T. Bekjäýew Köne türKmen ýazuwy ﻯﻭﺯﺎﻴ

1. Kamary (Aý) harplary
2. Şemsi (Gün) harplary
Kamary harplary on dört sany bolup, olar «harful‑kamar» – Aý 
harplary diýlip atlandyrylýar hem‑de aşakdaky harplary öz içine 
alýar:
ی ﻩ ﻭ ﻡ ﮎ ﻕ ﻑ ﻍ ﻉ ﺥ ﺡ ﺝ ﺏ ﺍ
Ikinji topara girýän harplar bolsa, «harfuş‑şems» – Gün harplary 
diýlip atlandyrylyp, olaryň hem sany on dörtdür:
ﻥ ﻝ ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ﺵ ﺱ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺙ ﺕ
Şemsi harplar «el» artikliniň (ﻝﺍ) «lam» harpyny özüne meňzed‑
ýär, ýagny şemsi harp bilen başlanýan sözüň öňünden «el» artikli 
gelse, artikliň «lam» harpy sözüň birinji şemsi harpyna meňzedilip 
okalýar. Meselem:
(ýazylyşy – lugat el türk, okalyşy – lugat et türk) 
ﮎرتﻟﺍ تغﻟ
(ýazylyşy – el Zamahşary, okalyşy – ez Zamah şary) 
یرشحﻣّزﻟﭐ
Kamary harplar bolsa, meňzeş aýdyp bolmaýan harplardyr. Eger 
söz Aý harplarynyň biri bilen başlasa, onuň öňünden «el» artikli gel
-
se, artikliň «lam» harpy sözüň birinji harpyna meňzedilmän okalýar. 
Meselem:
(el kyssa) 
ه ّصقﻟﺍ
(el maşryk) 
ﻕرشمﻟﺍ
1-nji gönükme.
Aşakdaky söz birikmelerini okaň we depderiňi‑
ze göçüriň. «El» artikli goşulanda Aý we Güň 
harplarynyň okalyşyna üns beriň.
ﺙﺎيغ ﺭﺍرﺑﻻﺍ ﺕريﺣ ﮎرتﻟﺍ تغﻟ ینﺎعمﻟﺍ نيﺍزﺣ
ريطﻟﺍ قيطنﻣ نيدﻟﺍ سمﺷ نيتغلﻟﺍ تمﮐﺎحﻣ تغلﻟﺍ

---

92
2-nji gönükme.
Gün harplaryny depderiňize ýazyň we ýat 
tutuň. 
3-nji gönükme.
Aý harplaryny depderiňize ýazyň we ýat tutuň.
4-nji gönükme.
Aşakdaky sözleri köne türkmen ýazuwyna geçi
-
rip depderiňize göçüriň.
El arab, el-kitab, enwerul-şems, essalam, darilfunun, Nej
-
meddin, nesihatul mülk, edebul arab.
Köne türkmen
ýazuwynda harplaryň 
 
ýazylyşy
Köne türkmen ýazuwynda ulanylýan arap harplary ýazylanda 
olaryň her biriniň öz ýazylyş aýratynlygy bolýar. Şunda harplaryň 
bellibir böleginiň ilki, beýleki böleginiň bolsa soňundan ýazylma‑
lydygy göz öňünde tutulýar.Harplaryň biri‑birine birleşişi, olaryň 
ölçegleri babatdaky kadalar asyrlaryň dowamynda kämilleşipdir. 
Hat datlar öz şägirtlerine çeper ýazuwyň düzgünlerini yzygiderli öw‑
redipdirler. Ol düzgünler nesilden‑nesle geçirilip, şeýle‑de ýörite gol‑
lanmalaryň kömegi bilen biziň günlerimize gelip ýetipdir.
Biz arap elipbiýiniň harplaryny ýazanymyzda çagalygymyzdan 
endik edinen kril we latyn harplarynyň ýazuw düzgünleriden düýbün
-
den başga kadalara gabat gelýäris. Harplary ýazanymyzda elimiziň 
edýän hereketi ýazuwda uly ähmiýete eýedir. Harp ýazylanda näçe 
köp hereket edilse, aýlawlaryň sany köp bolsa, şol harpy ýatda sakla
-
mak, ýazmak kyn bolýar. Şu nukdaýnazardan deňeşdireniňde arap we 
latyn, kril ýazuwlarynyň arasyndaky tapawut örän azdyr. 
Köne türkmen ýazuwynda ulanylýan arap harplary ýazylan
-
da olaryň arasyndaky birleşmelere üns berilýär. Haçanda, harpyň 
yzyndan başga harp goşulmaýan bolsa, ol bükülmeler, aýlamalar bi
-
len gutarýar. Eger harp beýleki harplara birikýän bolsa, onuň soňy 
göni çyzyk görnüşinde tamamlanýar. Biz harplaryň ýazylyşyny ýörite 
çyzgylaryň üsti bilen berýäris.

---

93
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
2
2
2
2
3
3
4
4
1
1
1
1
2
2
2
2
3
3
3
3
4
4
1
1
1
1
2
2
2
2
3
3
3
3
4
4