T. Bekjäýew Köne türKmen ýazuwy ﻯﻭﺯﺎﻴ
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Orta Aziýadaky gadymy ýazuwlar
| 4. Harp ýazuwy.
Ýazuwyň bu görnüşinde dildäki her bir sözle ýiş sesine bir harp belgisi gabat getirilýär. Bu ýazuwyň taryhy finiki ýa lylar, siriýalylar tarapyndan döredilen samiý ýazuwyndan gaýdýar. Miladydan öňki VI–IV asyrlarda gadymy pars döwletiniň diwanlarynda döwlet ähmiýetli möhüm işler arameý dilinde alnyp bar lypdyr we finikiýa elipbiýiniň arameý görnüşinden peýdala‑ nylypdyr. Soň‑soňlar bu elipbiýiň örän köp görnüşleri döräpdir. Şol gör‑ nüşleriň biri häzirki döwürde birentek halklar tarapyndan giňden ulanylýan arap ýazuwydyr. Miladydan öňki IV–III asyrlarda ara - meý elipbiýi eýran dillerinde gepleýän halklaryň arasynda giňden ýaýrapdyr. Parfiýa ýazuwy hem şu ýol bilen peýda bolupdyr. Bu elipbiýiň esasynda soň sogdy, horezm we beýleki ýazuwlar döräpdir. Milady‑ nyň VII–VIII asyrlarynda arap ýazuwy bu ýazuwlary gy syp çykaryp‑ dyr. Mundan başga‑da, Eýranda we Orta Aziýada arameý ýazuwynyň esasynda awesta ýazuwy hem döredilipdir. Ýewropada ýerli diller üçin grek ýazuwynyň dürli görnüşleri, latyn ýazuwy ulanylypdyr. IX–X asyrlarda grek golýazma elipbiýiniň bir görnüşi slawýan dilleri üçin uýgunlaşdyrylypdyr hem‑de gadymy rus elipbiýi–krilissa döräpdir. 14 Ýazuwyň emele gelmegi adamzadyň taryhynda ägirt uly waka bolupdyr. Ynsan ýazuw arkaly wagty hem‑de giňişligi ýeňip geçmegi başarypdyr. Adamzat taryhynda döredilen medeni gymmatlyklar, esa - san, ýazuw arkaly nesillerden‑nesillere geçirilýär. Orta Aziýadaky gadymy ýazuwlar Orta Aziýanyň bize mälim bolan iň gadymy halklary hasapla - nylýan saklaryň we massagetleriň öz ýazuwlary bolupdyr. Günbatar Aziýanyň döwletleri bilen ykdysady hem‑de medeni gatnaşyklaryň netijesinde Orta Aziýa arameý ýazuwy aralaşypdyr. Oňa çenli Orta Aziýada «pahna ýazuwyndan» peýdalanylypdyr. Arameý ýazuwy «pahna ýazuwyna» garanyňda has sada bolup, takmynan, ýigrimi harpdan ybarat bolupdyr. Miladydan öňki III–II asyrlarda Horezm, Baktriýa, Parfiýa we Sogdy döwletlerinde arameý ýazuwynda kitap‑ lar ýazylypdyr. Mundan başga‑da, döwlet ähmiýetli diplomatik res - minamalar hem şu ýazuwda resmileşdirilipdir. Bu döwletlerde grek ýazuwy hem belli bir derejede ulanylypdyr. Arameý ýazuwynda hat sagdan çepe ýazylypdyr. Onda çekimli sesleri aňlatmak üçin harplar bolmandyr. Gadymy döwürlerde we orta asyrlarda Orta Aziýanyň çäklerin - de birnäçe ýazuw ulgamlary döräpdir. Bu ýazuwlar, esasan, aşak‑ dakylardan ybaratdyr: Yüklə 1,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|