Summa caietana de pctis Et noui testamẽti iẽtacula
Yüklə 5,7 Mb.
|
pctm̃ quũ alijs hoc nocet seu nocere time= tur: nam fama ꝑꝑ alios nobis necessaria est. Et in tali casu dicit aug. qui confidens conscientie negligit famam/crude lis est: quia aliorum animas occidit/vel blasphemantium viam dei audita bonorum infamia/vel imitantium malũ quod factũ putant excusando se super reputatos bonos. Verum iuxta occur rentis necessitatis casus & facultatem prouidendi/iudicandum est in singularibus de peccato hoc: nam quando melius proui detur proximis cum hilari patientia tolerando infamias nostras ꝗ̈ obsistendo. Nec tunc negligit quis famam propriam, sed optimam curam habet eius / offerendo illam deo. Vnde nisi charitas proximi impellat, melius toleratur infamia ꝗ̈ pro fama laboretur. @@0@ @@1@ ¶ Et quantum ad primum/quia sola missa communiter est in precepto, ideo sine rationabili causa omittere missam in festo/ peccatum mortale reputatur. Et hic esto prudens / admittendo pro ration abili causa omne motiuum rationi humane consenta neum/etiam si non fuerit vrgens: quoniam deficiente contẽptu/ & subsistente ratione que illius conditionis personas libenter ad missam euntes inducere videtur ad omissionẽ misse in tali casu, non incurritur peccatum mortale. ꝗ̈uis si minus sufficiens est ratio/peccetur venialiter. Et vniuersaliter sic est / quando quis bona fide putat se excusari ab auditione misse / & ideo omittit illam. Et simile est si preter intentionem ex aliqua negligentiola missa omittitur. Et omnium ratio est: quia non formaliter agi{t$} contra preceptum: nec vsadeo materialiter interuenit trans/ gressio vt redeat peccatum in naturam sue forme. Verbigratia. rationabilis causa omittendi missam/est occupari in seruitio in firmorum/custodire ea que custodia indigent/ quando oportet alterum omittere: potius. n. omittenda est missa ꝗ̈ seruitium in= firmorum / ꝗ̈ custodia rerum. Hinc. n. excusantur puelle non euntes ad missam/quia sic est consuetum & sic iubent matres. & mulieres per mensem luctus / & per purificationem post partum abstinentes iuxta consuetudinem patrie a missa: & sic de similibus. Ex hoc autem ꝙ solus exterior cultus cadit sub<-P> @@0@ @@1@ Intelligitur autem missa in festo precepta christifidelibus vt intersint sacrificio misse. intersint autem corpore & mente: hoc est animo vacandi deo durante missa. Et propterea siquis cor/ poraliter presens sit misse/sed mentem aduertenter a missa diuer tat ad alia, non satisfacit precepto misse: quoniam ita ibi est ac si voluntarie ibi dormiret: paria nan sunt longe a missa fieri per voluntarium somnum/& per voluntariam diuersionem men tis ad alia. Vnde sicut obligatus ad horas canonicas / non satis= facit si ex proposito mentem ad alia diuertat ab officio, ita obli= gatus ad missam/non satisfacit si a missa mentem ad alia aduer tenter distrahit notabiliter: modicum enim pro nihilo reputa{t$}. Vtrum autem audiatur vel non / vtrum sit missa propria vel non, sub precepto non cadit. Et ꝗ̈uis dum sacerdos non audi= tur/aut non intelligitur / vel secreta dicit, liceat aliquam spon= taneam orationem dicere ad habẽdam mentem deo vacantem tempore sacrificij durante: non tamen videtur vsqua tutum prima facie, in missa de precepto/dicere preceptas horas cano= nicas/ aut iniunctam penitẽtiam/seu orationem ex voto debitā: quia duo diuini cultus debiti/debent vt duo exolui/& non con fundi sub vno tempore & vna actione. Si tamen de facto op= positum quis fecerit, non damno illum: quia licet forte malefe cerit, satisfecit tamen precepto vtri quātum ad vitandum pec catum mortale omissionis vtrius/ex eo ꝙ idem tẽpus cōpatitur vtrun simul persolui: dum solo interiore actu/misse possumus<-P> @@0@ @@1@ ¶ Quo ad secundum vero/quia solum opus seruile seruilitate non mystica sed corporali (quod solum comprehendit exterio ra opera seruis propria, ad que scilicet seruos deputatos habe= mus) intelligitur ad literam, ideo exercere in festo opera serui lia/peccatum mortale est. Quod vt clarius percipias/ scito ex teriora opera trifariam distingui. Quedā. n. sunt ex suo genere seruilia. & hec sunt propria seruis: vt opera mechanica/arare/ fodere/suere/&c. Quedam vero sunt ex suo genere libera: vt artium liberalium exercitia: vt pulsare instrumenta musica/ disserere/scribere/&c. Quedam vero sunt cōmunia liberis & seruis: vt itinerari/curam sui agere / &c. Sola prima sunt in festo prohibita. Reliqua sunt licita: & intantum licita / vt etiā ipsa opera seruilia qñ transeunt in cōia fiant licita. Transeũt aũt in cōia dupłr. Vel rōne necessitatis: ꝗa. s. occurrit necessitas eorũ ad salutẽ corporis mei vel proximi: vt sunt opera preparantium medicinalia/& seruitia infirmorum/& hmōi. Vel rōne damni vitandi: vt quia segetes sunt in periculo / aut hostes timentur, oportet laborare: & similia. quilibet. n. siue seruus siue liber tene tur sue & proximi saluti consulere / & damnum vitare. ¶ Quo ad tertium/quum ab ecclesia quattuor inueniantur in<-P> @@0@ @@1@ <-P>festo prohibita que opera seruilia non sunt (scilicet fieri primo mercatum/ secundo placitum / tertio iudicium ad mortem vel penam/quarto iuramentũ nisi pro pace vel alia necessitate: vt pa tet in ca. oẽs/extra de ferijs) secũdũ ac tertiũ intātum inhiben{t$}, vt nō solũ iudicialis strepitus cōquiescat / nisi necessitas vrgeat aut pietas suadeat, sed tam processus habitus ꝗ̈ snĩa promulgata annulletur in ca. conquestus. Vt autem singula clarificentur con fessoribus/aduertendum est mercati nomine duo posse in= telligi. Primo nũdinas que semel aut bis in anno alicubi iuxta diuersarum patriarum mores fiunt, seu quasi nundinas q̃ vul= gariter dñr mercato: q̃ semel aut bis aut etiā ter in hebdomada alicubi fiunt, dũ rustici etc. ad fo℟ deferũt oua/pullos/fructus/ vinũ etc. ad vẽdẽdũ. Scđo actũ mercādi: hoc est emẽdi et vẽdẽ di. Et si ꝗdẽ nundine intelligan{t$}, ius hoc cōtraria cōsuetudine preualente / nullibi forte locum habet. Et quia prelati iamdiu viderunt & vident nec reprehendunt, pro abrogato haberi pōt vbi sic fit. Si vero quod vocatur mercatus intelligatur iuxta vulgare expressum, a consuetudine approbatur: & vbi quan= tum memini vidisse/ mercatus ꝗ die festo occurrit / in alte= rum trans fertur diem. Si autem actus mercandi intelligatur, & sub actu mercandi / omnis actus vendendi / locandi / con= ducendi etc. tunc grano salis eget: quoniam consuetudo po= puli christiani in multis oppositum habet. Panis. n. vinum/ herbe / fructus / carnes & reliqua huiusmodi ad minutum (hoc est pro vsu illius diei) passim emũtur & venduntur vbi inueniuntur. Nec est dubium licite fieri quodlibet horum & similium, nisi episcopus aliquid horum prohibeat aut repre= hendat / vel per totum diem festum / vel vs ad certam horam puta vesperarum: quod laudabile est fieri vbi obediẽtia speratur. Et hinc habes quid de tabernarijs/ hospitibus / lanijs/ piczicarolis/& similibus iudicare debes: scilicet iuxta consue= tudinem non reprehensam a prelatis. @@0@ @@1@ Placiti nomine iudiciales lites intelligũtur. Que duobus sunt tantum casibus concesse in festo. vel vrgente necessitate/vel sua dente pietate. Et hinc excusantur iudices rurales ius dicentes ru sticis iuxta patriarum aliquarum consuetudines: pietatis enim causa hoc fit/ne pauperes perdant diurnum laborem necessa= rium eis ad victum. & eadem ratione causis miserabilium per sonarum intendere licet. Vrget quando ad hoc necessitas: vt quia haberi postea non potest testis aut iudex &c. Iudicium ad mortem vel ad penam, nisi in fragranti cri= mine repertus statim puniendus ob necessitatem sit: quia time{t$} ne impediatur iustitia si detinetur. vel quia latronum augmen= tum hoc exigit. vel quia temporis/puta belli / conditio hoc re= quirit. Hoc enim quod pro reuerentia festi institutum est, non debet contra recte rationis iudicium dilationem vetantis milita re: quoniam spiritussanctus est spiritus sapientie / intellectus/ scientie & consilij. Iuramentum demum in festo prohibitum intelligo iudiciale: nisi pro pace aut necessitate: que recte rationi relinquitur iudi= cunda. ter consideranda, ne preceps detur sen tentia de peccato mortali. Primum est cōmune huic & alijs preceptis, vt perspiciatur si formaliter (hoc est ex intentione) commisit vel omisit ꝗs vt festũ violaret/seu non curans ꝙ vio= let festum: nam hoc est peccatum mortale ex suo genere, fiue id quod committitur sit opus seruile/siue ab ecclesia prohibitũ. Si vero nec intentio fuit violandi festum/nec tam affectus fuit commissioni aut omissioni vt non curauerit implicite de viola= tione festi (rediret enim tunc actus in naturam sue speciei) non incurritur peccatum mortale: quia non proprie fit contra preceptum. Potest tamen grauius & minus graue & leuius in buiusmodi interuenire veniale peccatũ iuxta excessus modũ/<-P> @@0@ @@1@ ¶ Secundum quo cōe / est modicum pro nihilo reputari. ita ꝙ propter imperfectionem actus (hoc est violationis festi) non reputatur violatio: sicut propter imperfectionẽ nocumenti/ ledere proximũ in minimo/veniale est: vt patet in furto/detra= ctione/& cōtumelia. Et hinc excusan{t$} a mortali/ pa℟ laboran tes, vel suendo/tondendo/vel reparando aliquid &c. et simili= ter emẽtes aut vendentes rem vnam minimum tempus in hoc occupando. & similiter qui modicum quid misse omittunt. Qui vero cōicato sacerdote/a missa recedũt nō expectata bene= dictione, peccant abs dubio. nō tñ mortaliter: quia nō omittitur pars notabilis: doctrina siꝗdẽ & sacrificiũ misse iam cōpletũ est. ¶ Tertium est/ꝙ ex causis sex excusantur oꝑa in festo illicita. Primo ex diuino cultu. Hinc. n. licita fiunt opera per se ordina= ta ad cultum diuinum, que scilicet sunt partes diuini cultus: vt gestare cruces/statuas sanctorum in processionibus. & quesunt preparatoria quasi simultanea cum diuino cultu: vt pulsare campanas. Et que debuerunt prius preparari, si tamen tunc su= persunt agenda: vt mundare & ornare templum / conficere hostias pro missis. Hec enim debent ante festum fieri, sed si ex rationabili causa non potuerint fieri/possunt in festo fieri. Dixi autem per se ordinata: quia opera seruilia que accidentaliter or dinari possunt ad cultum diuinum (vt fodere terram / colere agros/edificare domos/& huiusmodi) non fiunt licita ex hoc ꝙ fiunt propter ecclesiam: vt consuetudo christiani populi testa= tur/& ratio exigit: quoniam hec quia impediunt diuinum cul tum prohibita sunt. Quod si alicubi necessitas paupercule eccle sie hoc facit licitum de consensu episcopi/non damno. non ta= men extendendum consulas: quum ipsi ecclesie seruitores &<-P> @@0@ @@1@ Secundo ex pietate. Et hinc licita sunt in festo iudicialia: vt decre. dicit: pro miserabilibus enim personis noluit ecclesia hec prohibere. Vnde & tolerantur iudices in villis ius rusticis dicentes causa pietatis/quia alijs diebus non possunt sine damno conueniri. & similia. De pietatis vero operibus/cũ supradicta distinctione dicito opera per se pietatis semper esse licita: vt sepe lire mortuum/seruire infirmo/& huiusmodi. Seruilia autem opera que accidentaliter possunt ad pietatem ordinari / nequaꝗ̈ ex pietatis ratione fiunt in festo licita, nisi necessitas exposcat. tum quia in iure non conceditur: sicut opus iudiciale, quod esset in festo licitum nisi ecclesia prohibuisset / quia non est seruile. tum quia opus religionis (quale est obseruare festum) non est pretermittendum occupando se in seruilibus propter pieta/ tem cessante necessitate. Et ideo ex hoc capite non dicas ꝙ refice re pontes & vias &c. licitum sit in festo propter pietatem. Et confirmatur / quia hec non sunt licita propter consanguineos: ad quos vna eadem pietas est. Noli tamen damnare hec fa= cientes simplici corde / arbitrantes obsequium se prestare deo: quia aliunde illis subueniri potest, scilicet ex consuetudine/vel authoritate maiorum/vel ex necessitate. Tertio ex necessitate. Et hec habet multos ramos: scilicet ne= cessitatem proprij corporis/necessitatem corporis proximi/neces= sitatem vitandi imminentis damni tam in rebus proprijs ꝗ̈ pro= ximorum/& demum necessitatẽ publice vtilitatis. Ex his enim excusantur in primis non solum iudicialia (vt decre. expresse docet dicens / nisi necessitas vrgeat) sed etiam opera quecun ad subueniẽdum infirmo oportuna/minutorum/aromatariorũ/ tonsorum/& breuiter omnium. Hinc quando & lanij tepore estiuo vel continuorum festorum / & similiter multores &<-P> @@0@ @@1@ (vt decoctio laterum/saponum/calcis/ & similia) pñt operas suas in festis continuare. Et similiter qui sunt adeo indigentes/ vt nisi laborent in festis non possunt se suos filios sustentare, magna vrgen{t$} necessitate ad laborādũ in festo. & iō excusan{t$}/ audita tñ missa/secreto laborando ob vitandũ scandalũ. Prece pta siꝗdẽ ecclesie/secundum id quod in pluribus inueni{t$} intelli genda sunt ligare: cōmuniter aũt homines cōibus ecclesie festis seruatis/ ꝓuidere sibi suis pñt. sed vbi aut tot sunt multiplicata festa/aut tanta vrget necessitas / vt non possit quis illa seruando sibi suis prouidere, cessat legis vinculum. nisi quis dicat ꝙ tenetur ille mendicare: quod est stultum. De violentia autem coactis ad laborandum in festo / distinguendum est: quoniam si violentia infertur ideo vt iniuria fiat festis, non est parendum / sed potius est moriendum. nam sicut tenetur quis mori potius ꝗ̈ loco sacro iniuriam facere, ita tenetur quo mori potius ꝗ̈ tempori sacro iniuriam in ferre: vtrun enim sacrilegij crimen est. Vñ machabei potius mori e/egerũt ꝗ̈ carnes porcinas comedere/quia ad hoc cogebantur vt cōtra legẽ facerẽt: tũc. n. vrget chr̃i cōminatio/ꝗ meos sermones erubuerit coram hominibus &c. Si vero infertur violentia non ꝑꝑ festi iniuriam/sed propter exactionẽ oꝑis, & nisi serui/ famuli/sub diti aut quicun sic compulsi pareant / imminet eis damnum magnum in persona vel rebus, tunc ex necessitate imminentis<-P> @@0@ @@1@ Quarto ex occurfu lucri transitorij. Indulsit enim ecclesia (vt patet in ca. licet. de ferijs) vt allecia que quodam tempore
Quinto ex hoc ꝙ corporale opus est spiritualis actus exerci tium. Et hinc scribere ad docendum / vel discendum/vel ad significandum alteri (vt fit per literas) consilium dare verbo vel scripto, & legere in scolis non solum theologiam / sed philo sophiam/& quācun aliam licitam scientiam, & concilia ac electiones facere/studere, & reliqua que mentis opera ita sunt/<-P> @@0@ @@1@ Sexto ex consuetudine christiani populi generali aut speciali in aliqua patria/scita, & non solum tolerata/sed nō reprehensa ab episcopis seu prelatis. Hinc enim coquorum/tabernariorum/ hospitum/nautarum in fluminibus / vendentium & ementiũ ad minutum comestibilia / conducentium equos aut operarios pro die crastina/nundinarum/itinerũ exercitia/& similia con sueta excusantur. Et merito: quia sicut consuetudo potest facere de licito opere illicitum quantum ad tempus, ita econtrario pōt de alias illicito in festo efficere licitum. ¶ Quartum est: ne fallaris / iudicare volens opus licitum vel illicitum in die festo ex hoc ꝙ fit vel non fit mercenarie: quo= niam omne opus quod licitum aut ex se aut ex necessitatis articulo aut consuetudine & hmōi in festo est, si venale est pōt mercenarie in festo fieri. nec per hoc redditur seruile: vt in com mentarijs super secundasecunde. q. exxij. diffuse declarauimus, vbi latius de festorum obseruatione disseruimus. ¶ Quintum est: ꝙ licet cum abstinentia a seruilibus / solius misse cultus sufficiat in festo ad euitandum mortale peccatum, tenentur tamen fideles diem expendere in diuinis laudibus/sal tem eundo ad predicationem & ad vesperas. Vnde qui festos dies post missam vane consumunt ludendo / iocando / ociose vagando aut venando/ spectaculis intendendo / & hmōi, licet<-P> @@0@ @@1@ Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|