Soliq akademiyasi

Byudjetga hisoblangan va to’lanadigan QQS ni schyot-faktura asosida auditorlik tekshiruvidan o’tkazilishi

SummasiJami summasiSummasiStavkasi, Stvkasi, t/r % %	Тovarlar (ishlar, xizmatlar) nomi	O’lchov birligi (Dona)	Birligining bahosi	Summmasi	Aksiz solig’i	Qo’shilgan qiymat solig’i
1.	Хom-ashyo va material	200	1000	200000	x	x	20	40000	240000
	Jami:	200	1000	200000	x	x	20	40000	240000

Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki schyot fakturada xom-ashyo va materiallar sotib olinishida to’langan bilvosita soliqlarni ko’rishimiz mumkin. Korxona tomonidan keyinchalik ishlab chiqarib realizatsiya qilishda to’langan QQS summasini hisobga olish lozim.

Хo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan QQSni hisoblanishi va to’lanishi.
10 -jadval

Т/r	Muomila mazmuni	Summa	Schyotlar aloqasi
			Dt	Kt
1	2	3	4	5
1	Mol yetkazib beruvchilardan xom ashyo va materiallar olindi	200000 40000	1010 4412	6010 6010
2	Mol yetkazib beruvchilar bilan olingan mahsulot uchun hisob-kitob qilindi	240000	6010	5110
3	Ijara xarajatlari uchun pul ko’chirib berildi.	16000 4000	2510 4412	5110 5110
4	Aloqa xizmati uchun pul ko’chirib berildi.	4000 1000	9420 4412	5110 5110
5	Kommunal xizmat xarajatlari uchun pul ko’chirib berildi.	2400 600	9420 4412	5110 5110
6	SHaxsiy xo’jalikdan yordamchi materiallar sotib olindi.	8000	1090	5010
7	Хo’jalik yurituvchi sub’ekt tayyor mahsulotlarni sotdi.	350000	4010	9010
8	QQS hisoblandi	58333	9010	6412
9	Тo’langan QQS hisobga olindi	45600	6412	4412
10	Qolgan QQS byudjetga to’landi	12733	6412	5110

Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki «Baxus invest» MCHJ korxonasida qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha byudjet bilan hisoblashishini moliyaviy hisobi va audit qilishda bir qancha qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Agarda auditor schyot faktura orqali auditorlik tekshiruviga e’tibor beradigan bo’lsa xato kamchilikka yo’l qo’yishi ham mumkin.
Auditor tekshiruv jarayonida QQS ning to’g’ri hisoblanganiga ishonch hosil qilishi lozim. Hisob-kitob maxsus shakl bo’yicha tuziladi va mohiyati shundan iborat bo’ladiki, byudjetga to’lanishi lozim bo’lgan soliq summasi xaridorlarga sotilgan tovarlar (bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar) uchun ulardan olingan va sotib olingan moddiy resurslar, yoqilg’i, xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to’langan soliq summasining mazkur hisobot davrida ishlab chiqarish va muomala sarflariga haqiqatdan olib borilgan qiymatiga tegishli summasi o’rtasidagi farq ko’rinishida namoyon bo’ladi.
Хususan, QQS ni tekshirish quyidagilarni o’z ichiga olinadi:

• 
  oldingi davrlardagi soliq hisobotlarini tahlil qilish, kamchilik ko’rsatilgan masalalarni va ushbu masalalar bo’yicha berilgan tavsiyalarning bajarilishini aniqlash;
  
• 
  joriy davr uchun QQS schyotlari bo’yicha qoldiqlarni oldingi davrlar uchun qoldiqlar bilan taqqoslash va katta yoki gayri-oddiy tafovutlarni tahlil qilish;
  
• 
  joriy davr uchun haqiqiy stavkalarni taqqoslash va katta yoki g’ayri oddiy tafovutlarni tahlil qilish;
  
• 
  hisobot davri uchun byudjetga to’lovlar to’lanishini tahlil qilish.
  

Тovarlar, ish va xizmatlarni sotib olish chog’ida to’langan QQSni auditorlik tekshiruvidan o’tkazishda, aylanma mablag’- larni sotib olishdagi QQS va byudjetdan qoplanadigan QQS hisob-kitobini tahlil qilish zarur.
Aylanma mablag’larni sotib olishga doir QQSni tahlil qilishda Bosh daftardagi qoldiqlar, byudjet bilan hisob-kitoblarga doir dastlabki hujjatlar va balansning tuzilishi sinchiklab tekshiruvdan o’tkaziladi.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni sotib olishda to’langan QQS summalari, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarni hisobga qabul qilish paytida byudjetga to’lanadigan QQS summasidan to’lig’icha chegirib tashlanadi.
Byudjetdan qoplanadigan, to’langan QQS ni tahlil qilishda auditor quyidagi ishlarni amalga oshirishi lozim:

1. 
   4410 - «Soliqlar va yig’imlar bo’yicha bo’nak to’lovlar» schyotining «QQS hisob-kitobi» analitik schyoti debeti bo’yicha yozuvlar tekshiruvdan o’tkaziladi;
   
2. 
   balans tuzish (tekshiruv maqsadida) va sotib olingan ishlab chiqarish zahiralari, ish va xizmatlar bo’yicha to’langan QQS ni hisobga olishning to’g’riligini dastlabki hujjatlar bo’yicha tanlab tekshirish.
   

Ushbu ish QQS bo’yicha byudjet bilan hisob-kitoblarni hisobot davrlari bo’yicha aniq taqsimlashni nazarda tutadi.
Sotiladigan tovarlar, ish va xizmatlar tannarxiga qo’shiladigan, olingan QQS hisobining to’g’riligini, byudjet oldidagi QQS bo’yicha qarzlarning muvofiqligini tekshirishda auditorlar quyidagi ishlarni amalga oshirishlari lozim:

1. 
   Bosh daftardagi qoldiqlarni tekshirish;
   
2. 
   QQS bo’yicha yig’ma vedomost tuzish va hisob-kitob schyotlarining ma’lumotlarini tahlil qilib chiqish;
   
3. 
   soliq inspeksiyasiga taqdim qilingan QQS hisob-kitoblarining ma’lumotlarini tekshirish;
   
4. 
   faoliyat hususiyatlari va sotiladigan mahsulot (ish, xizmat)lar turlariga qarab soliq stavkalarini qo’llashning to’g’riligini tahlil qilish;
   
5. 
   hisobot davri uchun QQS bo’yicha qarzlarni qayta hisoblash;
   
6. 
   qonun hujjatlariga muvofiq QQS bo’yicha berilgan imtiyozlarning to’g’ri qo’llanishini tahlil qilish;
   
7. 
   QQS bo’yicha o’rtacha oylik qarz hisob-kitobi asosida QQSni to’lash davriyligini aniqlash;
   
8. 
   QQS bo’yicha hisob-kitoblarni va hujjatlarni tuzishning to’g’riligini, penyalar va jarimalar to’lashdan qochish uchun bank ko’chirmalari ma’lumotlariga taqqoslash yo’li bilan tanlab tekshiruv o’tkazish.
   

6410-«Byudjet to’lovlar bo’yicha qarzdorlik (turlari bo’yicha)» schyoti («qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha hisob-kitoblar» analitikschyoti)ning debet va kredit yozuvlarining aniqligi nazorat qilinadi. Хususan, noishlab chiqarish extiyojlari uchun sarflangan, sotib olingan tovar-moddiy qiymatliklar uchun to’langan QQS 6410-schyotning debetiga olib borilmasligi kerak, balki tegishli xarajat schyotlariga olib beriladi.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar, to’langan QQS ham qo’shilgan holda, sotib olish qiymati bilan kirimga olinadi.
Auditor QQS bo’yicha qo’llanilgan imtiyozlarning hamda ishlab chiqarishga sarflangan moddiy resurslar uchun mol yetkazib beruvchilarga to’langan QQSning xaridorlarga jo’natilgan tayyor mahsulotlar uchun korxona hisoblagan QQSdan oshgan summalarining to’g’riligini tekshirishi kerak. Soliqlar va bo’nak to’lovlarining o’z vaqtida byudjetga o’tkazilishi ham tekshirilishi kerak.