Suyunov sanjarbekning kiberxavfsizlik asoslari fanidan

Katta hajmdagi ma’lumotlarni shifrlash

Katta hajmdagi ma’lumotlarni shifrlash masalalari multimediya va yuqori darajadagi о‘tkazish hamda uzatish imkoniyatlariga ega bо‘lgan aloqa tarmoqlari vositalarining vujudga kelishi bilan bog‘liq.

Axborotlarni muhofazalash tо‘g‘risida gap borganda keng ma’nodagi biror alfavitda yozilgan aniq matn tushinildi. Ammo hozirgi zamonaviy axborot tizimlaridagi ma’lumotlar matn kо‘rinishdagi xususiyatdan farqli о‘laroq yuqori darajada rivojlanib borayotgan aloqa texnologilarining mahsuli bо‘lgan:

1. 
   faks, tasvir va sо‘z aloqa tizimlari;
   
2. 
   ovozli pochta;
   
3. 
   tasvirli konferensiyalar о‘tkazishda tasvirli (vidno) aloqa tizimlari;
   

va boshqa shu kabilarni о‘z ichiga oladi. Bundan esa kriptologiya yutuqlaridan foydalanib shu aloqa tizimlari ma’lumotlarini muhofazalashning о‘ziga xos uslublarni ishlab chiqish masalalarini yechish vazifalari kelib chiqadi.

Kо‘plab elektron (raqamli) imzo algoritmlari mavjud bо‘lib, qulay va keng tarqalgan elektron imzo RSA algoritmiga asoslangan. Quyida shu algoritm asosida elektron imzo qanday yaratilishini kо‘rib chiqamiz

RSA algoritmini asosini tashkil etuvchi d, p, q- sonlari maxfiy bо‘lib, bu sonlar bilan bog‘liq bо‘lgan ye va nqr q sonlari ma’lum bо‘lsin. Bu yerda:

XULOSA

Elektron raqamli imzo — elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq kaliti yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzo.

Axborotlar tizimiga mos keluvchi kriptografik sistemani yaratish bilan bir qatorda shu sistemada kalitlar bilan boshqarish masalasini optimal (qulay va ishonchli) hal etish muhim о‘rin tutadi. Chunki tanlangan kriptosistema qanchalik murakkab va ishonchli bо‘lmasin, bari-bir undan amalda foydalanish jarayonlari kalitlar bilan bog‘liqdir. Agarda ma’lumotlarning maxfiy almashinuvi oz sondagi foydalanuvchilar doirasida bо‘lsa, kalitlar almashinuvi jarayonida noqulayliklar tug‘ilmaydi. Ammo axborotlar tizimida ma’lumotlarning maxfiy almashinuvi yuzlab, minglab va xatto millionlab foydalanuvchilar doirasi­da bо‘lsa (misol uchun modem va INTERNET aloqa tizimlari orqali bank, savdo-sotiq, davlat ahamiyatiga bog‘liq hamda boshqa muhim sohalardagi aloqa jarayoni foydalanuvchilari doirasida) kalitlar bilan boshqarishning о‘ziga xos alohida muhim masalalari kelib chiqadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA INTERNET SAYTLARI

1. 
   G‘aniyev S.K., Karimov M.M., Tashev K.A., Axborot xavfsizligi, Toshkent 2017.
   
2. 
   Ahmedova O.P., Hasanov X.P., Nazarova M.H., Xolimtoyeva I.U., Nuritdinov O.J., Axborot xavfsizligi protokollari, Toshkent 2018.
   
3. 
   Akbarov D.E., Axborot xavfsizligini kriptografik ta’minlash, Toshkent 2009 4. Akbarov D.E., Hasanov P.F., Hasanov X.P., Ahmedova O.P., Kriptografiyaning matematik asosi, Toshkent 2010.