T. Bekjäýew Köne türKmen ýazuwy ﻯﻭﺯﺎﻴ

69
يﻟﺎﻫﺎﺑ نئﺩرئويﺯرئﺯ
ﮓنئسيئﮔ ﻥﻭﻭﺩ نئﺩرئﺯ ﻭ ميﺳ
نئﺩرئللئﺩ رئكئﺷ يدهﺷ
نيلئﮔ ﺯوﮔ ﺍﺭﺎق هﻟﺯوﺳ
7-nji gönükme.
Bular haýsy harplar? 
ﺍ ﺩ
ﺫ
ﺭ
ﺯ
ﮊ
ﻭ
Bu harplar nähili atlandyrylýar? 
ﻕ ﻑ ﻡ ﻝ ﻩ ی ﻥ ﭖ ﺕ ﺏ ﺝ
Olaryň atlaryny aýdyň we şol harplary içinde getirip sözleri düzüň.
«Sat» harpy
صـ
ـصـ
ﺻ
ﺹ
Köne türkmen ýazuwynda diňe arap diline mahsus bolan harplar 
bar. Biz ol harplaryň üçüsi bilen geçen sapaklarymyzyň dowamynda ta‑
nyş bolduk. Olar 
«zal», «si»
we 
«hi»
harplarydyr. Beýle harplara indiki 
geçjek «sat», «zat», «taý», «zaý» çekimsiz harplarymyz hem‑de bokur
-
dak sesini berýän «aýn» harpy‑da degişlidir. Hatdatlyk sungatynda kä
-
tipler bu harplara «ýat harplar» diýip at beripdirler. Bu harplaryň şeýle 
atlandyrylmagynyň sebäbi, olaryň aýdylyşyndaky kynçylyklar bilen bag‑
lanyşyklydyr. Harplaryň dogry aýdylyşyny öwrenmek üçin uzak wagtlyk 
türgenleşik, gaýtalamak gerekdir. «Ýat harplaryň» sany sekiz sanydyr:
ع
(aýn)
ظ
 (zaý) 
ط
(taý) 
ﺹ
 (sat)
ض
(zat)
ﺡ
 (hi)
ث
 (si)
ذ
 (zal)
Ýokarda görkezilen harplaryň üç sanysy– zal, si, hi (
ﺙ ﺡ ﺫ
) 
harp lary bize tanyş harplardyr. Indiki tanyşmaly harpymyz «sat» har
-
pydyr. «Sat» harpy «s» sesini aňladýar, ýöne bu «s» sesi türkmen di
-
line mah sus däldir. «Sat» harpynyň aňladýan «s» sesi dilarka çekim
-
siz sesi bolup, diliň arka tarapynyň ýumşak kentlewüge degip, diliň 
ujunyň ýokary galyp, alyn dişlere ýakynlaşyp, agyz boşlugynyň howa 
bilen doldurylyp aýdylmagy bilen hasyl bolýar. Bu harp iki bölek
-
den ybaratdyr, birinji bölegi setir çyzygynyň üstünde, ikinji bölegi 
setir çyzygyndan aşak düşürilip ýazylýar. Ol dört görnüşlidir. Harp 
birikmesiniň başynda we ortasynda ýazyl ýan görnüşi setir çyzygynyň 

---

70
üstünde, ahyrynda hem‑de özbaşdak gel ýän görnüşiniň ikinji bölegi 
setir çyzygyndan aşak düşürilip ýazyl ýar. 
Hasyl, sabyr, pasl, halas
ýaly sözlerde ýazylýar. «Sat» harpynyň goşulyşy: