T. A. Kuchkarov tatu "kt va T" kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 163

4

2. 
   
   Î B. TÀRMÎQ TURLÀRI. EGÀ BO‘LISH TURLÀRI VÀ UZÀTISH PRÎTÎKÎLLÀRI
   

1. 
   ETHERNET VÀ FAST ETHERNET TÀRMÎQ ÀRÕITÅKTURÀSI
   

Birinchi màhàlliy tàrmîqlàr pàydî bo‘lgàn vàqtdàn båri yuzlàb turli õil tàrmîq tåõnîlîgiyalàri yaràtildi, låkin kång miqyosdà tànilib, tàrqàlgàn tàrmîqlàr bir nåchàginà õîlîs. Tàniqli firmàlàr bu tàrmîqlàrni qî‘llàb-quvvàtlàshlàrigà và yuqîri dàràjàdà ulàrni ish fàîliyatini tàshkiliy tîmînlàrini stàndàrtlàshgànigà nimà sàbàb bo‘ldi. Bu tàrmîq qurilmà và uskunàlàrini ko‘p ishlàb chiqàrilishi và ulàrning nàrõi pàstligi, bîshqà tàrmîqlàrgà qàràgàndà ustunligini tà’minlàdi. Dàsturiy tà’minît vîsitàlàrini ishlàb chiqàruvchilàr hàm àlbàttà kång tàrqàlgàn qurilmà và vîsitàlàrgà mo‘ljàllàngàn màhsulîtlàrini ishlàb chiqàràdilàr. Shuning uchun stàndàrt tàrmîqni tànlàgàn fîydàlànuvchi qurilmà và dàsturlàrni bir-biri bilàn mîs tushishigà to‘liq kàfîlàt và ishînchgà egà bo‘làdi.

Hîzirgi vàqtdà fîydàlànilàdigàn tàrmîq turlàrini kàmàytirish tåndånsiyasi kuchàymîqdà. Sàbàblàridàn bittàsi shundàn ibîràt- ki, màhàlliy tàrmîqlàrdà àõbîrît uzàtish tåzligini 100 và hàttî 1000 Mbit/s gà yåtkàzish uchun eng yangi tåõnîlîgiyalàrni ish- làtish và jiddiy, ko‘p màblàg‘ tàlàb qilàdigàn ilmiy-tàdqiqît ish- làrini àmàlgà îshirish kåràk. Tàbiiyki bundày ishlàrni fàqàt kàttà firmàlàr àmàlgà îshirà îlàdilàr và ulàr o‘zi ishlàb chiqàràdigàn stàndàrt tàrmîqlàrni qî‘llàb-quvvàtlàydilàr. Shuningdåk, ko‘pchilik fîydàlànuvchilàrdà qàysidir tàrmîqlàr o‘rnàtilgàn và bu qurilmàlàrni birdànigà, bàtàmîm bîshqà tàrmîq quril- màlàrigà àlmàshtirishni xohlàmàydilàr. Shuning uchun yaqin kålàjàkdà butkul yangi stàndàrtlàr qàbul qilinishi kutilmàydi, àlbàttà.
Bîzîrdà stàndàrt lîkàl tàrmîqlàrning turli tîpîlîgiyali, turli ko‘rsàtkichlilàri judà ko‘p, fîydàlànuvchigà tànlàsh imkîniyati kång miqyosdà màvjud. Låkin u yoki bu tàrmîqni tànlàsh muàmmîsi bàribir qîlgàn. Dàsturiy vîsitàlàrni o‘zgàrtirishgà
5
qàràgàndà (ulàrni àlmàshtirish judà îsîn) tànlàngàn qurilmàlàr ko‘p yil õizmàt qilishi kåràk, chunki ulàrni àlmàshtirish nàfàqàt ko‘p màblàg‘ tàlàb qilishdàn tàshqàri, kàbållàr yotqizilish và kîmpyutårlàrni o‘zgàrtirish, nàtijàdà butun tàrmîq tizimini o‘zgàrtirishgà to‘g‘ri kålishi mumkin. Shuning uchun tàrmîq qurilmàsini tànlàshdà yo‘l qo‘yilgàn õàtîlik, dàsturiy tà’minîtni tànlàshdà yo‘l qo‘yilgàn õàtîlikkà nisbàtàn ànchà qimmàtgà tushàdi.
Biz bu bîbdà bà’zi bir stàndàrt tàrmîqlàrni ko‘rib o‘tàmiz, bu o‘quvchini tàrmîq tànlàshigà ànchà yordàm båràdi dågàn umiddàmiz.
Stàndàrt tàrmîqlàr o‘rtàsidà eng ko‘p tàrqàlgàn tàrmîq bu Ethernet tàrmîg‘idir. U birinchi bo‘lib 1972-yildà Xerox firmàsi tîmînidàn yaràtilib, ishlàb chiqàrilà bîshlàndi. Tàrmîq lîyihàsi ànchà muvaffàqiyatli bo‘lgànligi uchun 1980-yili uni kàttà fir- màlàrdàn DEC và Intel qî‘llàdilàr (Ethernet tàrmîg‘ini birgà- likdà qî‘llàgàn firmàlàrni bîsh hàrflàri bilàn DIX dåb yuritilà bîshlàndi). Bu uchtà firmàning hàràkàti và qî‘llàshi nàtijàsidà 1985-yili Ethernet xàlqàrî stàndàrti bo‘lib qîldi, uni kàttà hàlqàrî stàndàrtlàr tàshkilîtlàri stàndàrt sifàtidà qàbul qilàdilàr: 802 IEEE qî‘mitàsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) và ECMA (European Computer Manufactures Association). Bu stàndàrt IEEE 802.03 nîmini îldi (inglizchà
«eight oh two dot three»).
IEEE 802.03 stàndàrtining àsîsiy ko‘rsàtkichlàri quyidàgilàr: Tîpîlîgyasi – shinà; uzàtish muhiti – kîàksiàl kàbål; uzàtish tåzligi – 10 Mbit/s; màksimàl uzunligi – 5 km; àbînåntlàrning màksimàl sîni – 1024 tàgàchà; tàrmîq qismi- ning uzunligi – 500 m; tàrmîqning bir qismidàgi màksimàl àbînåntlàr soni – 100 tàgàchà; tàrmîqqà egà bo‘lish usuli –
CSMA/CD, uzàtish mîdulyatsiyasiz (mînîkànàl).
Jiddiy qàràlgàndà IEEE 802.03 và Ethernet îràsidà îz fàrq màvjud, låkin ulàr hàqidà îdàtdà eslànmàydi.
Ethernet hîzir dunyodà eng tànilgàn tàrmîq và shubhà yî‘q àlbàttà u yaqin kålàjàkdà hàm shundày bo‘lib qîlàdi. Bundày bo‘lishigà àsîsiy sàbàb, uning yaràtilishidàn bîshlàb hàmmà ko‘rsàtkichlàri, tàrmîq prîtîkîli hàmmà uchun îchiq bo‘lgàn- ligi, shundày bo‘lgànligi uchun dunyodàgi judà ko‘p ishlàb chiqàruvchilàr Ethernet qurilmà và uskunàlàrini ishlàb chiqàrà

6
bîshlàdilàr. Ulàr o‘zàrî bir-birigà to‘liq mîslàngàn ràvishdà ish- làb chiqilàdi, àlbàttà.

Dàstlàbki Ethernet tàrmîqlàridà 50 Îm li ikki turdàgi (yo‘g‘în và ingichkà) kîàksiàl kàbållàr ishlàtilàr edi. Låkin kåyingi vàqtlàrdà (1990-yil bîshlàridàn) Ethernet tàrmîg‘ining àlîqà kànàli uchun o‘ràlgàn juftlik kàbållàridàn fîydàlànilgàn vårsiyalàri kång tàrqàldi. Shuningdåk, îptik tîlàli kàbållàr ish- làtilàdigàn stàndàrt hàm qàbul qilindi và stàndàrtlàrgà tågishli o‘zgàrtirishlàr kiritildi. 1995-yili Ethernet tàrmîg‘ining tåz ish- lîvchi vårsiyasigà stàndàrt qàbul qilindi, u 100 Mbit/s tåzlikdà ishlàydi (Fast Ethernet dåb nîm bårildi, IEEE 802.03 u stàndàr- ti), àlîqà muhitidà o‘ralgàn juftlik yoki îptik tîlà ishlàtilàdi. 1000 Mbit/s tåzlikdà ishlàydigàn vårsiyasi hàm ishlàb chiqàrilà bîshlàndi (Gigabit Ethernet, IEEE 802.03 z stàndàrti).
Stàndàrt bo‘yichà «shinà» tîpîlîgiyasidàn tàshqàri «pàssiv yulduz» và «pàssiv dàràõt» tîpîlîgiyali tàrmîqlàr hàm qî‘llànilàdi. Bu tàqdirdà tàrmîqning turli qismlàrini o‘zàrî ulàsh uchun råpitår và pàssiv kîntsåntràtîrlàrdàn fîydàlànish