T. C. ÇEvre ve şEHİRCİLİk bakanliği mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü

1.3ÜLKE MEKÂNSAL STRATEJİ PLANLAMA SÜRECİ (ÜMSP)

1.3.1TEMEL İLKELER

Ülke düzeyinde yapılacak mekânsal düzenlemelerin ülkenin doğal, ekolojik, kültürel varlıklarının korunması ve kaynaklarının sürdürülebilir gelişmesini sağlaması, ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlayacak altyapı, hizmet ve üretim faaliyetlerinin kentsel ve kırsal tüm yerleşmeleri kapsayacak şekilde kamu yararı, katılımcılık, saydamlık, sürdürülebilirlik, kaynak kullanımında etkinlik ve verimlilik temel ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirilmesi

1.3.2ESASLAR

Ülke mekânsal gelişmesi ile ilgili önceliklerin Kalkınma Planı ve BGUS başta olmak üzere ulusal düzeyde belirlenen politika, strateji, plan ve programları gözeterek yerel dinamiklerin ve potansiyellerin temel alınması, mekânsal ve tematik odaklanmanın sağlanması, ulusal önceliklerle yerel öncelikler arasında tamamlayıcılık ve bütünsellik ilişkisinin kurulması

1.3.3AMAÇ

ÜMS Planının amacı; Ulus aşırı küresel ve bölgesel gelişmeleri de gözeterek ulusal düzeyde ulaşım, enerji ve lojistik, temel altyapı sistemlerinin oluşturulması; Ülkedeki kültürel miras, doğal varlıklar ve kaynaklar ile ekolojik sistemin koruma-kullanma dengesinin sürdürülebilir gelişme ilkeleri doğrultusunda sağlanması; Yenilikçi ve değişen koşullara uyum sağlayabilecek kapasiteye sahip bir ekonomik yapının oluşturulması için gerekli mekânsal düzenlemelerin yapılması; Ülke bütününde yaşam ve mekan kalitesinin geliştirilmesi; Belirli bir mekânsal kademelenme anlayışı içerisinde öncelikli gelişme odak ve koridorları ile farklı konularda uzmanlaşması öngörülen bölgelerin belirlenmesi; Ulusal yerleşme düzeninin çok merkezli, afet risklerini azaltan, kamu hizmetlerine en kolay şekilde ulaşılabilirliği sağlayan ve bölgeler arasında dengeli mekânsal gelişmeyi gözeten politikalar çerçevesinde kademelenmesinin sağlanmasıdır.

1.3.4TANIM

ÜMSP amacının gerçekleştirilmesi doğrultusunda; Ülkesel yerleşme düzeni ile bölgelerin gelişme odakları, koridorları ve uzmanlaşma alanlarına, ulaşım, enerji, ve lojistik temel altyapı sistemlerine, turizm, hizmetler, sanayi ve tarım sektörlerine ilişkin mekânsal karar ve yatırımların yer seçimleri ve kaynak kullanımlarını yönlendiren; korunması gerekli ekolojik alanlar ile çevresel açıdan hassas bölgeleri tanımlayan, uzun dönemli politika ve mekânsal stratejileri belirleyen; sektörel, tematik, mekânsal ana planları, strateji belgelerini ve alt ölçekli planlama çalışmalarını yönlendiren; ülkesel düzeyde uzun erimli eylem plan ve programlarını içeren rapor ve ekleriyle 1:1.000.000 ve üzeri ölçekte haritalar üzerinde çizimlerden ve gösterimlere ilişkin açıklama notlarından oluşan planlardır.

1.3.5KAPSAM

Ülke düzeyinde; Yerleşmeler sistemi, üretim ve hizmet sektörünün öncelikli gelişme odak ve koridorları, özel uzmanlaşma bölgeleri, ana altyapı sistemleri ile ulusal ve uluslar arası ulaşım odak ve güzergâhları, limanlar, ulusal giriş kapıları, korunacak ve geliştirilecek orman ve tarım alanları, sakınım önlemleri alınacak risk bölgeleri ile doğal ve kültürel koruma alanlarını kapsar.

1.3.6KADEMELENMEDEKİ YERİ

Ülke MS Planları, Kalkınma Planı ile birlikte en üst kademe plandır. Bölge düzeyinde hazırlanacak planları yönlendirmektedir.

1.3.7HAZIRLIK AŞAMASI VE ONAY İŞLEMİ

1. ÇŞB Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan ve ülke ve bölge mekânsal stratejilerden sorumlu “Mekânsal Strateji Planlama (MSP) Teknik Birimi” Ülke Mekânsal Strateji Plan çalışmalarını ilgili kurum ve kuruluşların planlama birimlerinin yetkililerinden oluşan “Kamu Kurumları Çalışma Grupları” ile üniversite, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşların mekânsal strateji planlaması konularından yetkili temsilcilerinden oluşan "Özel Uzmanlık Çalışma Grupları" ile yürütecek ve üzerinde ülke mekânsal strateji planına zemin oluşturan bir taslak hazırlayacaktır.

Bu birim Ülke MSP çalışmalarını Kalkınma Planı, strateji belgeleri, sektör ana planları ve BGUS belgesini dikkate alarak ve TÜMVERİ sistemini kullanarak nitel ve nicel analiz ve sentez çalışmalarını sürdürecek ve araştırma raporları, senaryolar, çözüm önerileri ve taslak ülke mekânsal strateji planını hazırlayacak ve Ülke MSP Komitesi'ne sunacaktır.

2. “Ülke MSP Komitesi”, kendisine sunulan raporlar, senaryolar, öneriler ve Ülke Mekânsal Strateji Plan taslağını inceledikten sonra öngörülen kararları bir bütünlük içinde değerlendirerek üzerinde uzlaşılmış mekânsal stratejilere karar verecektir. MSP Komitesinin değerlendirmeleri ve kararları MSP teknik çalışmalarının tamamlanabilmesi için ÇŞB’ye iletilecektir.

3. ÇŞB bünyesindeki ülke ve bölge mekânsal stratejilerden sorumlu “MSP Teknik Birimi”, Ülke MSP Komitesinde üzerinde uzlaşılmış mekânsal stratejilerle ilgili olarak eylem plan ve programlarını oluşturacaktır. Bu şekilde oluşturulan mekânsal kararlar, uygun gösterim teknikleriyle tasarlanarak mekânsal plana dönüştürülecek ve MSP Komitesine uygun görüş almak üzere sunulacaktır.

4. Bu süreç sonunda MSP Komitesince uygun bulunan ÜMSP belgesi ÇŞB’nin kabulünden sonra Başbakanın başkanlığında olan “Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu”’nun (BGYK) onayına sunulacaktır. ÜMSP, BGYK’nın onayından sonra yürürlüğe girecektir.

Şema : Ülke Mekansal Strateji Planlama Süreci
ÜLKE MSP KOMİTESİ

BGYK
BÖLGESEL GELİŞME YÜKSEK KURULU

ÇŞB

ÜLKE MSP
İBB (0) 1:1.000.000 +

SEKTÖR ANA PLANLARI, STRATEJİ BELGELERİ

“Kamu Kurumları Çalışma Grupları” ve "Özel Uzmanlık Çalışma Grupları" RAPORLARI

1.3.8KATILIMCI SÜREÇ

Ülke MSP hazırlık çalışmalarında, Kalkınma Planları hazırlık sürecinde olduğu gibi ÖİK modeline benzer biçimde "Özel Uzmanlık Çalışma Grupları" oluşturulacaktır. ÖUÇG (özel sektör, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler ve akademik kuruluşların yetkilendirilmiş temsilcileri) kamu sektörü dışındaki bilgi ve tecrübe birikimini katılımcı bir mekanizmayla plan hazırlık çalışmalarına dahil edecektir.

Ayrıca ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının (Kalkınma Bakanlığı; Gıda, Tarım ve Hayvancılık; Kültür ve Turizm; Bilim, Sanayi ve Teknoloji; Orman ve Su İşleri; Çevre ve Şehircilik; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme v.d.) planlama birimlerinin yetkililerinin katılımıyla “Kamu Kurumları Çalışma Grupları” oluşturulacak ve kamuda hazırlanan sektörel, tematik ve alansal planlama çalışmaları ile strateji belgelerinin ÜMSP çalışmalarıyla bütünleştirilmesi sağlanacaktır.

Bu süreçte "kurumsal" katılım esas alınacaktır. Karar alma, izleme, değerlendirme ve geri-besleme süreçleri açısından katılımın sürekliliği sağlanacak ve bu kuralları önceden belirlenmiş katılımcı yöntemlerle yapılacaktır. Katılımcı süreçte kurumsal temsili sağlayacak olan temsilcilerin “kurumsal taahhüt”, uzman bilgisi sunacak olan temsilcilerin “uzmanlık bilgisi taahhüdünde bulunmaları esas olacaktır. Katılım sürecinde yapılacak kurumlar arası müzakere ve uzlaşı arama toplantılarında da aynı yöntem izlenecektir. Katılımcı süreç içerisinde ayrıca katılımı sağlanamayan kurum ve uzman katkılarının alınması için bilişimin sağladığı tüm olanaklar kullanılacaktır.

1.3.9PLANLAMA DİLİ

Çok aktörlü, katılımcı, stratejik, vizyon-hedef odaklı, öncelikleri tanımlayan, sektörel-tematik-alansal planlarla bütünleşik, eşgüdümlü, çok yönlü, ön eylemli (proaktif), esnek, zaman içinde küresel ve ulusal eğilimleri, değişimleri izleyen ve güncelleşen, doğal ve kültürel varlık ve kaynakların sürdürülebilirliği bağlamında, kamusal yararı esas alarak, büyümeyi yönlendiren bir plan dili geliştirilecektir.

1.3.10PLANLAMA KARARLARININ FORMATI

Mekânsal strateji planlarında planlama kararları eylem planı ve operasyonel program formatında verilmektedir. Eylem planları mekânsal strateji kararlarının somutlaştırılması ve operasyonel hale getirilmesi amacıyla önemlidir. Eylem planlarında; hedef, strateji, eylem numarası ve adı, eylemin açıklanması, sorumlu ve ilişkili kuruluşların belirtilmesi, öncelik ve sürenin belirlenmesi ve finansmanın kaynağının tanımlanması öngörülmektedir.

Bu bağlamda; kararların plan üzerinde ve lejant tablosunda şematik olarak ve eylem planlarına referans veren işaretlendirmelerle (notasyonlarla) gösterilmesi, içeriğinin eylem plan ve programlarında açıklanması, plan kararlarının hangi kurumlarla, nasıl ve hangi araçlarla geliştirileceğinin ve uygulanacağının ayrıntılı olarak belirlenmesi, söz konusu yatırım kararlarının gerekli iç ve dış finansman kaynak ihtiyacının ortaya koyulması ve eylem planlarında Kalkınma Planı ve Yatırım Programı ile ilişki kurularak, öngörülen yatırımların ilgili kuruluşların stratejik plan, performans programı ve bütçelerinde zamanlama belirtilerek yer alması sağlanmalıdır.

1.3.11GÖSTERİM TEKNİKLERİ

Planlardaki gösterimler, 1:1.000.000 ve üzeri ölçekli haritalar üzerinde, mekânsal kararların soyut, grafik ve şematik biçimde ifadesini ve eylem planlarına referans veren notasyonlarını içerecektir.

1.3.12UYGULAMA DÖNEMİ

ÜMSP, Kalkınma plan dönemleri (5 er yıllık) esas alınarak aşamalandırılan uzun erimli ( 20 yıl) stratejiler içeren mekânsal planlardır.

1.3.13PLANLAMA ARAÇLARI

Eylem Planında belirtilen projeler ve yatırım kararlarının uygulamaya aktarılması için mali (teşvik, hibe programları, vergi indirimi ve muafiyeti, kredi kolaylıkları, ayni ve nakdi yardım v.b.), teknik (uzmanlaşmış yeni kentler, gelişme odakları ve koridorları, v.b.) ve yasal düzenlemeler (yeni uygulama araçlarına ilişkin yasal düzenlemeler, yeni kentler yasası, risklerin azaltılması ve sakınım planlamasını da içerecek biçimde mekânsal planlama ve şehircilik yasası, MSP eylem planlarında tanımlanan iş ve işlemlerin ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının stratejik plan ve bütçelerine girdi sağlaması için yasal düzenlemeler, Ülke MSP kararlarının Orta Vadeli Program, Yıllık Yatırım Programlarına girdi sağlaması için yasal düzenleme v.b.), ile uluslar arası anlaşmalar ve AB normları ve direktifleri ÜMSP'nin uygulama araçları olarak tanımlanabilir.

1.3.14KURUMSAL YAPISI

Ülke MSP Komitesi (ÜMSPK): Ülkesel düzeyde (İBB 0) yapılacak olan Mekânsal Strateji Planlarının hazırlanması sürecinde öncelikle kendi alanlarına ilişkin olarak sektörel düzeyde plan yapma yetkisi sahip olan tüm ilgili Bakanlıkların (Kalkınma Bakanlığı; Gıda, Tarım ve Hayvancılık; Kültür ve Turizm; Bilim, Sanayi ve Teknoloji; Orman ve Su İşleri; Çevre ve Şehircilik; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme v.d.) müsteşar ya da yetkilendireceği bir yetkili ile Sektör Ana Planı ve Strateji Belgeleri hazırlayan kurumların yetkililerinin yer aldığı, ÇŞB nın eşgüdümünde, sekretaryasının yine aynı Bakanlık tarafından yürütüldüğü daimi bir Ülke Mekânsal Strateji Planlama Komitesi oluşturulacaktır. Bu Komitenin başkanlığını ÇŞB Bakanı ya da görevlendireceği bir Bakanlık yetkilisi yapacaktır.

ÇŞB Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü bünyesinde ülke ve bölge mekânsal stratejilerden sorumlu “MSP Teknik Birimi” oluşturulacaktır (Bu birimin Bakanlık içindeki konumu Çalıştay toplantılarında tartışılacaktır). Bu birim Komitenin sekretaryasını yapmak yanı sıra, tüm bilgi ve belgeleri hazırlamak, taslak plan önerilerini yapmakla da sorumludur.

1.3.15İZLEME VE DEĞERLENDİRME SİSTEMİ VE PERFORMANS GÖSTERGELERİ

ÇŞB bünyesindeki MSP Teknik Birimi, Ülke MSP'de öngörülen düzenleme ve uygulamaları sürekli izleyecek ve değerlendirecektir. İzleme sürecinde ülkesel, bölgesel ve sektörel performans göstergeleri ve endekslerle kararların ne ölçüde gerçekleştiği yıllık dönemlerde değerlendirmeye alınacaktır. İzleme ve başarı ölçümü iki ana grupta yapılacaktır. Plana girdi sağlayan sektörel ve kurumsal strateji belgelerinin ve benzer dokümanların tamamlanması başarısının izlenmesi ve ölçülmesi ilk grubu oluşturacaktır. İkinci gruptaki izleme ve başarı ölçümü ise; planın çıktılarının ya da öngörülerinin gerçekleşme başarısının ölçülmesidir. Bunlar daha çok ülke mekânında öngörülen fiziki gelişmelerin başarı düzeyinin ölçülmesidir. Belirlenen sorunlar ve seçenekli çözüm önerilerini içerecek biçimde hazırlanacak "izleme ve ilerleme raporu" Ülke MSP Komitesi"ne sunulacaktır.

Komite, izleme ve ilerleme raporu çerçevesinde ön eylemli (proaktif) bir planlama anlayışıyla gerektiğinde Ülke Mekânsal Strateji Planının gözden geçirilmesine ve güncellenmesine karar verebilecektir. İzleme sürecinde Plan'da öngörülen her bir mekânsal hedefe ulaşma düzeyi göstergelerde tanımlandığı üzere nesnel ölçütlerle, niteliksel ve niceliksel boyutlarıyla izlenmelidir. Plan kararlarıyla mali ve fiziki boyutlarıyla gerçekleşme oranı arasındaki fark değerlendirilmelidir. Alt ölçekli planların üst ölçekli Mekânsal Strateji Planlarına göre uyumlaştırma düzeyi izlenmeli ve gerekli tedbirler uygulama programını aksatmayacak biçimde alınmalıdır. Yaşam ve mekân kalitesi göstergeleri esas alınarak yerleşmeler için planlarla öngörülen iyileştirme kararlarını izleyecek ve gerekli tedbirlerin uygulama programını aksatmayacak biçimde alınmasını sağlayacaktır.

İzleme ve değerlendirme sisteminin sistematik bir şekilde işlemesinin sağlanması için süreç yönetimine ilişkin merkezi olarak izlenebilir kurumsal kaynak planlaması (IRP) ve gayri maddi kaynak yönetimi (IAM) yazılımlarından faydalanılarak özel bir izleme-değerlendirme yazılımı geliştirilebilir