Summa caietana de pctis Et noui testamẽti iẽtacula
Yüklə 5,7 Mb.
|
nit. Primo faciẽdo sciẽter opus dubiũ an sit licitũ vel illicitũ. Et hoc modo expo nere se ꝑiculo peccandi est pctm̃: & si agitur de licito aut illicito mortaliter/ est pctm̃ mortale. Et rō est: quia voluntas ex hocipso exorbitat a recta rōne & diuino amore/ꝙ mauult opus illud cũ dubio incurrendi transgressionẽ diuini precepti ꝗ̈ abstinere ab oꝑe illo cũ certitudine nō errādi, ac per hoc voluntas magis amat opus illud ꝗ̈ deum in suo pre= cepto. Et sic verisicatur sententia illa. exponens se periculo pec= can$unclear mortalis peccat mortaliter. @@0@ @@1@ Secundo eundo ad locum siue societatem vbi est periculum peccandi mortaliter/propter aspectum/persuasiones/commodi= tates / aut aliquid huiusmodi. Et hoc quidem si sine vrgente necessitate fit/ad incautele peccatum spectat. Non est autem ex suo genere peccatũ mortale: quia in sue libertatis arbitrio restat/ peccare mortaliter etiam presentibus talibus occasionibus pec= candi. Ex conditione vero persone fragilis/mensurare se tene{t$} qui fragilitatis proprie conscius dubitat de casu. Et si experien= tia teste didicit se non subsistere in huiusmodi / sed statim aut quasi statim cadere, nulla necessitate vincaturvt illuc eat aut ibi moretur: scriptum est enim. si pes tuus scandalizat te/abscinde eum & proijce abste. Si vero constantem se putat futurum/ & necessitas eundi vrget, peccatum non video. Non vrgente autem necessitate / peccatum est incautele (vt dictum est) maius vel minus iuxta conditiones singulares periculi vndi pensatas. tum falsum) peccatum est mortale: quia deo inuocato in testem iniuria fit. Contingit autem incurrere periurium & in iu= ramento assertorio/& in iuramento ꝓmissorio/ & in iuramento comminatorio. ¶ Ad quo℟ clariorem notitiā duas prenota distōnes. alteram de formali vel māli: alterā de perfecto vel imꝑfecto. Que distō nes lʒ in oĩbus hmōi moralibus hñde sint añ oculos: in pctĩs tñ lingue (de quo℟ numero est ꝑiuriũ) sunt multum necessarie. Discernendum est. n. periurium si est ex intentione, quod vocatur formale: vt quum quis aduertit se falsum iurare / & vult falsum iurare. Et hoc semper est peccatum mortale. Au$unclear si non intendit iurare falsum / & tamen iurat falsum: quod voca{t$} ꝑiuriũ materialiter. Et rursus si ꝑiuriũ ipsum exit ab<-P> @@0@ @@1@ Memento tamẽ hic & semper in similibus illius exceptionis/ nisi actus redeat in naturam sue forme. quod in proposito con= tingeret, siquis non intenderet iurare falsum/ & tñ non curaret adhibere curam ne iuret falsum. Tunc. n. talis iurans falsum/ incurreret periurium mortale: quia propter talem negligentiam in tanta re/rediret actus in naturam sue forme. conuincitur. n. ille ꝙ maluit incurrere periuriũ / ꝗ̈ discutere vt debuit an iuret falsum. iuramento mendaciter affirmante vel negante) scito omne huiusmodi periurium esse mortale/in qua cun materia sit/& quibuscun verbis dicatur, & quacun coactione/metu/ioco/leuitate/consuetudine/vtilitate aut excusa= tione fiat: quia deo fit magna irreuerentia inducendo ipsum in testem quasi mendacem. Nulla. n. admittitur in hoc excusatio/ nisi (vt dictum est) ex imperfectione actus: puta quia inad= uertenter/vel vt primus motus/ex lapsu lingue / & siquid est aliud reddens actum imperfectum. ritur temporibus. Vel presenti qñ fit: vel futuro quando non adimpletur. ¶ Et in pñti quidem (hoc est qñ iuramentũ promissoriũ fit) incurri{t$} dupliciter ꝑiuriũ. Primo ex mendaci animo: vt quum sub iuramento promittitur aliquid bonum vel malum sine ani mo seruandi / aut sine animo promittendi seu obligandi se / aut sine animo iurandi. Et hoc semper est mortale: quia deest<-P> @@0@ @@1@ <-P>veritas presens. idem est. n. iudicium de hoc periurio quantum ad presentem veritatem/& de periurio assertorio. Secundo ex materia mala: vt quũ quis vero animo sub iuramẽto promittit aliquod malum, puta interficere talem/vel adulteriũ perficere/ &c. Et tunc si iuratur super patrando pctō mortali, incurritur iurando ꝑiuriũ non solũ ꝗa firma{t$} voluntas ad pctm̃ mortale/ sed ẽt ꝗa applicatur iuramentũ ad materiā quā oportet omnino falsificare: quia est cōtra charitatẽ. Si vero est malũ veniale, in curritur ꝑiuriũ nō simpliciter (quia nō deficit veritas pñs iura mento: nec de necessitate salutis oportet deficere veritatẽ futurā, quia non est cōtra sed preter charitatẽ) sed secundũ quid: quia firma{t$} volũtas ad malũ/veniale tñ. & irreuerentia quedam fit iuramẽto/applicando illud ad materiā nō obligabilẽ: apponi{t$}. n. ꝑ hoc impedimentũ effectui iuramenti/ꝗ est obligare ad facien dũ. Vñ graue vr̃ & est hoc pctm̃/nō tñ mortale. Idẽ est quo iudicium si iuramentũ promissorium est de omittendo bonum supererogationis: vt quum quis iurat se non ingressurum reli/ gionem/non mutuaturum/nō fideiussurũ/& similia. Hmōi. n. iuramenta veraci animo facta/pctā sunt quādo fiunt: quia irre uerentia fit iuramento/vtendo illo ad materiā non obligabilẽ ad verificandũ. & ꝑꝑea ꝑiuriũ secundũ ꝗd incurri{t$}/sicut de iura mẽto venialiũ operũ dictũ est. Nō tñ est ꝑiuriũ absolute: ꝗa nec deest pñs veritas, nec oportet deficere veritatẽ futurā / que esset nō cōtra charitatem. Et hec intellige quando hmōi iuramenta fiunt cum animo non faciendi hec communiter. nam si inten deret ꝗs non facere hec etiā in casu quo de necessitate salutis acci deret ipsum teneri ad illud, iam non iuraret omittere bonum supererogationis/ sed bonum necessarium ad salutẽ. & peccaret mortaliter: vtpote iurans peccare mortaliter. Sunt autem cōmu niter & nō sic extense ad casus de necessitate salutis interpretāda hmōi iuramẽta: quia iurātes/suꝑ sua libertate se fundant, dicen tes. ego non teneor mutuare/fideiubere/&c. & iō nolẽs incidere<-P> @@0@ @@1@ ¶ In futuro vero tempore (hoc est si iuramentum promisso= rium non adimpletur) incurritur periurium semper quando iuramentum obligatiuum est: quia deesset veritas iuramento, ac per hoc peccaretur mortaliter. Ex quattuor autem capitibus contingit iuramentum promissorium non adimplere abs pctō. primo ex parte materie. Secundo ex parte euentus. Tertio ex parte modi. Quarto ex parte relaxationis. Primum caput ex parte materie/intellige quando materia nō est capax vinculi obligatorij. Talis autem est triplex. Primo omnis actus moraliter malus / siue sit peccatum mortale siue veniale. & ideo quicun iurauit occidere aut dicere verbum ociosum/non obligatur ad exequendum ìuramentum, sed pec= cat exequendo. Secundo omnis omissio boni supererogationis. nam licet bomo non teneatur ad illud bonum, tenetur tamen non ponere obicem spirituisancto. Et propterea qui iurauit non mutuare/aut non fideiubere/aut aliquid huiusmodi, non obli= gatur ad implendum iuramẽtum: sed liber remanet, & potest mutuare & non mutuare sicut prius anteꝗ̈ iuraret. Tertio actio indifferens salua sua indifferentia: vt siquis abs vlla ratione boni vtilis/honesti vel delectabilis iurauit transire extra muros ciuitatis aut aliquid eiusmodi, non tenetur seruare si nulla sit ratio sic transeundi: quia iuramentum non est vinculum ad ociosum aliquid: constat autem ꝙ salua indifferentia actus ociosum est exercere illum. Secus autem est si actus in seip̃o indifferens iuratus esset ad cautelam seu vtilitatem spiritualem vel temporalem sui vel alterius: quia tunc teneretur implere iuramentum. Vt siquis iurauit non intrare in talem domum/ aut non transire per talem viam ad cauendum sibi a tentatione talis mulieris &c. @@0@ @@1@ Caput vero secundum ex parte euentus / intellige primo si euentus sit malus: vt patet de iuramento herodis quũ iurasset dare puelle saltanti quicquid petijsset. tolerabile enim erat iura= mentum sane intellectum: sed malus fuit euentus/quādo puella petijt caput ioannis baptiste. Non enim astringebatur herodes ex iureiurando facere tantum scelus: quia euentus male petitio= nis excludebat vim iuramenti. Et hinc qui iurauit reddere depo situm ensem/non tenetur reddere furioso. Et sic de similibus. Intellige secundo / si euentus sit impeditiuus maioris boni: vt siquis iurauit contrahere matrimonium / & postea inspi= rante deo vult in veritate celibem vitam ducere, non tenetur adimplere iuramentum: quia in euentu isto iuramentum esset vinculum ad impediendum meliorem statum scilicet con tinentium, quem constat esse meliorem statu coniugatorum. Et sic de similibus. Caput tertium ex parte modi/intellige primo quantum ad cō suetum modum subintelligendi: vt quum aliqui honorare se vo lentes iurant non precedam per deum &c. In his enim & si= milibus scđm communem & sanum sensum subintelligitur / quantum est ex me: sicut in petri apostoli verbo quum dixit/ non lauabis mihi pedes in eternum. & propterea abs peccato periurij faciunt statim oppositũ/ ꝑmittendo se vinci. Intellige secundo quantum ad modum iurandi violẽtum in materia ta= men matrimonij: quia sicut matrimonium coactum timore ca dente in constantem &c. non valet, ita iuramentum metu ex tortum de contrahendo/videtur relaxatum ipso iure. Tutius ta men est relaxationem a superiori habere, sicut in ceteris iura= mentis vi vel metu extortis. Caput quartum ex parte relaxationis clare patet. nam siue re laxatio fiat ab illo cui promissio facta est cum iuramento (qui pōt libere quod in sui fauorẽ factum est relaxare) siue fiat a suꝑiore ꝗ possit relaxare, cessat obligatio iuramẽti promissorij. @@0@ @@1@ ¶ Vel in futuro: hoc est tẽpore exequutionis. Et si quidem com minatio facta est de aliquo malo culpe/siue mortali siue venia li, potest & debet iuramentum cōminatorium non adimpleri: vt siquis cōminatus est percutere aliquẽ/ aut diripere bona eius/ aut impedire eum ab aliquo assequendo &c. tenetur nō exequi: vt patet. Si vero comminatio facta est de iusta inflictione aut procuratione mali pene/siue quantum ad corpus siue quantum ad bona temporalia, grano salis opus est: quoniam hinc est vin culũ iuramenti ad opus iustũ adimplendũ, hinc vero est malũ proximo infligendũ/ad cuius cessationem misericordia inuitat. Tria igitur hic cōsidera. Primũ cōe. ꝙ sicut iuramentũ nō est vinculũ iniquitatis/ita nec impedimenti melioris boni. Et hinc fit/vt qñ melius est parcere/aut abstinere a cōminati mali iusti exequutione, nō tenea{t$} quis ad iuramenti exequutionẽ / exẽplo dauid: qui licet iurasset ꝑcutere nabal cũ domo eius / postea ad p̃ces abigail abstinuit. Secundũ appropriatũ comminationi. ꝙ cōminatio intelligi{t$} secundũ pñtem iustitiā: testante hoc verbo domini apud hiere. repente loquar aduersus regnũ & gentẽ vt disperdam, si penitentiā egerit gens illa/penitentiam agā & ego super verbo meo. Et hinc fit/vt qui iurauit iustam punitionem/ postea petenti veniam parcat abs periurio: quia cessauit illa tũc<-P> @@0@ @@1@ Tertium proprium materie comminate: scilicet ꝙ pene in hac vita non sunt appetibiles nisi vt medicine / vel persone pu= niende vel boni communis. Et propterea quando comminata pena cessaret habere rationem vtrius medicine, non teneretur quis ex vinculo iuramenti ad implendum iuratam commina= tionem. Quando autem hoc accidat/relinquitur iudicio pruden tie, que est circa singularia occurrentia. Ex his autem habes/ quare mater que iurauit verberare filium/aut dominus qui iu= rauit verberare seruum/& postea parcit (vel ne turbet pacem domus/vel quia amplius non opus est medicina talis pene/ & breuiter quia iudicat melius esse vt parcat) non tenetur ad im= plendam comminationem iuratam. Et sic de similibus. abs necessitate iuratur suꝑ veritate) constat veniale tantum peccatum esse. Periculosum tamẽ pctm̃ est si sit frequens: scriptum est enim. iurationi non assuescat os tuum, multi. n. sunt casus in illa. Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|