SöZCÜk türleri
Yüklə 103,8 Kb.
|
   SÖZCÜK TÜRLERİ SIFATLAR VE ZAMİRLER TUTKU YILMAZTÜRK 05.12.2012 BİLGİSAYAR 1 NURAY GEDİK PROJEYİ HAZIRLAYANLAR: GRUP 6 BİRNUR EKİZ: İSİMLER VE FİİLLER FİDAN ÇİFTÇİ: ZARF VE EDATLAR ÖMER BÖLÜKMEŞE: BAĞLAÇ VE ÜNLEMLER TUTKU YILMAZTÜRK: SIFATLAR VE ZAMİRLER 
16 Kaynakça 16 KONU TESTİ 12 KAYNAKLAR 15
Sıfatların, anlamlarıyla görevleri birbirlerine sıkı bir biçimde bağlıdır. Çünkü bu öğelerin bir adın önünde tamlayan olarak görev aldıkları kesindir. Sıfatların adlar önünde bir niteleme bir de belirtme görevleri vardır. Böylece sıfatlar, 1- Niteleme Sıfatları 2- Belirtme Sıfatları olarak ikiye ayrılırlar. Buna göre sıfatları anlam ve görev açısından ayrı ayrı örnekleriyle birlikte inceleyelim .
Kendinden sonra gelen adın niteliğini gösteren sıfatlara niteleme sıfatları denir. Bu nitelik adların büyük, küçük, dar, geniş, düz, yuvarlak, sert, yumuşak, güzel, çirkin, çalışkan, iyi, kötü, boş, dolu, uzak, yakın gibi özelliklerinden birini, "ak, kara, yeşil, kırmızı" gibi renklerini ya da başka durumlarını gösterebilir. Örnekler; Geniş yüzlü, beyaz dişli, kısa burunlu çocuklar dışarıda oynuyordu. O, sakin görünüşlü, telaşsız, soğukkanlı insanlardandır. Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi birden fazla sıfat bir adın özelliklerinden bir kaçını gösterebilir. Birinci örnekte "çocuk" adı kendisinden önce gelen sıfatlarla nitelenerek ortaya bir tamlama çıkmıştır. Aynı olayı ikinci cümlede de görmekteyiz. "İnsan" adı kendisinden önce gelen sıfatlarla nitelenerek bir tamlama oluşturmuşlardır.
Adları sayı belirterek, soru sorarak ya da gösterme yoluyla, kimi zaman da belgisiz olarak belirten sıfatlara denir. Buna belirtme sıfatlarını şu şekilde bölümlendirebiliriz:
1- Gösterme (İşaret) Sıfatları 2- Soru Sıfatları 3- Belgisiz Sıfatlar 4- Sayı adlarının sıfat olarak kullanılması Dört bölüme ayırdığımız belirtme sıfatlarını, niteleme sıfatları ile de birlikte görmek mümkündür. Belirtme sıfatları da niteleme sıfatları gibi tamlama grubu içinde yer alırlar. Belirtme sıfatlarını ayrıntılı olarak ele alalım: Gösterme (İşaret) Sıfatları: Adları göstererek belirten sıfatlardır. Bu gösterme genellikle adlardan önce "bu, şu, o" sözcüklerinin getirilmesiyle olur. Örnek; Bu ses, o akşamki sesin aynısı. Şu adamı ne kadar bu sokakta görmüştük. Soru Sıfatları: Adları soru yönünden belirten sözcüklerdir. Bu sözcükler genellikle Ne, neden, hangi, nasıl, kaç, kaçıncı, kaçar olabilir. Örnek, Hangi dağın kurdu öldü? Kimin ve neyin masrafını kapattı? Kaç kişi gelecekti? Belgisiz Sıfatlar: Bir adı, ona kesinlik kazandırmaksızın belirten sözcüklere denir. Bu sözcükler genellikle, bir, hiç, birtakım, birkaç, birçok, her, biraz, çoğu, kimi, herhangi, filan, falanca, fazla, bütün, öteki, hep, nice sözcükleridir.
Örnek; Bir akşam vakti yolumuza çıkmıştı. Bazı insanlar bu işten hoşlanmayabilir. Benim de birtakım kuşkularım oluşmuştu.
a) Asıl sayı sıfatları b) Üleştirme sıfatları c) Kesir sayı sıfatları d) Sıra sayı sıfatları
a) Asıl Sayı Sıfatları: Adların kesin sayılarını belirtmek için asıl sayı adlarının sıfat olmasıdır. Örnek; Burada on iki ayın yarısı yaz, yarısı kıştır. İki yüz kişi burada olacaktı.
b) Üleştirme Sıfatları: Adlara bölüştürme anlamı vererek sayılarını belirten sayı adlarına denir. Sayı adlarına veya sayı ölçü belirten sözcüklere -ar (-şar) ekinin getirilmesiyle sağlanır. Örnek; Sokakta ikişer kişi vardı. Birer birer dolaşanlar sıkılıyordu.
c) Kesir Sayı Sıfatları: Belirttikleri adların sayılarını kesirli olarak gösteren sıfatlara denir. Kalma durumu eki almış bir sayı adıyla tamlama ve bu tamlamanın başka bir ada tamlayan olmasıyla kullanılır. Bu tamlamalarda sözcük sayısı birden fazladır. Kesir sayı adları genellikle sıfat olarak kullanılır. Örnek: Burada çalışanlara yüzde yüz zam yapıldı. Çocukların üçte biri kimsesizdi. Çalışmadan beşte üç pay almıştı. Yüzde yirmi enflasyon hedeflenmişti.
d) Sıra Sayı Sıfatları: Belirttikleri adların sıralarını gösteren sıfatlardır. Asıl sayılara -ncı ekinin getirilmesiyle kurulmuş sayı sözcüğünün sıfat görevi yaptığı görülür.
Örnek; Yedinci kez buralardan geçiyordu. Altıncı yarışmacı için bir şey söylemiyordu. KONU TESTİ 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "belirtme sıfa tı" kullanılmamıştır? A) Şiir, ateşe tüneyen mavi bir kuştur. B) Bu aşkı aşk yapan, benim. C) Aşk, ikinci öğretmendir; hem eğriltir hem eğitir. D) Bizim aşkımızdan kaç ihanet çıkar, ölçsene us ta. E) Tutkulu insan uçurumun kenarında durur, için den koşmak gelince de koşar, boşluğa. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sıfat bir isim tamlamasının sıfatıdır? A) Akılsız başın cezasını, ayaklar çeker. B) Bana insanların ortak duygularından bahset sin, evrensel bir şiir olsun. C) Küçücük çocuk, kocaman bir koyun sürüsünü katmış, önüne. D) Geniş bahçeli bir evleri vardı. E) Bana şu kitap kurdu çocuğu çağırın. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim, bir den fazla sıfatla nitelenmiştir? A) Bu anlamsız savaş, artık bitmeli. B) Olgun armutları, elmaları birer birer kopardık. C) Boz tüylü bir tavşan, çalının arasından fırladı. D) Benim için yalnız ve özgür bir insan olmak, çok tanınmış olmaktan üstündür. E) iri kar tanecikleri doluştu, saçlarıma. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat, isim tamlamasında tamlayanı nitelemiştir? A) Hasta kafanın fikirlerine uygun bir esermiş, bu eser. B) Sıcak mercimek çorbasını iştahla içti. C) Dağlarda gezerken kekiğin nefis kokusunu teneffüs ediyorduk. D) Karşıt, çapraz ve paralel yönlerden zamanı adımlamaya çalıştık, olmadı. E) Çılgın ve romantik aşk şarkıları çıkmış, önce. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sıfat, bir den fazla adı nitelemiştir? A) Yaşlı; ama dinç bir adamdı, bizim öğretmeni miz. B) Ayva reçeli ve kompostosu yapardı, annem. C) "Kırmızı Başlıklı Kız" masalını bilmeyen yoktur. D) Akşamüstü yağmaya başlayan kar, maçın oy nanmasını riske soktu. E) Masanın üzerinde rengarenk güller, karanfiller vardı. 6. I. Bana şu iki begonyayı ver. II. Bugün güzel bir iş yaptım; Kitap okudum. III. Çok güzel sözler söyledi, bize. IV. Birkaç serüven romanı alıp okudum. V. Biz bu güzel vatanı çok sevdik.
A) I. ve IV. B) II. Ve IV. C) II. Ve V. D) III. Ve IV. E) III. Ve V. 7. Aşağıdaki altı çizili sözlerden hangisi "sıfat" değildir? A) İyi biten bütün filmleri severim. B) Sapsarı, olgun kayısılar, dallara tutunamıyordu. C) öğrencilerin okul kantinlerinde abur cubur yi yeceklerle beslenmeleri tehlikeli. D) Gören göze yasak olmaz. E) Kara kaplı defterine silaha davranır gibi dav randı. 8. "Pahalı" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangi sinde sıfattır? A) Bu kitap pahalıdır. B) Kitabın pahalısını seçmişsin. C) Bu kitabı pahalı almışsın. D) Pahalı bir evde oturuyorum. E) Pahalının kaliteli olduğu gibi bir kanı var. 9. Sıfatlar isim çekim eki almaz; isim çekim eki alan sıfatlar tür değiştirip isim olur. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kurala aykırı bir sıfat vardır? A) Al, malın iyisini; çekme, kaygısını. B) Düştüğüm şu hale bak, bana yakışıyor mu? C) Ben güzelden anlarım, İstanbul, şahıdır şehir lerin. D) İyiyim bu günlerde inşallah hep böyle olur. E) Ömrüm boyunca iyilerin yanında yer almaya 10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili altı çizili sözcük sıfat değildir? A) Karşıdaki adamın baktığı yönde deniz var. B) Akşamki gezintimiz iki saat sürdü. C) Karac'oğlan geçti, güzel kervanı. D) Parmakların nice soğukları düşündü. E) Yak, bütün fotoğrafları. Cevap Anahtarı : 1)Ee 2)C 3)D 4)A 5)E 6)C 7)A 8)D 9)B 10)C 11)C 12)A 13)E 14)D 15)E
Tümcede genellikle adların yerini tutan, kişi, soru, gösterme ve belgisizlik kavramları taşıyan sözcüklere denir. Adıl1 sözcüğü Osmanlıca "zamir" sözcüğünün karşılığıdır. Adılın başka bir tanımı ise şöyledir: "Tümcede adların, önce geçmiş kavramların yerini tutan ve söyleyenle kendisine söylenen kimseleri hatırlatan sözcüklerdir." Bir başka tanıma göre ise "Nesnelerin yerine geçerek veya göstererek karşılayan sözcüklerdir." Şeklinde tanımlanır. Adıllar Türkçe'de değişmeyen bir söz bölüğüdür. Yalnız adılları yapı (biçim) yönünden ele almamız mümkün değildir. Çünkü kelimeleri adıl göreviyle türeten eklerimiz yoktur. Bu nedenle bu sözcük türlerini anlam ve görev açısından incelemek gerekiyor. Adıllar ad soylu sözcükler içinde en çok adlara benzerler. Ad durumuna girebilirler ve iyelik eklerini alabilirler. Bir adla birlikte tamlama da kurarlar. Adıllar tümce içinde adlar gibi öğe özelliklerini taşıyabilirler. Yine adıllar çeşitli ekler alarak belirteç olarak tümcede yer alabilirler. İlgi eki -ki kimi zaman adıllarla kullanıldığında tamlamadaki tamlananın yerini tutar. Benim kitabım yerine benimki sözcüğü kullanılabilir. İlgi eki almış adıllar bu ekten sonra yine iyelik ve ad durum eklerini alabilmektedirler. Bu da bir bakıma anlamı daha da güçlendirir. Adılların çoğu zaman ikileme oluşturdukları da görülmektedir. Elbette ki ikilemelerin amacı anlamı güçlendirmektir. Bu nedenle, öteki beriki, kendi kendine, senin benim, kimi kimsesi, falan filan, şuna buna, ötekine berikine gibi ikilemelerin dilimizde sıkça kullanıldığı görülmektedir. Adıllar ayrıca ilgeçlerle de kullanılır ve tamlama oluşturdukları görülür. Benim gibi, onun için, benim için gibi. Tümleç oluşturdukları da görülür. 
Kişi adılları, kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir. Dilimizde kişi adılları tekil kişiler için; ben, sen, o, çoğul kişiler için de biz, siz, onlar sözcükleridir. Bu sözcükler adların yerine geçince ad durum eklerini alarak çekimlenebilirler.
Çokluk kişiler için kullanılan biz ve siz sözcüklerine -ler çokluk getirilerek yeniden çokluk yapılabilirler. Kişi adıllarının iyelik çekimleri ise şöyledir.
Üçüncü kişi ve kendi adılları ad durum ekleri aldıklarında adıl n'si (pronominal n, zamir n'si) adıl ile ek arasına girer. Örnek; kendi-n-i, o-n-a, o-n-lar-a gibi. Kişi adıllarının saygı ve büyüklük ifade etmek amacıyla teklik adıllar yerine çoğu zaman çokluk şekillerinin kullanıldığını görmekteyiz. Örnekler; Siz daha iyi bilirsiniz. Beyefendi, bizden şikayetçi oluyormuş. Kişi adılları içinde "kendi" adılını da incelemek gerekir. Bu da çoğu kez kişi adıllarının yerine kullanılmaktadır. Kendi adılının kişi adıllarıyla aynı özellikleri taşıdığı görülür. Çoğu kez kendi adılı kişi adıllarıyla birlikte kullanılarak adılların anlamlarının güçlendirilmesi amaçlanır. Örnek, Benden önce herkes kendi halinde yaşıyordu. Ben kendi derdimi unuttum. Ben kendi dersimi yaptım Yukarıdaki üçüncü örneği yeniden ele alalım; "kendi dersimi yaptım, Ben dersimi yaptım, dersimi yaptım" şekillerinde de kullanılması mümkündür. Adılların eşitlik anlamı için de ben-ce, sen-ce gibi örnekleri kullanılabildiğini görmekteyiz. Adılların ilgeçler tamlama oluşturması halinde özellikli durumların ortaya çıktığını görmekteyiz. Örnekler; Senin kadar Senin için Size göre Bana göre (bu kullanımlar bazen eşiklik anlamı da verebilir.) Benimle benim ile (tamlama) adıl+ilgeç Seninle senin ile Onunla onun ile
Varlıkların adlarını genellikle söylemeden, göstererek belirten sözcüklerdir. Bunlara "im adılları" da denmektedir. Dilimizde gösterme adılları; bu, şu, o ve bunların çoğulları olan; bunlar, şunlar, onlar sözcükleridir. Bunlar da öteki adıllar gibi ad durum eklerini alabilirler.
Gösterme adılları2 ad durum eklerini aldıklarında adıl ile ek arasına adıl n'si girer. Yukarıdaki örneklerde de bu açıkça görülmektedir. Gösterme adılları tamlama oluştururlar. Ancak bu tamlamada mutlaka tamlama eki alırlar. Çünkü ek almadıklarında daha önce de gördüğümüz gibi gösterme sıfatı olurlar. Örnek Bunun evi (adıl) bu ev (sıfat) Bunların dışında dilimizde öteki, beriki sözcüklerinin de gösterme adılı olarak kullanıldıkları görülmektedir. Örnek; Ötekiler de gelmekteydi. Beriki seni daha çok zorlamıştı. Kimi zaman böylesi, şöylesi, öylesi, böylesinin, şöylesinin, öylesinin, böyleleri, şöyleleri, öyleleri gibi sözcüklerinin gösterme adılı olarak kullanıldıkları görülür.
Örnek; Böyleleri paraya maraya da yanaşmaz. Şöylesini hiç görmedim.
Kesinlikle bir kişi, bir nesne göstermeksizin adların yerine kullanılan, adları belgisiz bir biçimde karşılayan adıllardır. Belgisiz adıllar dilimizde; herkes, kimse, kimi, kimisi, biri, birisi, çoğu, hepsi, bazısı, falan, filan, birkaçı, birazı, birçoğu, başkası, birtakımı, insan, adam, şey gibi sözcüklerdir. Bu adılların bazıları iyelik eki almadığı zaman belgisiz sıfat durumundadırlar. Tümcede sözcüklerin hangi ekleri aldığını ve hangi sözcüklerle hangi birlikleri oluşturduklarına dikkat etmek gerekir. Örnekler; Hepsinin buraya zorla getirilmiş bir durumu vardı. Adamı ve derdini bilmiyordum, bana öteki söyledi. Kimse ne olduğunu bilmeyecek. Senin ne olduğunu kimsecikler anlamaz mı? Bunların içinde bazısı bu işleri çok iyi yaparlar.
Soru sorarak adların yerine geçen sözcüklerdir. Dilimizde soru adılları; neye, neyi, neden, kim, kimi, kaça, kaçtan, hangisi, hangisinin gibi soru sözcükleridir. Bu sözcüklerin yanıtı da yine bir adıl veya addır. Bu adıllar bir tamlamada hem tamlayan hem de tamlanan olurlar. Soru adılları, bütün adıllar gibi ad soylu sözcüklerin tüm özelliklerini taşırlar. Soru adılları da ad durum eklerini alırlar: neyi, neyin, nesi, neye, neden, kimi, kimin, kime, kimde, kimden, kaçı, kaçta, kaçtan, kaçıncı, kaçıncıya, kaçıncıdan, hangisine, hangisinden örneklerinde olduğu gibi. Örnekler; Alındığını kim fark edecek? Hamsi para ediyor belki ama kimin elinde? Ötekiler hangileri olabilir? Neyimiz kaldı dışarıda çalınacak? Ben derdimi size anlatamazsam kime anlatırım? 
KONU TESTİ 1. Belki en hülyalısı duyduğun masalların O şafak saltanatı korularda dalların. Her ufku tek başına bekleyen eski çamlar Bir sır gibi ömründen sızdırılmış akşamlar.
A)1 B)2 C)3 D) 4 E) 5 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir za mirle sağlanmamıştır? A) Bu elbiseleri kaça aldın? B) Bu saatte kapıyı çalan kim? C) Bunlardan hangisini beğendiniz? D) Boş boş ne bakıyorsun yüzüme? E) Yine cebine ne doldurdun? 3. Aşağıdaki cümlelerde geçen zamirlerden hangisi türce diğerlerinden farklıdır? A) Ondan yıllardır haber alamıyorum. B) Yanında tanımadığım biri daha vardı. C) Kimileri insanlardan uzakta yaşamayı sever. D) Fidanların bazıları kurumuş. E) Sorunlarımızın birkaçını çözebildik. 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "o" sözcüğü diğerle rinden farklı bir türde kullanılmıştır? A) Azimli biri olduğunu daha o gün anlamıştım. B) Buraya geldiğini o da biliyor mu? C) O soğuk havada saatlerce seni bekledim. D) Köyün o sakin delikanlısı kavgacı biri oluverdi. E) O mahalle, şehrin en eski mahallesidir. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru anlamı bir za mirle sağlanmıştır? A) Neden tüm söylediklerime itiraz ediyorsun? B) Hangi sokakta oturuyorsunuz? C) Bu saatte nereye gidiyorsun? D) Kaç gündür eve uğramıyor? E) Saatlerdir buralarda ne dolaşıyorsun? 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "o" sözcüğü işaret zamiri olarak kullanılmıştır? A) Onunla ben yıllarca aynı yerde çalıştık. B) Onu ancak konuşunca tanıyabildim. C) Onu hemen çantana sakla, yoksa elinden alırlar. D) Bu yüzük, ondan kalan tek hatıraydı. E) Arkadaşlarla ona selam yolladım. 7. Aşağıdakilerin hangisinde zamir bir cümlenin yerine kullanılmıştır? A) Onun sıkıntı çekmesi hepimizi etkiliyor. B) Seni görmek istemiyorum demişti, bunu hiç unu tamıyorum. C) Beni gördüğü her yerde saygıyla eğilir, bana selam verirdi. D) Bu, size gönderilmiş bir paket, ben açamam. E) Şen tabiatıyla herkesin yüzünü güldürdü. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ki" ilgi zamiri olarak kullanılmıştır? A) Sokaktaki kalabalık bir türlü dağılmıyordu. B) Dünkü olaylarda birçok araç zarar görmüş. C) Ev sahibi salondaki konuklarını unutmuş gibiydi. D) Bu arabanın anahtarı, evinkini getir. E) Masanın üstündeki kağıtlar, rüzgârın etkisiyle uçuştu. Yoldan geçen arabalardan birini durdurup bindim. Bu, eski bir minibüstü. Şoför tanıdık biriydi. Mahallede şoförlüğe heveslenen bir Haydar vardı, belki de oydu. Yukarıdaki cümlede numaralandırılmış sözcüklerin türleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir? I II III A) Kişi zamiri işaret zamiri işaret zamiri B) Belgisiz zamiri Kişi zamiri Kişi zamiri C) işaret zamiri Kişi zamiri işaret zamiri D) Belgisiz zamir Kişi zamiri işaret zamiri E) Belgisiz zamir işaret zamiri Kişi zamiri 1.D 2.D 3.A 4.B 5.C 6.C 7.B 8.D 9. E 10.A 11.E 12.A 13.D 14.B 15.C 16.C 17.B 18.D 19.A 20. E KaynakçaEdebi Yol - Sıfatlar. (2012, Aralık Çarşamba). Aralık Çarşamba, 2012 tarihinde Edebi Yol: http://www.edebiyol.com/sifatlar.html adresinden alındı Edebi Yol - Zamirler. (2012, Aralık Çarşamba). Aralık Çarşamba, 2012 tarihinde Edebi Yol: http://www.edebiyol.com/zamirler.html adresinden alındı Edebiyat Ekibi - Sıfatlar Test. (2012, Aralık Çarşamba). Aralık Çarşamba, 2012 tarihinde Edebiyat Ekibi: http://www.edebiyatekibi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=178&Itemid=30 adresinden alındı Soru Cenneti - Zamirler Test. (2012, Aralık Çarşamba). Aralık Çarşamba, 2012 tarihinde Soru Cenneti: http://www.sorucenneti.net/zamirler/zamirler-test.html adresinden alındı 1 Zamir 2 Belirtme Zamirleri Yüklə 103,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
