T. Bekjäýew Köne türKmen ýazuwy ﻯﻭﺯﺎﻴ

pi ( 
پ
 
), çim ( 
چ
 
), že ( 
ژ
 
), gäp ( 
گ
 
)
harplaryny girizip
-
dirler. Şunuň netijesinde bu elipbiýdäki harplaryň sany otuz ikä ýe
-
tipdir. Mundan başga‑da, arap elipbiýi türkmen ýazuwy üçin ulany
-
landa, oňa 
«ň»
sesini aňlatmak üçin arap‑pars elipbiýiniň 
«nun»
we 
«gäp»
harplary goşulyp ýasalan, 
«güňkäp» ( 
گن
 
)
harpy girizilipdir. 
Şeýlelikde, arap elipbiýiniň esasyndaky köne türkmen ýazuwyndaky 
harplaryň sany otuz üçe ýetipdir.
Köne türkmen ýazuwynda baş harp ýokdur, sözler bir setrirden 
başga setire geçirilende bogna bölünmeýär, sözlerde inçelik‑ýogyn‑
lyk kadasy saklanmaýar, arap we pars sözleri şol dillerde bolşy ýaly, 
üýtgedilmän ýazylýar. Basma we ýazma harplaryň arasynda hem ta
-
pawut ýokdur. Setire sygman galýan bogunlar setiriň üstünden ýazyl‑
ýar. Arap ýazuwy tygşytlylyga esaslanýan ýazuwdyr. Şol sebäpden 
hem käbir sözlerdäki ýanaşyk gelýän birmeňzeş çekimsiz harplaryň 

---

43
diňe biri ýazylyp onuň üstünden teşdit (
 ّ 
) diýlip atlandyrylýan bel
-
gi goýulýar. Bu alamat şol harpyň goşalandyrylyp okalmalydygyny 
aňladýar. Mundan başga‑da bu ýazuwda abzas hem ýokdur. Şeýle‑de 
arap ýazuwyna esaslanýan köne türkmen ýazuwynda gysga çekimli
-
ler hem bellenilmeýär. Uzyn çekimliler 
elip ( 
ا
 
), waw (
ﻭ
 
), iýa (
ی
 
)
harplary arkaly aňladylýar. 
Ýigriminji asyryň başlaryna çenli köne türkmen ýazuwynda dyn‑
gy belgiler: 
nokat, otur, defis, goşa dyrnak, iki nokat, sorag, ýüzlenme
belgileri ulanylmandyr.
Arap elipbiýindäki harplar sözde gelşine laýyklykda 
iki görnüşli 
hem-de 
dört görnüşli
harplar diýlen iki topara bölünýär. Köne türk
-
men ýazuwyndaky otuz üç harpyň ýedisi iki görnüşli, ýigrimi altysy 
bolsa dört görnüşli harplara degişlidir. 
Iki görnüşli harplar öz yzyndan dört görnüşli harplary hem iki 
görnüşli harplary hem kabul etmeýärler. Dört görnüşli harplar bolsa 
öz yzyndan iki görnüşli harplary‑da, dört görnüşli harplary hem kabul 
edýärler.
Köne türkmen ýazuwyna mahsus bolan otuz üç harp arap diliniň 
grammatik kadalaryna laýyklykda, goşulyp ýazylyşyna hem‑de go‑
şulman ýazylyşyna görä iki topara bölünýär: