2BÖLÜM
Akademik Çalışmalarda Kaynak ve Kaynakça Yönetim Yazılımlarının Etkin Kullanımı ve Bilgi Okuryazarlığı Programı etkinliği ve Model oluşturma konusunda bir değerlendirmeye geçmeden okuryazarlık, bilgi ilişkisi ve bilgi okuryazarlık kavramının daha net anlaşılabilmesi için okuryazarlık çeşitlerini oluşturan diğer kavramlar ve bu kavramların birbirleriyle olan ilişkisi ve tarihsel gelişimi bu bölümde açıklanmaya çalışılacaktır.
Literatürde bilgi okuryazarlığı tanımlanırken, biri kavramın içerdiği beceriler diğeri ise bilgi okuryazarı bireyin sahip olduğu beceriler olmak üzere iki farklı yaklaşımın olduğu görülmektedir. Bu yaklaşımlarla bazı tanımlar aşağıda verilmiştir:
Bilgi okuryazarlığı bilgi gereksiniminin fark edilmesi, bu bilginin elde edilmesi, değerlendirilmesi ve etkin bir biçimde kullanılması için bireylerin gereksinim duyduğu beceriler bütünüdür (ALA 1989).
Bilgi okuryazarlığı, günümüzde bilginin yeniden “sorun” haline dönüşmesine çözüm arayışlarının bir sonucu olarak ortaya çıkmış ve gelişmiş bir kavramdır.
Bilgiyi okuyabilme ve yazabilme noktasından hareketle bilgi kaynaklarının kullanımı, işaret edilen becerilerin merkezinde yer alırken, teknolojik gelişmelerle birlikte değişen bilgi kaynakları ve bilgi hizmetleri bilgi okuryazarlığının teknoloji okuryazarlığı, ağ okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı gibi kavramlarla da birlikte düşünülmesini zorunlu kılmıştır.
Bilgi okuryazarlığı bireylerin “bilgi ihtiyacını tanımak, gerek duyulan bilgiyi bulmak, değerlendirmek ve etkin şekilde kullanmalarını sağlayan” çeşitli becerilerdir.
Bilgi okuryazarlığı günümüzdeki hızlı teknolojik değişim ve çoğalan bilgi kaynakları nedeniyle giderek önem kazanmaktadır. Bireyler, bu ortamın artan karmaşası içinde, farklı ve çok sayıda bilgi seçenekleri ile karşı karşıya bulunuyorlar. Akademik ortamlarında, işyerlerinde ve özel yaşamlarında. Bilgiye erişim kütüphaneler, toplum kaynakları, özel ilgi grupları, medya ve internet aracılığıyla mümkün olmaktadır. Bilgi giderek artan şekilde bireylerin önüne filtresiz biçimlerde geliyor; bu da doğruluk, geçerlilik ve güvenilirlik ile ilgili bazı soruları ortaya çıkarmaktadır(ALA, 2000).
2.2BİLGİ OKURYAZARLIĞI İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR 2.2.1Okuryazarlık ve Bilgi
Okuryazarlığın tanımı, toplumu oluşturan bireylerin ortak katkıları ile devamlı yenilenmekte ve anlamlandırılmaktadır. Her anlamlandırılan tanım ise bulunulan ortamı, kullanılan araç veya istenilen amaca yönelik değişebileceğini ve farklı okuryazarlıkların olabileceği düşüncesini yansıtır. Öncelikle, okur-yazar olmak sadece basılı simgeleri algılamak ve bu simgeleri belirli normlar çerçevesinde kâğıda dökebilmek değil; bir bağlamda, kültür veya toplum içerisindeki değer yargılarını anlayıp uygulayabilmektir(Duygu, 2007. s. 5).
UNESCO’nun tanımına göre okuryazarlık; değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneğidir.
Okuryazarlık hakkında, birçok tanımlamalar yapılmakta eğitimli, okuma yazması olan kişilerin vasıflarını yansıtan bir olgu olarak tanımlanmaktadır. Bilginin öneminin artması ve okuryazarlık ile bilginin yan yana kullanılmaya başlamasıyla içeriği zenginleştirilmiştir.
Bu sebeple en yalın anlamından uzaklaşılarak yapılmış tanımlamalara bakarak kavramın önemi aşağıdaki tanımlamalarda vurgulanmaktadır(Duygu, 2007. s. 6-7).
-
Okuryazarlık, temel okuma ve yazmanın ötesinde, son zamanlarda temel olarak anlayabilme ve okunan bilginin başarılı bir şekilde işlevsel hale getirilmesini de kapsamaktadır.
-
Okuryazarlık, toplumda yer edinebilmek için, ihtiyaç duyulan bilgiyi edinebilme yeteneğidir.
-
Okuryazarlık, toplumun ilerlemesi için birey olarak işlevinin farkında olmayı olanaklı kılan, iletişim becerilerinde yetkinliğini gösteren bir olgudur.
…
Okuryazarlık ve bilgi arasında organik bir bağ bulunmaktadır. Okuryazarlık yazılı her türlü bilginin edinilmesini sağlamaktadır. Bu sebeple okuryazar bireylerin bilgiye sahip olabilme şanslarının okuryazar olmayan bireylere göre daha fazla olduğunu düşünmek mümkündür. Ancak öğrenilen her bilginin bireye ne tür bir faydasının dokunabileceğini anlayabilmek için sadece okuryazar olmak yeterli değildir(Duygu, 2007. s.7).
Öncelikle edinilen bilginin ne tür bilgi olduğunu ve nasıl işleneceğini bilmek gerekmektedir. Bunu için bugüne kadar bilgi ile ilgili olarak yapılan tanımları incelemekte yarar vardır.
Bilgi tüm disiplinleri ilgilendiren bir kavramdır. Matematik, tarih, kütüphanecilik gibi tüm alanların konusudur. Toplumların gelişmesinde, bireylerin düşünce ve davranışlarının şekillenmesinde bilginin rolü çok büyüktür. Bilgi insan hayatı için bu kadar organik bir önem taşımasına rağmen herkesçe kabul edilen bir tanımının yapılmaması veya tanımlamaya yönelik çalışmaların eksik kalması dikkat çekmektedir.
2.2.2Görsel Okuryazarlık
Bilginin ve yeni teknolojilerin artışıyla birlikte çoklu okuryazarlıklar gündeme gelmiştir. İçinde yaşanılan çağa uyum sağlayabilmek ve yaşam kalitesini yükseltebilmek için sözlü iletişimi içeren baskı ya da yazı okuryazarlığı yeterli olmamaktadır. Medya okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı, sayısal okuryazarlık, ağ okuryazarlığı, kütüphane okuryazarlığı ve görsel okuryazarlık gibi yeni okuryazarlık kavramları ortaya çıkmıştır
Serap Kurbanoğlu’nun 2010, Görsel okuryazarlık, fotoğraf, resim, grafik gibi görsel unsurları anlama ve kullan becerisidir. Bireyin görsel unsurlarla düşünme, öğrenme ve kendini ifade etme becerilerini de içerir (Braden ve Hortin, 1982, s. 41, aktarıldığı gibi).
Görsel okuryazarlık bir takım görme ya da görüş yeterliğine kaynaklık etmekte ve bu yeterlik görerek ve aynı zamanda diğer duyusal yaşantılarla da bütünleştirilerek geliştirilmektedir. Görsel okuryazarlık, insanın öğrenmesi için temel oluşturmaktadır. Görsel okuryazarlığı gelişmiş bir kişi, çevresinde karşılaştığı, görünen eylemlerin, objelerin, sembollerin doğal ya da yapay her şeyin ayrımına varabilmekte ve onları yorumlayabilmektedir. (Alpan, 2008).
Görsel okuryazarlık, görsel bilginin (tablolar, grafikler, resimler, haritalar, şekiller, simgeler) anlamlandırılması ve kullanılması için gerekli bir beceri olduğundan sadece bilgi okuryazarlığının değil, aynı zamanda web okuryazarlığının da ön şartı olma özelliğini taşımaktadır. Grafik tabanlı bir ara yüze sahip olan ve büyük miktarda görsel unsur içeren Web’i kullanabilmek için vazgeçilmez bir temel beceridir(Kurbanoğlu, 2010).
Görsel okuryazarlık, bilgi sunumunda çok çeşitli ortamlar öneren bilgisayar teknolojisi ile daha da anlam kazanmıştır. Kişinin gelişim ve öğrenmesinde, özellikle de bilgiyi aktarma aşamasında görsel okuryazarlık becerilerinin kazanılmış olması, hedeflerin gerçekleştirmesine önemli katkı sağlayacaktır(Polat, 2005, s.31).
2.2.3Medya Okuryazarlığı
Bilgi okuryazarlığı ile en çok karıştırılan okuryazarlık türlerindendir. Aslında teknoloji tabanlı düşünülen okuryazarlık türlerine oranla kapsamı oldukça geniştir.
Medya okuryazarlığı, günümüzde sayıca artış gösteren medya mesajlarını anlama ve yorumlama bakımından bireylerin ve özellikle de çocukların bilinçlendirilebilmesi konusundaki çeşitli girişimleri içeren ve ülkemiz açısından güncel nitelikte bir kavramdır.
(Karabacak, Erdinç, 2009) Medya okuryazarlığını; Medyanın bize etkisini ve bize ulaşan mesajların anlamlarını, medyadan ve gerçek dünyadan ham halde aldığımız bilgiyi kendi becerilerimizi kullanarak ortaya çıkarmamızı sağlayan bir bakış açısı olarak görmektedir Potter (1998, s.5 aktarıldığı gibi).
Medya Okuryazarlığının Özelliklerini,
-
Kitle iletişim sürecini kavramak
-
Medya mesajlarını analiz etmek ve tartışabilmek için stratejiler
-
Medyanın etkisi konusunda farkındalık
-
Medya içeriğini kültürümüze ve yaşamlarımıza bakmayı sağlayan bir metin olarak kavramak
-
Medya içeriğinden zevk almak, onu kavramak ve onu takdir etmek yeteneği
-
Medya çalışanlarının etik ve ahlaki yükümlülüklerini kavramak
-
Uygun ve etkili üretim yeteneğinin gelişimi
Bilginin bulunduğu çok değişik ortamlara ilişkin becerilerin kazanılmasını ifade etmesi açısından medya okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı kavramı ile çok yakından ilişkili olmuştur. Eğitim kurumlarında, özellikle de ilk ve ortaöğretimde medya okuryazarlığı programlarının geliştirilip, kütüphane medya uzmanları tarafından verilmesi sıkça rastlanılan bir durumdur(Polat, 2005).
Günümüzde medya okuryazarlığı dendiğinde; bu iki içerikten daha çok medyayı çözümleyebilme becerisi üzerinde durulmaktadır. Çünkü medya; gazete, kitap, dergi, televizyon, video, sinema, internet, cep telefonu gibi birçok aracı içermektedir. Bu araçların da günümüzde yaygınlığı herkes tarafından kabul edilmektedir. Diğer yandan bu araçların kişi ve toplumlar üzerinde etkinliğinin boyutu konusu da tartışılmaktadır. Yani esas sorun, medyada verilen mesajların kişi ve toplumları hangi ölçüde etkilediği, mesajların alıcılar tarafından hangi düzeyde algılandığı ve çözümlemeye ya da eleştirel bir bakışa tâbi tutulup tutulmadığı sorunudur(Medyaokuryazarligi. org.tr, 2013).
Medya okuryazarlığındaki amaç ise; medya mesajlarının doğru algılanması, eleştirel bir bakış açısıyla alınabilmesi, gerçeklik-kurgusallık ayrımının yapılabilmesi, medyanın sunduğu dünyanın gerçeğin kendisi olmayabileceğinin anlaşılması, medyanın yönlendirme ve yönetme fonksiyonlarının olduğunun farkına varılabilmesi, mesajı gönderenlerin kendi düşüncelerini empoze etme gayreti içinde olabileceklerinin değerlendirilmesi gibi hedefleri içermektedir. Yani medya okuryazarlığı, kaynağı her ne olursa olsun, bilgiyi değerlendirip onu yerinde kullanabilen bireyler olmayı, böyle bireyler yetiştirmeyi hedeflemektedir(Medyaokuryazarligi.org.tr, 2013).
Becerileri;
İzleyicinin medyayı bilinçli okumasına katkı yapmakta, kendini rahat ifade edebilmesi, toplumsal hayata daha aktif ve yapıcı iştiraki sağlanmaktadır.
Medya iletilerini doğru algılayabilecek donanıma sahip olma ve zamanla iletiler üretebilme yeteneğini kazanmaktır.
2.2.4Bilgisayar Okuryazarlığı
Bilgisayar okuryazarlığı, bilgisayarları ve bilgisayar yazılımlarını etkin şekilde kullanma becerisidir.
Bilgisayar okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı ile en çok karıştırılan okuryazarlık kavramıdır. Bilgi okuryazarlığı ile eş anlamlı kullanıldığı sık görülmektedir. Oysa bilgisayar okuryazarlığı sadece bilgisayar kullanımıyla ilgili temel becerileri kapsamaktadır. Bilgi okuryazarlığı ise bilgisayar okuryazarlığını da kapsayan çok daha geniş bir kavramdır. Günümüzde bilginin depolanması, erişimi, kullanımı, iletimi ve paylaşımında bilgisayar teknolojilerinin kullanılması vazgeçilmez olduğu için bilgisayar okuryazarı olmadan bilgi okuryazarı olmaya olanak yoktur. Bilgisayar okuryazarlığı bilgi okuryazarlığının bir parçası ve hatta ön şartıdır(Kurbanoğlu, 2010).
2.2.5Sayısal Okuryazarlık
Sayısal teknolojileri kullanarak bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, analiz etme, yorumlama, değerlendirme, iletme ve bilgi üretme süreciyle birlikte, sayısal metinlerin okunup yazılmasını da içermektedir(Akkoyunlu, Soylu, 2007).
Örnek vermek gerekirse, köprüler (hyperlink) yoluyla gezinerek bir internet sitesini ‘okuyabilmek’ ve bir sosyal ağa fotoğraflar yükleyerek ‘yazabilmek’ sayısal okuryazarlığa girmektedir. Sayısal okuryazarlık aynı zamanda bilgi ve iletişim teknolojilerinin dünyayı nasıl etkilediğini bilmek ve sayısal teknolojileri bu amaçla kullanmak anlamına da gelmektedir.
Günümüzde teknolojinin hızlı gelişimi ile bireyler aşırı bilgi yüklemesi, “bilgi kirlenmesi” ile karşı karşıya kalmış, “doğru” ve “kendisi için gerekli/yararlı” bilgiye ulaşmakta güçlük çekmektedir.
2.2.6Ağ Okuryazarlığı
Bilgisayar okuryazarlığını da kapsayan, ancak daha çok ağ üzerinden bilgi elde etme ve paylaşma konusuna yoğunlaşan becerileri ifade eder.
İnternet okuryazarlığı, teknoloji okuryazarlığı, web okuryazarlığı, çoklu-ortam okuryazarlığı ile eş anlamlı da kullanılabilmektedir.
En basit tanımıyla ağ okuryazarlığı, bilgi kaynaklarına erişmek, bu kaynakları kullanmak ve yeni bilgi kaynakları yaratmak amacıyla elektronik ağların kullanılmasıdır.
Ağ okuryazarlığının bilgi okuryazarlığı ile ilişkisi incelendiğinde bilgisayar okuryazarlığı ile bilgi okuryazarlığı arasındakine benzer bir ilişki kurmak mümkündür. Ağ ortamındaki bilginin erişimi ve kullanımı ağ okuryazarlığı becerilerini gerektirdiği için ağ okuryazarlığı bilgi okuryazarlığının bir parçası ve ön şartıdır. Benzer bir ilişkiyi ağ okuryazarlığı ile bilgisayar okuryazarlığı arasında da kurmak mümkündür. Bilgisayar okuryazarlığı ağ okuryazarlığının ön şartıdır(Kurbanoğlu, 2010).
Ağ okuryazarlığı kavramı, “internet okuryazarlığı”, “çoklu-ortam okuryazarlığı”, “web okuryazarlığı” gibi, bilginin elde edildiği ortama dayalı olarak tanımlanmış çeşitli okuryazarlık türlerinin de ortaya çıkısına öncülük etmiştir(Polat, 2005, s.30).
2.2.7Kütüphane Okuryazarlığı
Kütüphane okuryazarlığının iki anlamı bulunmaktadır. İlki kütüphaneleri kullanabilme yeteneğidir. Aynı zamanda bilgi kaynaklarına erişebilme becerisiyle beraber gelişen “bilgi okuryazarlığı” teriminden önce kullanılan terimdir. Kütüphanelerde oluşturulan okuma yazma programları ve bu programların değerlendirilmesi ve orta yaş grubuna bilgisayar destekli okuma yazma derslerinin verilmesi kütüphane okuryazarlığının ikinci anlamını oluşturmaktadır.
(Polat 2005), Kütüphane okuryazarı olan kişiyle ilgili olarak, “bilgiye ilişkin metinlerin bulunması ve değerlendirilmesi için sistematik bir yol ve arama stratejisi izleyebilir” açıklamasını yapmıştır. Ayrıca kütüphane okuryazarlığının çeşitli aşamalarını kütüphane okuryazarı kişinin becerileri açısından da şöyle belirtmiştir(Fatzer, 1987, s.314 aktarıldığı gibi).
-
Kütüphane okuryazarlığı öncesi: Yardım almaksızın rafta kitapları bulamaz
-
Orta düzey kütüphane okuryazarlığı: Katalogda ve rafta kitapları bulur ve makaleler için ilgili danışma kaynaklarından yararlanabilir.
-
Kütüphane okuryazarı: Verilen bir konuya ilişkin bilgiyi elde etme ve değerlendirmede sistematik bir strateji izleyebilir.
-
Deneyimli kütüphane okuryazarı: Çeşitli bilgi gereksinimlerini karşılamada arama stratejisi geliştirir, gerektiğinde bu stratejiyi gözden geçirir, bilgi gereksinimi için iletişim ve yayın modellerini de anlayabilir.
KAZANIMLAR
İkinci bölümü tamamladınız ve şunları kazandınız:
-
Bilgi okuryazarlık ile ilişkili kavramların ne olduğu konusunda bir kazanım sağlanmıştır.
-
Bir kütüphane okuryazarı olabilme özelliğini kazanılmıştır.
-
Okur-yazarlık kavramalarının arasındaki ilişkileri belirleme,
Şimdi bölüm sonu testini çözebilirsiniz.
BÖLÜM TESTİ
Bu bölüm testi ile kendinizi değerlendirme şansına sahip olacaksınız. Test, çoktan seçmeli on sorudan oluşmaktadır. Testin bitiminde cevap anahtarı verilmiştir.
BAŞARILAR.
-
Aşağıdakilerden hangisi bilgi okuryazarlığını tanımlar?
-
Akademik makale yazabilmek
-
Veri tabanlarını iyi kullanmak
-
Kütüphanede araştırma yapmak
-
Bilgiyi, bilgi gereksinim doğrultusunda nasıl kullanacağını iyi bilmek
-
Bilişim teknolojilerini iyi bilmek
-
Aşağıdakilerden hangisi bilgi okuryazarlık ile ilişkili bir kavram değildir?
-
Görsel okuryazarlığı
-
Medya okuryazarlığı
-
Dergi okuryazarlığı
-
Ağ okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığı
-
Aşağıdakilerden hangisi bilgi okuryazarlığının başlangıç aşaması değildir?
-
Bilgi gereksiniminin fark edilmesi
-
Akademik araştırmaya başlanması
-
Bilginin değerlendirilmesi
-
Bireyin gereksinim duyduğu becerilerin belirlenmesi
-
Bilginin elde edilmesi
-
Aşağıdakilerden hangisi okuryazarlığı tanımlamaz?
-
Bilgiyi nasıl kullanacağını iyi bilmek
-
Temel okuma becerilerini iyi bilmek
-
Toplumda yer edinmek için ihtiyaç duyulan bilgiyi edinmek
-
Toplumun ilerlemesi için birey olarak işlevinin farkında olmak
-
Temel yazma becerilerini iyi bilmek
-
Grafik tabanlı bir ara yüze sahip olan ve büyük miktarda görsel unsur içeren Web’i kullanabilmek için vazgeçilmez bir temel beceri olan okuryazarlık aşağıdakilerden hangisidir?
-
Görsel okuryazarlığı
-
Medya okuryazarlığı
-
Sayısal okuryazarlığı
-
Ağ okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığı
-
-
Kitle iletişim sürecini kavramak
-
Mesajlarını analiz etmek ve tartışabilmek için stratejiler belirler
-
Uygun ve etkili üretim yeteneğinin gelişimi
Yukardaki verilen özellikler aşağıdakilerden hangi okuryazarlığa aittir?
-
Görsel okuryazarlığı
-
Medya okuryazarlığı
-
Bilgisayar okuryazarlığı
-
Ağ okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığının çeşitli aşamalarını kütüphane okuryazarı kişinin becerileri açısından ele alındığında aşağıdaki özelliklerden hangisi dışta kalır?
-
Kütüphane okuryazarlığı öncesi
-
Orta düzey kütüphane okuryazarlığı
-
Deneyimli kütüphane okuryazarı
-
Kütüphane okuryazarı
-
Bilgi okuryazarı
-
“Bilgisayarları ve bilgisayar yazılımlarını etkin şekilde kullanma becerisidir.” Tanımı aşağıdakilerden hangi bilgi okuryazarlığını tanımlar?
-
Görsel okuryazarlığı
-
Medya okuryazarlığı
-
Bilgisayar okuryazarlığı
-
Ağ okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığı
-
“internet okuryazarlığı”, “çoklu-ortam okuryazarlığı”, “web okuryazarlığı” gibi, bilginin elde edildiği ortama dayalı olarak tanımlanmış çeşitli okuryazarlık türlerinin de ortaya çıkısına öncülük etmiştir” tanımı aşağıdakilerden hangi bilgi okuryazarlığını tanımlar?
-
Görsel okuryazarlığı
-
Medya okuryazarlığı
-
Bilgisayar okuryazarlığı
-
Ağ okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığı
-
“Kütüphanelerde oluşturulan okuma yazma programları ve bu programların değerlendirilmesi ve orta yaş grubuna bilgisayar destekli okuma yazma derslerinin verilmesi” tanımı aşağıdakilerden hangi bilgi okuryazarlığını tanımlar?
-
Görsel okuryazarlığı
-
Medya okuryazarlığı
-
Bilgisayar okuryazarlığı
-
Ağ okuryazarlığı
-
Kütüphane okuryazarlığı
Cevaplar: 1d, 2c, 3b, 4a, 5a, 6b, 7e, 8c, 9d, 10e
Dostları ilə paylaş: |
