bu jarayonning barcha masalalari iqtisodiy qonuniyatlardan kelib chiqib bajarilishi zarur.
Ma’muriy boshqaruv bosqichi. Bu boshqaruvning eng sunggi bosqichi bo‘lib, uni muvaffakiyatli amalga oshirish uchun boshqaruv modelini to‘g‘ri to‘zib chiqish muhim ahamiyatga ega. Bu uch bosqich o‘zaro uzviy bog‘lik bo‘lib, «boshqaruv» degan ijtimoiy xodisani tashkil kiladi. Har qanday faoliyat sohasining, ayniqsa, ijtimoiy sohalarning, shu jumladan ma’rifat sohasi faoliyatining samaradorligiga erishishda uning ilmiy tadqiqot ishlarini tartibga keltirish va rivojlantirishdan boshlash kerak. 14 Talabalar ni olingan bilimlarni hayotda qo‘llay bilishga o‘rgatish zarur. Bunga quyidagilar kiradi: o‘zini-o‘zi boshqara olish; ijtimoiy talablarni ongli ravishda bajarish; siyosat, huquqshunoslik, iqtisodiyot, ekologiya va boshqa fanlardan olgan bilimlariga amalda rioya qilish, tabiat va jamiyatdagi vokealarni mustaqil taxlil kila bilish. SHunday holatga erishish kerakki, bilim kishining barcha harakat va faoliyatining asosi bo‘lib kolsin. SHaxsga ma’rifiy fikrlashni o‘rgatish, umumiy ruxshunoslik qonuniyatlarini berish lozim. CHunki bugungi talaba ertaga ota-ona, rahbar, tarbiyachi bo‘ladi. Undan tashkari, har qanday shaxs o‘zi bilan muloqotda bo‘lgan kishilarga ozmi-kupmi tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadi. Boshqarish tamoyillari bilan birga uning vazifalari ham mavjud. Boshqarishning vazifasi kishilarning sub’ektiv faoliyatini birinchi navbatda boshqarish sohasidagi faoliyatini ob’ektiv qonunlarning talablariga ana shu qonunlar belgilab beradigan progressiv tendensiyalarning talablariga muvofiqlashtirishdan iborat. SHu sababli iqtisodiy qonunlarning moxiyatini, ularni amal qilish sharoitini bilish xalq xo‘jaligining hamma bosqichlarida ilmiy asosda boshqarishni tashkil etishning eng muhim omili hisoblanadi. SHunday ekan boshqarishning quyidagi vazifalari (funksiyalari) amal kiladi: rejalashtirish, muvofiqlashtirish, ishlab chiqish, o‘zgartirish kiritish, nazorat qilish. Ma’lumki, birinchi chakirik O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida "Ta’lim to‘g‘risida"gi qonun qabul kilingan edi. Ushbu qonunning 10-moddasida ta’lim turlari bayon etilgan bo‘lib, unda o‘quv muassasasigacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta-maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, o‘quv muassasasidan tashkari ta’lim kabilarni o‘z ichiga olishi nazarda tutiladi. SHunday ekan, ushbu ta’lim muassasalarini ham boshqarish nazardan chetda qolmaydi. 3. O‘zini-o‘zi nazorat qilish metodlari O‘zini-o‘zi nazorat qilish metodlari talabalar o‘quv faoliyatining muhim elementlaridan biridir. SHunday bo‘lsa-da, kupchilik talabalarning o‘quv malakalari sistemasi orasida aynan o‘zini-o‘zi nazorat qilish metodi juda 14 Мавланкулов М.? “Банк тизимида бошкарув назорати” Битирув малкавий иши. 2005 йил 45-бет. bushligidan kupgina tadqiqot ham dalolat beradi. SHu tufayli talabalarda o‘zini-o‘zi nazorat qilish mahoratini shakllantirishni yaxshilashga yo‘naltirilgan maxsus ishlarni amalga oshirish lozim bo‘lib koladi. Talabalarga uy vazifasini bajarayotganda o‘zini-o‘zi tekshirishning quyidagi usullarini qo‘llashni tavsiya etish lozim. Darslik tekstini o‘qib chiqilgandan sung uning muhim joylarini ifodalovchi qisqa rejani mustaqil to‘zish, sungra shu rejadan foydalanib tekstni asosiy mazmunini gapirib berishni, har bir bob oxirida keltiriladigan nazorat savollar yoki pedagog uy vazifasi berayotganda sodir bo‘ladigan savollar ustida maxsus ishlashni, agarda bunday savollar bo‘lmasa, javob rejasini tekst yuzasidan nazorat savollar ko‘rinishida to‘zishni ularga topshirish tavsiya etiladi. Bunday ish usulini yuqori sinflarda qo‘llash mumkin. Talabalarga masalalarning echilishi, mashklarning to‘g‘ri bajarilganligi tekshirishning xilma-xil usullaridan foydalanishni tavsiya qilish lozim. Bu usullar turli predmetlar uchun o‘ziga xosdir. Masalan, iqtisodiyot fanlari natijani taxminan solishtirish, echimni javobga taqqoslash, bir iqtisodiy amalni boshqalari (teskarilari) bilan taqqoslashlar o‘tkaziladi. Bo‘lishning to‘g‘riligi kupaytirish bilan, ayirish- qo‘shish bilan va analiz qilish. Talabalarga olingan natijaning to‘g‘riligini tekshirishni o‘rgatish foydalidir. Nazorat va o‘zini-o‘zi nazorat qilish metodlarini o‘zaro moxirona biriktirish barcha o‘quv predmetlari bo‘yicha ta’lim samaradorligini oshirishga yordam beradi. Bu metodni nafaqat o‘quv muassasasilarda qo‘llash mumkin, balki kollej va litseylarda, oliy o‘quv yurtlarida ham qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lar edi. YUqorida yozilganidek, talaba va talabalar uy vazifasini bajarayotganlarida, talaba talabadan farq kilinishini unutmaslik lozim. Talaba albatta bitta darslikdan foydalanib, o‘zini-o‘zi nazorat kilsa, talaba undan bir pogona yuqori bo‘lgani uchun bitta adabiyot bilan cheklanib kolmasligi kerak. Balki kushimcha adabiyotlarni kutubxonalardan kidirib, yoki xozirgi kunda zamon talabiga javob beradigan internetdan foydalanib, uy vazifalarini mustaqil bajarishi mumkin. SHunda talaba mustaqil izlanishga, mustaqil fikrlashga o‘zini ustida ishlashga hamda o‘zini-o‘zi nazorat qilishga o‘rganadi va ko‘nikma hosil kiladi. Bu zamon talabiga javob beradigan metodlardan biridir. Undan tashkari yana bir metodni qo‘llash mumkin. YA’ni o‘zi mustaqil shu predmetga, mavzuga taalluqli bo‘lgan savollarni, testlarni to‘zib, mustaqil javob berishi va yangiliklarni yaratishi mumkin. SHuningdek ilmiy ishlar ham qilishi mumkin. 4.O‘zbekiston Respublikasida oliy va o‘rta maxsus ta’limini boshqarish tizimi O‘zbekistonda oliy va o‘rta maxsus ta’limi beradigan maorif muassasalari davlat byudjeti hisobidan ta’minlab turiladi. Ularning kundalik faoliyatini tegishli vazirliklar va idoralar boshqarib boradi. 258 ta o‘rta maxsus ta’limi o‘quv yurtlari tarmoq prinpipi bo‘yicha 22 ta vazirlik va idoraga karashli bo‘lib, bu xol yagona o‘quv - metodik rahbarlikni va ta’minotni tashkil etishni kiyinlashtiradi. Ham iqtisodiy vazifalarni, ham ijtimoiy vazifalarni xal etish uchun o‘rta maxsus ta’limi o‘quv yurtlarini kengaytirishi rejalashtirish ham kiyin. Respublikadagi 58 ta oliy o‘quv yurti 12 ta vazirlik va idoraga karashli bo‘lib, ularning asosiylari Oliy o‘quv yurti vazirligi (32 ta oliy o‘quv yurti), Xalq ta’limi vazirligi (6 ta oliy o‘quv yurti), Sog‘likni saqlash vaziligi (7 ta oliy o‘quv yurti), Qishlok va suv xo‘jaligi vazirligi (4 ta oliy o‘quv yurti) va Madaniyat vazirligi (3 'ta oliy o‘quv yurti) dir. Oliy o‘quv yurtlarining maxsus o‘quv yurtlari kabi turli vazirliklar va idoralarga bo‘ysunishi yagona o‘quv-metodik rahbarlik va ta’minotni tashkil etishga tuskinlik kilmokda. Oliy o‘quv yurtlarida Kengaytirilgan kengashlar oliy boshqaruv organi hisoblanadi. Bu kengashlar tarkibiga tashki tashkilotlarning vakillari (mahalliy hokimiyat organlari, korxonalar, ilmiy tadqiqot institutlari vakillar) kirishi mumkin, lekin ular oliy o‘quv yurtlari oldiga umumiy vazifalarini qo‘yishda va ular faoliyati natijalariga baho berishda sanoat va intellektual rivojlangan mamlakatlar oliy o‘quv yurtlarida bo‘lgani kabi xal kiluvchi o‘rin tutmaydi. O‘quv, ilmiy, tarbiyaviy masalalar, oliy o‘quv muassasasi ichki faoliyatining o‘zga masalalari bilan olimlar kengashi shug‘ullannadi, bu kengashda tashkilotlar va talabalarning vakillari yo‘q. Rektorni oliy o‘quv yurtini tasarruf kiladigan vazirlikning taksimotiga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi tayinlaydi. Prorektorlar rektorning taksimotiga muvofiq tegishli vazirlik tomonidan tayinlanadi. O‘rta maxsus o‘quv yurtlarida pedagogik kengashlar boshqaruvining oliy organi hisoblanadi, talabalarning 10 foizi kengashga kiradi. Pedagogik kengashlarga tashki tashkilotlarning vakillari taklif etilishi mumkin, lekin ular xal kiluvchi ovozga ega bo‘lmaydi. O‘rta maxsus bilim yurti direktori unga rahbarlik kiladigan vazirlik yoki idora tomonidan tayinlanadi. O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limini boshqarish tizimi davlat tizimi qatoriga kiradi. Maxsus ta’limini boshqarishning barcha darajadagi organlarida va o‘quv yurtlarida bu jarayonga malakali mutaxassislar tayyorlash va ta’limni rivojlantirishdan manfaatdor bo‘lgan tashki tashkilotlar (mahalliy hokimiyat organlari, savdo-sanoat doiralari, jamoat tashkilotlari va jamgarmalar) vakillari kirmaydi. Moliyaviy va moddiy ta’minot jihatidan karaganda, ta’limni boshqarishga mahalliy hokimiyat organlari va savdo-sanoat doiralari vakillarini jalb etish ayniqsa muhimdir. 5. Oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini boshqarish tizimini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari Oliy va o‘rta hunar ta’limini boshqarish tizimining sifat jihatidan yangi darajasi an’analarini, boy tarixiy va ma’naviy merosni hisobga olgan holda sanoat va intellektual rivojlangan mamlakatlar tajribasiga asoslanishi lozim. Ta’limni boshqarish tizimi shakli va mazmuni jihatidan davlat-jamoatchilik tusida bo‘lishi kerak. Hunar ta’limini boshqarish tizimini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari: o oliy va o‘rta hunar ta’limi va o‘quv yurtlarini boshqarish tizimiga davlat - jamoat tusini berish;
o oliy va o‘rta hunar ta’limini boshqarish tizimini mahalliy lashti-rish; o oliy va o‘rta hunar ta’limi o‘quv yurtlarini boshqarishning tashki tashkilotlar: mahalliy hokimiyat organlari, tadbirkorlar doiralari (mutaxassislarga buyurtma beruvchilar), jamoat tashkilotlari va jamgarmalar vakillari o‘z ichiga oladigan ma’muriy kengashlar tarzidagi oliy boshqaruv organlarini barpo etish; o o‘quv-metodik, moliyaviy va tashkiliy masalalarni xal etishda oliy o‘quv yurtlari muxtoriyatini kengaytirish; o ta’lim, ilm-fan ishlab chiqarishni birlashtirish asosida yirik o‘quv-ilmiy-ishlab chiqarish komplekslari (birlashmalari) ni boshqarishning samarali shakllarini barpo etish; Kutiladigan natijalar: • oliy va o‘rta hunar ta’limini boshqarishning puxta va samarali davlat-jamoat tizimini barpo etish;'
• tashkiliy, moddiy va moliyaviy masalalarni xal etishga mahalliy hokimiyat hamda tadbirkordar doiralarini jalb etish; • oliy o‘quv yurtlariga muxtoriyat berish. «Hunar ta’limini boshqarish tizimi» dasturini amalga oshirishga doir tadbirlar № Tadbirlar Bajarish muddati Asosiy (mas’ul) ij- rochilar
Respublikasi xukumati boshqaruv organlari, koshida davlatning Oliy va o‘rta maxsus ta’lim sohasidagi ta’lim vazirligi siyosatini va uni (OO‘MTV), Xalq rivojlantirish ta’limi vazirligi strategiyasini belgilab (XTV), Sog‘likni 3.2 Oliy o‘quv yurtlarini 1997 OO‘MTV, XTV, boshqarishning oliy Sog‘likni saqlash, organi sifatida shafelik 1998-2005 Madaniyat ishlari, (ma’muriy) Qishlok va suv 3.3 Oliy va o‘rta hunar ta’limini boshqarish 1997 XTV, OO‘MTV tizimini mahalliylashtirishga doir takliflarni ishlab chiqish. Takliflarni amalga oshirish. 1998-2005 Z.4 Ta’lim, ilm-fan va ishlab chiqarishni 1997 XTV, OO‘MTV, Fan va birlashtirish asosida o‘quv-ilmiy ishlab texnika davlat kumitasi, chiqarish komplekslari (birlashmalari) ni vazirliklar va idoralar, boshqarish organlari to‘g‘risidagi nizomni 3.5 O‘quv-uslubiy, tashkiliy va moliyaviy 1997 XTV, OO‘MTV masalalarda keng muxtoriyatga ega bo‘lgan oliy o‘quv yurti to‘g‘risidagi nizomni ishlab chiqish. YUqorida bildirilgan mulohazalarga tayanib quyidagi xulosalarga kelamiz: 1. O‘zbekiston Respublikasida ta’lim sohasidagi davlat siyosatining mazmuni Respublika ta’limi taraqqiyotini yuqori bosqichlarga ko‘tarish, uni eng ilg‘or xorijiy mamlakatlar ta’limi darajasiga, jaxon yangi pedagogik texnologiyalarni olib kirish asosida barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalab voyaga etkazishdan iboratdir. Ushbu mazmun ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillarida yanada yorkin namoyon bo‘ladi. 2. Ta’lim tizimi deb muayyan jamiyatda ijtimoiy-tarixiy jarayonda tarkib topgan, ma’lum tamoyillar asosida boshqariladigan hamda bir-biri bilan bog‘langan barcha tipdagi o‘quv- tarbiya muassasalari yig‘indisiga aytiladi. O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi doirasida davlat va nodavlat ta’lim muassasalari, ilmiy-pedagogik muassasalar hamda ta’lim sohasidagi boshqaruv organlari, shuningdek, ularga karashli korxonalar, muassasalar va tashkilotlar faoliyat olib boradilar. Respublikada ta’lim rasmda ko‘rsatilgan bosqichlarda olib boriladi. 3. Ta’lim tizimini boshqarish pedagogika fanining muhim tarmog‘i bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasidagi ta’lim tizimi organlari va ularning vazifalari, ish faoliyati mazmuni va metodlarini belgilab beradi, shuningdek, ta’lim muassasalariga rahbarlik qilish tizimini asoslaydi. Kisqacha xulosa Umuman olganda, ta’lim tizimini boshqarishda umumiy rahbarlikni asosan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi olib boradi va shu bilan birgalikda o‘z vakolatlarga egadir. Bundan tashkari, ta’lim tizimini boshqarishda ta’lim muassasalarining metodik birlashmalari, metodik birlashmalarning bo‘limlari o‘z faoliyatlarini olib boradilar. Tayanch tushunchalar. Ta’lim tizimi, mazmun va metod, ta’lim tizimini boshqarish, yagona davlat siyosati, mahalliy davlat hokimiyati, ta’lim muassasasi faoliyati, direktor, ma’naviy barkamol, jismoniy soglom, xodimlar, pedagoglar, direktor o‘rinbosarlari, metodik ishlar, metodik birlashmalar. Nazorat uchun savollar: 1. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining mazmuni nimadan iborat? 2. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillarini ayting? 3. O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi doirasida faoliyat ko‘rsatuvchi muassasalarni ko‘rsating? 4. O‘zbekiston Respublikasida ta’limning qanday turlari mavjud? 5. Ta’lim tizimini boshqarish tushunchasini siz qanday tushunasiz? 6. O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimi qanday boshqariladi? 7. Oliy va o‘rta hunar ta’limini boshqarish tizimi deganda nimani tushunasiz? Adabiyotlar: 1. K. Xoshimov va boshqalar taxriri ostida «Pedagogik tarixi». O‘zbekiston Respublikasi «Fan» nashriyoti. Toshkent -2001 yil. 2. N.Xo‘jaev va boshqalar “Pedagogika asoslari” 2003 yil. 3. N.Xo‘jaev va boshqalar “Ta’lim nazariyasi” 2003 yil. 4. O.Musurmonova, Z.Baubekova. «O‘zbek xalq pedagogikasi». A.Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti. Toshkent-2000 yil. 5. E.N. Pronina, V.V.Lukashevich. “Psixologiya i pedagogika”. Uchebnik dlya studentov VUZov. Izdatelstvo «Elit», Moskva 2004. 6. Pedagogika professionalnogo obrazovaniya. Pod. red. V.A.Slastenina. Moskva «Akademia». 7. Psixologiya i pedagogika. Pod.red. A.A.Radugina. Moskva 2003. 8. «Pedagogika» V.A.Slastenin, I.F.Isaev, A.I.Mixenko, E.N.SHiyanov. Moskva. «SHkolnaya pressa». 2004 9. Mavlankulov M. “Bank tizimida boshqaruv nazorati” Bitiruv malkaviy ishi. 2005 yil
a. 45-bet. 10. www.ppf.uni.udm.ru 11. www.talant.spb.ruG‘wald.html 12. www.school. edu. ru. 13. www. inter – pedagogika. ru. 14. www. ppsy.ru. 15. www.wwings.ru 10-mavzu: PSIXOLOGIYANING PREDMETI, VAZIFALARI VA TADQIQOT METODLARI Reja:
1. Psixologiya fan sifatida 2. Psixologiyaning predmeti va maqsadi 3. Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o‘rni va tarmoqlari 4. Psixologiya fanining tadqiqot metodlari 1. Psixologiya fan sifatida Psixologiya sohasida mukammal darsliklar yozila boshlagan davrga deyarli 160 yil bo‘ldi. SHu davr ichida juda ko‘plab ilmiy tadqiqot natijalarini o‘z ichiga olgan monografiyalar, darsliklar, qo‘llanmalar yozildi. Lekin, bu bilan fanning jamiyat hayotida tutgan o‘rni juda oshib ketdi, deb bo‘lmaydi. Sababi, psixologiya sohasida faoliyat ko‘rsatgan barcha olimlar ko‘proq diqqatlarini mavxum shaxs va individual psixologiyaga qaratdilar. Vaholanki, inson, uning barkamolligi, jamiyat taraqqiyotiga bevosita ta’siri masalasi hozirgi davrga kelib, o‘ta dolzarb va muhim muammolar qatoridan joy oldi. XX asrda insoniyat texnika, elektronika va boshqa shunga o‘xshash murakkab texnologiyalarni yaratgangani bilan xarakterlansa-da, vaqti kelganda, shunday holatga duch kelamizki, murakkab elektron texnikani yaratgan o‘ta aqlli inson o‘zi va o‘zi atrofidagilarning ruhiy kechinmalarini to‘g‘ri baholay olmasligi sababli, o‘zini nochor va kuchsiz sezishi mumkinligini hayot isbotladi. XXI asrda juda ko‘plab davlatlarda bo‘lgani kabi dunyo xaritasida munosib o‘rin olgan mustaqil O‘zbekistonda ham barcha sohalarda tub islohotlar boshlandi. Bu islohotlarning barchasi inson omilini har qachongidan ham yuqori saviyaga ko‘tarib, uning kuchi, idroki, salohiyati, ruhiy hamda ma’naviy barkamolligini bevosita taraqqiyot, rivojlanish va sivilizatsiya bilan uzviy bog‘ladi. Bundan inson va uning mukammalligi, o‘z ustida ishlashi, o‘z mukammalligi xususida qayg‘urishi muammosi har qachongidan ham dolzarb masalaga aylandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining to‘qqizinchi sessiyasidagi “O‘zbekistondagi demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari” mavzuidagi maruzasida ettinchi ustuvor yo‘nalish deb, barcha islohotlarning pirovard natijasini belgilab beradigan inson omili va mezoni ekanligi besabab ko‘rsatib berilmagandir. (Karimov I. A. O‘zbekistonda demokratik o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari.- “Turkiston”, 2002 yil 31 avgust).
Inson psixologiyasini bilish, o‘z taraqqiyotini va iqtidorini tashkil etishni bilish, har qanday yosh davrda ham optimal ravishda ishga yaroqlilikni, turli o‘zgarishlarga psixologik jihatdan tayyorlikni ta’minlash, yangicha fikrlash va tafakkur qilish, ro‘y berayotgan jarayonlarni ob’ektiv va to‘g‘ri idrok qilish qobiliyatini rivojlantirish muammosini ilgari surdi. SHunday qilib, yangi davr har bir insondan o‘z ichki imkoniyatlarini adekvat bilish, shu bilimlar zahirasi bilan yaqinlari va hamkasblari psixik dunyosini bilishni talab qilmoqda. Buyuk Suqrot o‘z davrida «O‘z - o‘zingni bil!» degan shiorni o‘rtacha tashlagan bo‘lsa, yangi davr «o‘z yoningdagilarni va ularning qilayotgan ishlarini ham bil», degan shiorni har qachongidan ham dolzarb qilib qo‘ydi. Ayni shu muammoni echishda hozirgi zamon psixologiya ilmi va amaliyotining roli benihoya kattadir. Yüklə 3,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|