Sünnə və Cəməa anlayışı

e) “Sünnə” bəzən “İttiba: tabe olmaq” mənası ilə sələfin elm və əməldəki halı haqqında da işlədilir
Sələf sünnəni əshabələrin, tabiinin, ilk dövr müsəlman camaatların və dində tabe olunan hidayət rəhbərlərinin təqib etdikləri yol haqqında da işlətmişlər.

Sünnə - Peyğəmbərdən –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- elm, söz və əməl, nəql edilmiş səhih hədislərinə, sirat əl-müstəqimə və haqqa möhkəm sarılıb ona tabe olmaq deməkdir. Buna görə sünnəyə tabe olan haqq əhlinə “əhli-sünnə vəl-cəməa” deyərdilər. Ümumi olaraq sələfin bütün sözlərində bu məsələ çox aydın görünür.

Bunlardan bəziləri: Əbu Zərr -radıyallahu anhu- dedi: “Allah elçisi –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- bizə üç məsələni tərk etməməyi əmr etdi: Yaxşılığı əmr edib, pisliklərdən çəkindirmək və insanlara sünnəni öyrətmək.”⁹⁰

Ömər bin əl-Xəttab -radıyallahu anhu- belə demişdir: “Həqiqət budur ki, yaxınlarda sizə Quranın mütəşabihlərini⁹¹ ortaya ataraq mübahisə edəcək bəzi insanlar gələcəkdir. Siz sünnəyə möhkəm sarılın, çünki sünnə sahibləri Allahın kitabını daha yaxşı bilirlər.”⁹²

Əli bin Əbu Talib -radıyallahu anhu- buyurmuşdur: “Nəfsin istəyi sünnəyə müxalif olanın qənaətinə görə haqdır. ”⁹³

Səid bin Cubeyr -rahmatullahi aleyhi- Uca Allahın: «…yaxşı işlər görüb sonra da doğru yolu tutan...» («Ta Ha», 82) sözləri haqqında: “Bu sünnə və camaatda bağlı qalıb onlardan ayrılmayan deməkdir” – demişdir⁹⁴.

Amr bin Qays əl-Mulai -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 143) demişdir: “Sən bir gəncin əvvəldən əhli-sünnə vəl-cəməatla birlikdə yetişdiyini görsən, ondan (xeyirli şeylər) uma bilərsən.”⁹⁵

Malik bin Miğvəl -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 159) belə buyurmuşdur: “Əgər bir adam İslam və sünnədən başqa bir adla xatırlanarsa⁹⁶, sən onu istədiyin dinə nisbət edə bilərsən.”⁹⁷

Əl-Auzai -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 157) belə söyləmişdir: “Beş şey var ki, Peyğəmbərin –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- əshabələri onlardan ayrılmamışlar: camaata qatılmaq, sünnəyə tabe olmaq, məscidi abadlaşdırmaq, Quran oxumaq və Allah yolunda cihad etmək...”⁹⁸

Əz-Zuhri -rahmatullahi aleyhi- (v.h. 135) demişdir: “Bizim gəlib-getmiş elm adamlarımız: “Sünnəyə möhkəm sarılmaq qurtuluşdur” – deyərdilər.”⁹⁹

Elə isə sünnə hidayətin və dinin özüdür. Əshabələrin Peyğəmbərdən aldıqları, tabiinin də onlardan öyrəndikləri hidayət imamlarının bütün əsrlərdə ortaya qoyduqları hidayət və din ilə eyni şeydir.

Sünnə – rəvayətləri bilən, Peyğəmbərin –cəllalahu aleyhi vəssəlləm- sünnələrini götürən, bunları həm rəvayət, həm fəhm, həm də həyat tərzi olaraq nəsillərdən-nəsillərə miras olaraq ötürən sələfin təqib etdiyi yol və üsuldur.

İbn Mənzur “Lisənül-Ərəb” adlı əsərində belə deyir: “Sünnə təriflənən və düzgün olan yol haqqında işlədilir. Buna görə “filan adam sünnə əhlindəndir” deyilsə, o təriflənən və düzgün yolun təqibçilərindəndir” - deməkdir¹⁰⁰.

Düzgün və təriflənən yol isə sələf-salehin yoludur. Bu sünnə üzərində olan doğru yoldur. Allah tərəfindən təriflənmişdir, çünki O, bu yolu bəndələri üçün seçib bəyənmiş, elçisinə də ona tabe olmağı tövsiyə etmişdir. Digər tərəfdən fəzilət və istiqamət sahibi olanlar tərəfindən də təriflənmiş bir yoldur.