Soqrat araz güNDÜz turuz-Tebriz-2011 GİRİŞ

III BAŞLIQ
{Herekratla, qardaşlar arasındakı sevgisiylə bağlı danışıq}
Bir gün Sokrat çoxdankı tanışları olan iki qardaşın: Herefontla, Herekratın biri-biri ilə yola getmədiklərindən duyuq düşmüşdü. Herekratla üz-üzə gələndə ondan soruşdu:

-Herekrat, mən bilən sən o adamlardan deyilsən də axçanı doğma qardaşlarından üstün tuturlar, baxmayaraq axça anlaqsız, qardaş isə anlaqlı bir gerçəklikdir; ancaq biriləri nədənsə elə sanırlar, axça üçün əlləşib vuruşmağa dəyər, qardaş üçünsə yox, olmaya, axça çoxlu, qardaş isə tək olduğuna görə, belə düşünürlər? Burada çöçün(təəcüblü) görünən bir də odur, birisi qardaşını varlı görəndə, sanasan ona çatası nəyinsə qardaşının əlinə keçdiyini düşünür, ancaq özgələrin varlı olduğuna baxanda, belə qıcıqlanmır. Başqasının varına baxanda adamların çoxusunun anladığı bu olur, yaxşısı özünün qazancınla dolanmaqdır,- başqasının varına göz dikməyin, onların varını əllərindən çıxarıb öz əlində toplamağın, adamı çox qorxunc bir duruma saldığını bilirlər; ancaq qardaşlarına çatanda, nədənsə bunu anlamaq istəmirlər! Adamlar işlərinə yarısın deyə, özlərinə qulluqçu alırlar, yeri gələndə arxalı-dayaqlı olsunlar deyə, yurddaşlarının içindən özlərinə arxadaşlar tapırlar; ancaq qardaşlarını saya salmırlar, elə bil yurddaşdan arxadaş olar, qardaşdan olmaz! Ancaq deyəsən, bir ata-anadan doğulub, bir böyükdən öyüd almış kimsələr, biri-biriylə arxadaşlığa başqalarından artıq yaramalıdır, heyvanlarda belə, onlarla bir yerdə boya-başa çatan qandaşlarına qarşı anadangəlmə sevgi olur. Bundan başqa da, toplumda kimin qardaşı varsa, onu arxalı bilib çəkinirlər, qardaşı olmayana isə ilişməkdən qorxmurlar.

Bu yerdə Herekrat dilə gəldi:

-Elədir Sokrat, boş yerə qardaşdan inciyib uzaqlaşmağa dəyməz, belədə ona qarşı dözümlü olmaq yaxşıdır: düz deyirsən, qardaşa yaman günün yarağı da demək olar, ancaq o da, qardaşlıq adına yaraşan birisidirsə, bu belə olur. Onda qardaşlığa yarayan dəyərlər yoxsa, bundan da pisi, onunla dil tapıb anlaşmaq olmursa, belə qardaşla doğmalığını qorumağa çalışmaq, baş tutmayan bir işə qoşulmaq deyilmi?

Sokrat ona qulaq asıb dedi:

-Sən nə danışırsan, Herekrat? Herefontu təkcə sənmi bəyənmirsən, yoxsa onu səndən başqa da bəyənməyənlər var?

-İnan mənə Sokrat, məni yandıran da elə budur, onu bəyənən, oturub-duran yetərincə arxadaşları da var, ancaq mənimlə harda üzləşsə, elə bil bilərəkdən, ara vuran sözlər danışmağa, işimi əyməyə çalışır.

-Kim atlarla davranmağı bacarmayıb, at saxlamağa girişirsə, bundan qazanc götürmək bir yana qalsın, olan-qalan axçası da əlindən çıxır, - deyə Sokrat dilləndi.- Olmaya, qardaşınla davranmağı bacarmadığından, onunla necə anlaşmağı bilmədiyindən, qardaşın da səninlə yola getmir?

-Necə ola bilər, mən qardaşımla davranmağı bacarmayım?- Herekrat mızıldandı,- sözüyləsə, işiyləsə olsun,- kimin mənə yaxşılığı keçib, mən də ona yaxşılıq eləməkdən qalmamışam. Yox, birdən kimsə mənə sözdəmi, işdəmi, pislik eləyərsə, mən ona nəinki yaxşılıq eləmirəm, onu adam yerinə də qoymuram.

Onda Sokrat dedi:

-Necə də gülməli danışırsan, Herekrat! Sənin sürünü qoruyan köpəyin, çobanlara isnişib, ancaq səni görəndə üstünə cumub, qapmaq istərdisə, sən ondan inciməzdin, çalışardın, onu özünə öyrədəsən. Qardaşa gələndə, sən özün deyirsən o, böyük bir yatırdır(xəzinədir), yaxşı, onda qardaşın sənin ona belə soyuq yanaşmağına baxıb, səncə, nə eləməlidir?- bir yandan da özün deyirsən, ürəyin istəyəndə adamlara yanaşıb, onları özünə yovuşdura bilirsən!

Bu yerdə Herekrat dilləndi:

-Sokrat, qorxuram Herefontla aranı düzəltməyə çalışam, ancaq buna gücüm çatmasın.

-Sənə deyim, - Sokrat dilləndi, - qardaşına qarşı nəsə bir qurğu qurmaq, nə də hansısa tapmaca düşünməyə gərək yoxdur: düşünürəm, özünü ona necə istətməyi də, onun da sənə qanı qaynasın deyə, nə etməli olduğunu da, sən çox yaxşı bilirsən.

-Di, de görək, - Herekrat qızışdı,- deyəsən sən məndə hansısa, adamlarda özümə qarşı sevgi oyatmaq bacarığı görürsən, ancaq nədənsə mən onu görə bilmirəm.

-Yaxşı, onda de görək, sənin tanışlarından birisinin, tanrılara qurban verəndə səni də unutmayıb, açdığı yemək süfrəsinə çağırması üçün, sən nə edərdin?

-Sözsüz, mən birinci olaraq, onu qurban süfrəmə çağırardım.

-Uzağa yolçuluğun olanda, hansısa arxadaşına, evindən göz-qulaq olmağı tapşırmaq üçün, öncədən nə eləyərdin?

-Sözsüz, o bir yerə gedəndə, mən də onun evindən göz-qulaq olardım.

-Başqa şəhərdə yaşayan birisinin yanına gedəndə, onun səni yaxşı qarşılaması üçün, nə eləyərdin?

-Bundan öncə çalışardım, Afinaya gələndə onu yaxşı qarşılayım, burada işlərini yoluna qoymaq üçün əlimdən gələn yardımları eləyim, o da mən ora gedəndə, işlərimə əl yetirsin, üzümə yaxşı baxsın.

-Görünür, sən lap çoxdan, adamların sevgisini necə qazanmağı bacarırmışsan, ancaq bunu bizdən gizlədirmişsən. Yoxsa, qardaşınla aranı düzəltmək üçün, birinci addım atmağı özünə əskiklik sayırsan? Bilməmiş deyilsən, o kimsəni sayğıyla anır, adına öyünclər deyirlər, yağılarını- pislik eləməkdə, arxadaşlarını- yaxşılıq eləməkdə qabaqlaya bilsin. Mən bilsəydim, Herefont adamlarla arxadaşlıq qurmaqda səndən zirəkdir, onda onu dilə tutardım, səninlə aranı düzəltsin; ancaq mənə elə gəlir, bu işi sən ondan yaxşı bacarırsan.

Burada Herekrat özündən çıxdı:

-Bu nə saçmalıqdır! Səndən gözləməzdim, Sokrat! Sən məni, kiçik qardaşı, birinci başlamağa çağırırsan; baxmayaraq bunu hamı bilir, sözdə də, işdə də yol böyüyündür!

-Necə yəni?- Sokrat çımxırdı.- Hamının bildiyi bu deyilmi, kiçiklər gərək bütün ömürləri boyu böyüklərin yolunu gətirsinlər; oturubsa, böyük gələndə ayağa durmalı, sayğı göstərib yumşaq döşəkcəsini ona verməlidir; indi deyirsən böyük gələndə, kiçik oturub qalmalı, böyük də dillənib onu yerindən tərpətməlidir? Yox, istəkli arxadaşım, sən gəl özünün bu vasvasılığını bir qırağa qoy, qardaşının ürəyini almağa çalış: çox keçməz, o da sənin səsinə səs verər, yoxsa, sən onun necə ufutlu, könlüaçıq olduğunu bilmirsən? Qanıyava kimsələrə nə versən, yenə də özünə yovuşdura bilməzsən; ancaq arı soylu kimsəni istiqanlılıqla özünə doğmalaşdıra bilərsən.

-Yaxşı, birdən mən çalışdım, ancaq o mənə qarşı yaxşı olmadı?

-Lap belə olsa da, sən nə itirirsən?- Sokrat dedi.- Sən özünü oda-közə vurmaqdan çəkinməyib, qardaşını sevən, onun üçün çalışan bir ufutlu kimsə olduğunu göstərirsən, o, birdən bunu anlamasa, çox əskik, yaxşılıqqanmaz birisi olduğunu göstərəcək. Ancaq mənim bildiyimə görə, belə olmayacaq. Düşünürəm, o, sənin bu işə ürəklə girişməyini görüncə, səninlə yarışa girib, elədiklərini sözdə də, işdə də birəbeş sənə qaytarmağa çalışacaq.

Sizin indiki doğmalıq durumunuz bilirsənmi nəyə oxşayır?- Tanrılar əllərimizi ona görə yaradıblar, onlar əl-ələ verib, ən ağır işləri görsünlər, ancaq əllərdən biri nədənsə yapışıb güc eləyəndə o biri əl özünü qırağa çəkib yapışmazsa, nə olar? Eləcə də tanrılar ayaqlarımızı biri-birinə dayaq olub yeriyə bilmək üçün yaradıblar, indi düşün, birdən ayağın biri addımlayanda, o biri dayanıb durarsa, nə baş verər? Biri-birinin işinə yarımaq üçün yaradılan varlıqların bundan qaçınıb, biri-birinin işini pozmağa çalışması, saçmalıq sayılmazmı? Tanrılar qardaşları biri-birinin işinə yarayacaq, qoşa nəsnələrdən: əllərdən, ayaqlardan, gözlərdən, habelə belə üyələrdən, qat-qat artıq bacarıqla biri-birinə yardımçı ola bilımək üçün yaratmışlar. Birdən əllər birləşib iki metrlik uzaqlıqda olan nəyisə götürmək istələr, bunu bacarmazlar; ayaqlar iki metrdən az uzunluğu da, bir addımla keçə bilmirlər; gözlər necə iti olur olsun, ən yaxında belə, arxa ilə önü, bir anda görə bilmirlər; ancaq qardaşlar arasında doğmalıq varsa, onlar haracan uzaqda olsalar belə, biri-birinin işinə yaraya bilirlər.