Sürdürülebilir Kentleşme Bakış Açısı İle Türkiye’de Kentleşme Sektörüne İlişkin Tespit ve Değerlendirmeler Kasım 2007

II.B. Avrupa Konseyi

Avrupa Konseyi’nin temel organlarından biri olan Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi, yerel ve bölgesel yönetimleri temsil etmektedir. Bir başka deyişle, Kongre, Avrupa Konseyi’nde, Avrupa belediyeleri ve bölgelerinin sesi olmaktadır. Yerel yönetimlerle işbirliğini sağlamakla görevli Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’nde, her yıl, Avrupa’nın belediye başkanlarıyla yerel yönetim temsilcileri bir araya gelmekte, sorunlarını uluslararası düzeyde tartışmakta ve gelişmeleri ülkelerinde değerlendirmektedirler.

Yerel halkın idari ve siyasi mekanizmalarda daha iyi temsil edilmesini gündemine alan Kongre’nin temel hedefleri arasında; yerel ve bölgesel yönetimlerdeki etkinliği geliştirmek; belediyeler ve bölge yönetimleri arasında işbirliğini özendirmek; yerel ve bölgesel demokrasinin gelişimini izlemek; hemşehri girişimlerini geliştirmek; bölgesel ve sınır ötesi işbirliğini teşvik etmek yer almaktadır¹³.
Avrupa Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi, kentsel ve bölgesel gelişme konusunda üye ülkeler için ortak strateji belgeleri üretmiştir. Mekansal gelişimin fiziksel, sosyal, ekonomik ve yönetsel boyutlarına yönelik olarak geliştirilen bu belgeler arasında, Avrupa Bölgesel ve Mekansal Planlama Şartı (1983), Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı (1985), Avrupa Kentsel Şartı (1992), Gençlerin Yerel ve Bölgesel Yaşama Katılımlarına İlişkin Avrupa Şartı (1992), Yabancıların Yerel Düzeyde Kamusal Hayata Katılımlarına İlişkin Sözleşme (1997), Avrupa Bölgesel Yönetimler Özerklik Şartı Taslağı (2002), Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (2003) öne çıkmaktadır.
Sürdürülebilir mekansal gelişme yönünde stratejiler, henüz bu isimle anılmaya başlanmadığında dahi, Konsey’in daha 1980’li yılların başlarında ürettiği belgelerde görülmektedir.
1983 yılında kabul edilen Avrupa Bölgesel ve Mekansal Planlama Şartı’nın temel amaçları şu şekilde belirlenmiştir¹⁴:

• 
  Bölgelerde dengeli sosyo-ekonomik gelişme,
  
• 
  Günlük yaşam koşullarının iyileştirilmesi,
  
• 
  Doğal kaynakların rasyonel yönetimi,
  
• 
  Çevrenin ve ulusal arazilerin korunması.
  

Avrupa Konseyi’nde kabul edilen belgeler arasında Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve Avrupa Kentsel Şartı sürdürülebilir kentleşmenin sağlanması açısından daha kapsamlı belgeler olarak özellikle önem taşımaktadır. Bu belgelerin yanı sıra, Avrupa bölgesel planlamadan sorumlu bakanların Hannover’de yaptığı konferansta kabul edilen Avrupa Kıtasının Sürdürülebilir Mekansal Gelişimi İçin Rehber İlkeler (2000) belgesinin ise, tüm Avrupa kıtası için planlamaya rehberlik edecek ilkeleri ortaya koyan ilk resmi belge olduğu belirtilmelidir.

II.B.1. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nın amacı, yerel halka günlük yaşamda etkili olan kararların alınmasında katılım fırsatları vermek ve yerel halka daha yakın olan yerel yönetimlerin haklarını koruyan ortak düzenlemeler yaparak daha iyi bir yerel yönetim örgütlenmesi sağlamaktır¹⁵. Yerel yönetimleri halka en yakın kuruluşlar olarak geliştirmek; siyasal, yönetsel ve mali özerkliklerini korumak; Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nın getirdiği temel hükümlerdir. Ancak bunların uygulanması genellikle, Konsey üyesi ülkelerin kendi iç mevzuatına bırakılmıştır. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı üç ana bölümden oluşmaktadır:
Birinci bölümde özerk yerel yönetim kurumunun dayandığı temel ilkeler yer almaktadır. Özerk yerel yönetim kavramı, 3. maddede şöyle tanımlanmaktadır: "Özerk yerel yönetim kavramı, yerel makamların, kanunlarla belirlenen sınırlar çerçevesinde, kamu işlerinin önemli bir bölümünü kendi sorumlulukları altında ve yerel nüfusun çıkarları doğrultusunda düzenleme ve yönetme hakkı ve imkanı anlamını taşır." (md. 3, prg. 1.). Yerel yönetimler üzerindeki devlet denetiminin azaltılması ve kendilerine görevlerinin önemiyle orantılı mali kaynak sağlanması gereği de yine birinci bölümde ifade edilmektedir. İkinci bölüm, Şart’ı onaylayan devletlerin yükümlülükleri ve sorumlulukları ile ilgili kuralları içermekte, son bölüm ise uygulama ve yürürlük koşullarına ait kuralları içermektedir.
Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nda, Avrupa Konseyi üyesi ülkelerde uygulanıp uygulanmadığının gözetimi konusunda bir hüküm getirilmemiştir. Resmi nitelik taşımayan bir izleme komitesi, Şart’ı imzalayan ülkelerdeki uygulamaları izlemekte ve hazırladığı raporları Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’ne sunmaktadır (Pektaş 1999) .
Türkiye, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı'nı 1988 tarihinde imzalamıştır. Daha sonra da bu Şart 3723 sayılı yasa  ile Parlamento tarafından ve 06 Ağustos 1992 tarihli kararla Bakanlar Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye, Şart’ta yer alan bazı ilkelere çekince koymuştur. Türkiye'nin çekince koyduğu maddeler şu konularla ilgilidir¹⁶ (Pektaş 1999):

• 
  Yerel yönetimlere kendilerini doğrudan ilgilendiren konularla ilgili planlama ve karar alma süreçleri içinde, olanaklar ölçüsünde, uygun bir zamanda ve biçimde danışılması (md. 4, prg. 6.),
  
• 
  Yerel yönetimlerin yönetsel örgüt yapılarının kendileri tarafından kararlaştırılabilmesi (md. 6, prg. 1.),
  
• 
  Yerel olarak seçilmiş kişilerin görevleri ile bağdaşmayacak işlev ve faaliyetlerin kanunla veya temel hukuksal ilkelere göre belirlenmesi (md. 7, prg. 3.),
  
• 
  Yerel denetime, ancak yönetsel denetimle korunmak istenen yararlarla orantılı olması durumunda izin verilmesi (md. 8, prg. 3.),
  
• 
  Yerel yönetimlere kaynak sağlanmasında, hizmet maliyetlerindeki artışların mümkün olduğunca hesaba katılması (md. 9, prg. 4.),
  
• 
  Yeniden dağıtılan kaynakların yerel makamlara tahsisinin nasıl yapılacağı konusunda kendilerine uygun bir biçimde danışılması (md. 9, prg. 6.),
  
• 
  Yapılacak mali yardımların, yerel yönetimlerin kendi politikalarını uygulama konusundaki temel özgürlüklerini ortadan kaldırmaması (md. 9, prg. 7.),
  
• 
  Yerel yönetimlere ortak çıkarlarının korunması ve geliştirilmesi için birliklere üye olma ve uluslararası yerel makamlar birliklerine katılma hakkının tanınması (md. 10, prg. 2.),
  
• 
  Yerel yönetimlerin, kanunla muhtemelen öngörülen koşullar içinde başka devletlerin yerel yönetimleri ile işbirliği yapabilmesi (md. 10, prg. 3.),
  
• 
  Yerel yönetimlerin kendilerine anayasa veya yasalar tarafından tanınmış olan yetkileri ve özerk yönetim ilkelerini koruyabilmeleri için, yargı yollarına başvurma hakkının tanınması (md. 11).
  

II.B.2. Avrupa Kentsel Şartı

Avrupa Kentsel Şartı, 1992 yılında kabul edilmiştir. Şart diğerlerinden farklı olarak merkezi hükümetlerin değil yerel yönetimlerin imzasına açılmıştır. Türkiye'de henüz anlaşmayı imzalayan bir belediye olmamıştır. Şart’ta dört temel konu vurgulanmaktadır:

• 
  Fiziki kentsel çevrenin iyileştirilmesi,
  
• 
  Mevcut konut stokunun iyileştirilmesi,
  
• 
  Yerleşmelerde sosyal ve kültürel olanakların yaratılması,
  
• 
  Toplumsal kalkınma ve halk katılımının özendirilmesi.
  

Şart, Avrupa Konseyi’nin temel özgürlükler ve insan haklarının korunması genel ilkesini göz önünde bulundurarak, kentsel gelişmenin niteliksel boyutlarını vurgulamakta ve yaşam kalitesini dikkate almaktadır. Şart’ta, ölçekleri farklı olsa bile sorunları genel de aynı olan Avrupa kentlerinde hemen uygulanabilecek evrensel yol gösterici ilkeler tanımlanmaktadır¹⁷.

II.B.3. Avrupa Kıtasının Sürdürülebilir Mekansal Gelişmesi için Rehber İlkeler

Bölgesel Planlamadan Sorumlu Bakanlar Konferansı (CEMAT), Avrupa Konseyi’nin bu alandaki etkinliklerinin teknik ve politik yönlendirici organıdır. Konferans, 1970 yılından itibaren, her iki ya da üç yılda bir, üye ülkelerin konuyla ilgili bakanları düzeyinde toplanmaktadır. CEMAT, 2000 yılında Hannover’de yaptığı 12. toplantısında Avrupa Kıtasının Sürdürülebilir Mekansal Gelişimi İçin Rehber İlkeler’i benimsemiştir..

Konsey’in temel amaçlarından biri insan haklarının ve demokrasinin korunmasıdır. Üretilen ortak strateji ve politika belgeleri, aslında temel amaçların sağlanmasına hizmet etmektedir. Avrupa Kıtasının Sürdürülebilir Mekansal Gelişimi İçin Rehber İlkeler’de de insan haklarının ve demokrasinin “mekansal boyutu” vurgulanmaktadır. Bakanların tanımladığı mekansal gelişim politikalarının amacı, insanlar için kabul edilebilir yaşam standartlarına ulaşmaktır.
Belge’de üye ülkeler arasındaki ekonomik ve sosyal farklılıklara işaret edilerek, Konsey’in karar verme organı olan Bakanlar Komitesi’ne sosyal strateji belirleme sorumluluğu verilmiştir. Mekansal gelişme politikası, Avrupa Kıtası’nın sürdürülebilir ve dengeli gelişmesini destekleyerek aslında bu sosyal stratejiye hizmet edecektir¹⁸.
Avrupa Kıtasının Sürdürülebilir Mekansal Gelişimi İçin Rehber İlkeler kapsamında tarif edilen pek çok ilke arasında, Avrupa’da Sürdürülebilir Kalkınma İçin Planlama Politikasının İlkeleri şu başlıklar altında toplanmaktadır:
1. Bölgelerin daha dengeli sosyal ve ekonomik gelişmesi ve rekabetin artırılması ile bölgesel uyumun desteklenmesi

2. Kentsel fonksiyonların meydana getirdiği gelişmenin teşvik edilmesi ve kent-kır arasındaki ilişkiyi geliştirilmesi

3. Daha dengeli erişilebilirliğin desteklenmesi

4. Bilgiye erişimin geliştirilmesi

5. Çevresel zararın azaltılması

6. Doğal kaynaklar ve doğal mirasın korunması ve geliştirilmesi

7. Kalkınmanın bir faktörü olarak kültürel mirasın geliştirilmesi

8. Güvenliği korurken enerji kaynaklarının geliştirilmesi

9. Yüksek nitelikli, sürdürülebilir turizmin güçlendirilmesi

10. Doğal afetlerin etkilerinin sınırlandırılması