T. C. ÇEvre ve şEHİRCİLİk bakanliği mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü

5.9TASARIM

Analizler tamamlandıktan sonra TÜMVERİ için hazırlanan analiz raporları sonucunda Coğrafi Bilgi sistemleri tabanlı bir sistem tasarımı yapılmalıdır. Sistem tasarımında, hangi yazılımlarının kullanılması gerektiği, hangi donanım özelliklerinin gerektiğinin belirlenmesinin yanı sıra verilerin belli standartlarda tutulduğu bir Coğrafi Veri Tabanı tasarlanmalıdır.

Veri tabanı tasarımı

1. Mekânsal strateji planlarına altlık oluşturacak veriler; raster haritalar, vektörel detayları ve tablolar şeklindeki verilerdir. Bu veriler mekânsal bilgiler içermektedir (Enlem-boylam, UTM koordinatları veya diğer koordinat sistemleri). Veri tabanı tasarımı aşamasında verilerin veri tabanı içerisinde nasıl organize edileceği proje süreci içerinde İdare ile görüşülerek tasarlanacaktır.

2. Bu aşama kapsamında TÜMVERİ için bir veri tabanı tasarımı gerçekleştirilerek; sözel ve grafik veriler yukarıda bahsedilen ulusal ve uluslararası standartlara göre ilişkilendirilecektir.

3. Türkiye Mekânsal Veri Envanteri (Tümveri), ülke mekânsal strateji planına veri altlığı sağlayacak tüm verileri kapsayan bir yapıda olacaktır.

Bu bağlamda TÜMVERİ sisteminde tutulacak veriler aşağıda sıralanmıştır (ileri ki aşamalarda detaylandırılacak):

• İdari Sınırlar (Ülke ALANI, İl Alanı, İlçe Alanı, İdari Merkezler vb.)

• Ulaşım Ağı (Karayolları, Demir Yolları, Havaalanları, Limanlar vb.)

• Su Yüzeyleri (Deniz, Göl, Akarsu, Baraj-Gölet vb.)

• Altyapı (Boru hatları, Üretim Tesisleri vb.)

• Koruma Alanları (Sit Alanları, Milli Parklar, Sulak Alanlar vb.)

• Çevresel Veriler (Habitat Alanı, Biyotop Alanı, Ekosistem haritaları vb.)

• Sosyoekonomik veriler (Nüfus, Eğitim, İstihdam, Sağlık vb.)

Sistem Tasarımı

Bu aşamada sistemin çalışmasına yönelik bir tasarım gerçekleştirilecektir.

Yapılan analizler sonucunda sistemin çalışma prensipleri belirlenecektir.

1. Sistem, çok katmanlı mimariden oluşmalıdır.

2. Sistem, Servis Yönelimli Mimari’de çalışmalıdır.

3. ÇŞB bünyesinde uluslararası standartları sağlayan yazılımları kullanan birimler doğrudan WEB veya Masaüstü Uygulama yazılımlarını kullanarak sisteme bağlanacak, web servislerinden faydalanacak ve veri alışverişinde bulunarak geliştirilen uygulama ve sistemler üzerinden günlük faaliyetlerinde yükümlülükleri olan işleri yapabilmelidirler.

Veri paylaşım formatı

Belirlenecek veri değişim formatı tüm diğer sistemler tarafından kullanılabilmelidir. Mekânsal strateji planlarına altlık oluşturacak veriler için standart veri değişim formatı dışında veri değişimi için başkaca bir format kullanılmamalıdır. Yani paydaş kurum ve kuruluşlar sorumlulukları altındaki plan verilerini belirlenecek değişim formatında gönderip, aynı şekilde almalıdır. Ancak ulusal veri değişim dışında uluslararası veri değişimine yönelik olarak OPEN GIS tarafından desteklenen ve uluslararası standart olmuş formatlarda veri değişim politikası da belirlenmelidir.

Bunun yanısıra aşağıdaki başlıklarda yer alan standartlar veri paylaşım formatı için tanımlanmalıdır. Bu kapsamda TUCBS ilgili çalışma Grubunca belirlenen standartlardan uygun olanları benimsenmelidir

• Terminoloji standardı

• Sınıflandırma standardı

• Geometri standardı

• Veri yapısı standardı

• Gösterim standardı

• Veri kalitesi standardı

• Değişim standardı

• Meta veri standardı

Uygulama Tasarımı

Üst Ölçek Mekânsal Strateji Planlaması Hazırlama Uygulama ve İzleme Süreci Yöntem ve Esaslarının Belirlenmesi Projesi kapsamında tasarlanan veri tabanında tutulan verilerin internet üzerinden sunumunun gerçekleştirilmesi için yazılım tasarlanacak ve bir tasarım raporu hazırlanarak İdarenin onayına sunulacaktır. İdarenin onayını takiben yazılım geliştirilecektir.

1. Tasarım çalışmalarında, İdare'nin yetkililerinin katılımı ile bir önceki aşamada tamamlanan gereksinim listesi detaylandırılarak "mantıksal sistem tasarımı" oluşturulacaktır.

2. Çalışma kapsamındaki tüm kavram ve fonksiyonlara yönelik veri sözlüğü hazırlanacaktır.

3. Kavramsal ve fiziksel tasarımda Bakanlık bünyesindeki mevcut donanım ve yazılımlara uygun metodoloji ve yazılım araçları kullanılacaktır.

4. Tasarım çalışmaları tamamlandıktan sonra İdare’nin onayına sunulmalı, İdare tarafından değerlendirilmeli ve yükleniciye sonuç bildirilmelidir.

5. İdare’nin tasarımı değerlendirmesi sonucunda eksiklik veya değişiklik talebi olması durumunda belirtilen eksiklikler yüklenici tarafından tamamlanarak İdare’nin onayına sunulmalıdır.

6. Tasarım aşamasında İdare’nin değerlendirme ve onay süreleri ile yüklenicinin düzeltme süreleri proje takvimine ilave edilecektir.

7. İdare’nin onayını takiben bir sonraki aşamaya geçilmelidir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Yazılım Özellikleri

Bu aşamada sistemde kullanılacak olan temel yazılımların özellikleri belirlenmiştir.

Kurumsal Standart Coğrafi Veri Tabanı Yönetimi ve Web Harita Sunucusu

1. Coğrafi veri tabanı yönetimi ve web harita sunucusunun Uluslararası kalite ve geçerliliğe sahip Microsoft Windows Server 64 bit, Linux vb. gibi işletim sistemlerinin hepsinde çalışması tercih sebebidir.

2. Coğrafi veri tabanındaki tüm sözel ve grafik veriler, Merkez Coğrafi veri Sunucusu ile ve endüstri standardı (Oracle, MsSql Server, Postgre SQL, vb gibi) uluslararası kalite ve geçerliliğe sahip ilişkisel veritabanları üzerinde depolanıp yönetebilecektir.

9. Coğrafi veri tabanı yönetimi sunucusu üzerinde çalışacağı, ilişkisel veri tabanı yönetim sistemi yazılımı ile ilgili temel ISO ve OGC standartlarını desteklemelidir.

13. Coğrafi web harita sunucusu, Internet Explorer, Netscape, Firefox, Mozilla,vb gibi uluslararası kabul gören tarayıcıların son sürümlerini destekleyecektir.

14. Coğrafi web harita sunucusu vektör verilerden ve raster verilerden TUCBS kapsamında belirlenen veri yayın standardı olan veri formatlarını destekleyecektir.

16. Coğrafi veri tabanı yönetimi ve web harita sunucusu ileride ortaya çıkabilecek kurum ihtiyaçlarına göre farklı uygulama geliştirebilme çözümlerine sahip olacaktır.

18. Coğrafi veri tabanı yönetimi ve web harita sunucusu 2D ve 3D harita sunum yeteneğine sahip olmalıdır.

23. Teslim edilen coğrafi bilgi sistemi, internet üzerinden düşük/orta/yüksek çözünürlüklü uydu verisi/temel harita/veri sağlayan servisleri lisanslı olarak kullanabilecek teknik altyapıya sahip olmalıdır.

Coğrafi Bilgi Sistemi Yazılımı Teknik Özellikleri

• 
  Yazılım Windows 2000, Windows XP, Windows Vista ve Windows7 üzerinde çalışmalıdır.
  
• 
  Yazılımda kullanıcı ara yüzleri Türkçeleştirilebilmelidir.
  
• 
  Yazılımın uygulama geliştirme ortamı kütüphaneleri bulunmalıdır.
  
• 
  Yazılım veri organizasyonu, veri yönetimi, veri sorgulama, analiz etme, görüntüleme, editleme, haritalama ve veri dönüşüm fonksiyonlarına sahip olmalıdır.
  
• 
  Yazılım erişilen coğrafi katmanları ve öznitelik veri tablolarını, program içinden direk olarak kopyalayabilmeli, silebilmeli ve yönetebilmelidir.
  
• 
  Aynı harita penceresinde üst üste açılabilecek katman sayısı konusunda herhangi bir kısıtlama olmadan istenildiği kadar katman açılabilmelidir.
  
• 
  Coğrafi bilgiler için çeşitli bilgi sınıflarına göre istenilen aralık ve özelliklere göre (Tek yada sınıflanmış halde) tematik haritalama, ekran üzerinde nesnel sorgulama ve mekânsal analiz yapılabilmelidir.
  
• 
  Yazılım uluslararası standartlarda ilişkisel veri tabanlarındaki bilgileri kullanabilmelidir.
  
• 
  İlişkisel veri tabanında da saklanan Öznitelik (Attribute) ve konumsal veriler üzerinde coğrafi analizler ve uygulamalar yapılabilmelidir.
  
• 
  Yazılım farklı kaynaklarda bulunan tablolarla birden fazla field (kolon)’a göre birebir ve çoklu ilişki kurabilmelidir. Bu kurduğu ilişkileri farklı isimlerde tutabilmeli, kullanılacak ilişki seçimini kullanıcıya bırakabilmelidir.
  
• 
  Nokta, çizgi ve alan nesne detaylara otomatik olarak koordinat, uzunluk ve alan, hacim vb. hesaplanmalıdır.
  
• 
  Harita ve öznitelik veri tabloları arasında dinamik bir ilişki çift taraflı olarak bulunmalıdır.
  
• 
  Yazılımın çıktı hazırlama ortamına (Layout), harita, tablo, grafik (bar, pasta, çizgi, alansal vb.) ve lejant yerleştirmeli, fontlar istenilen renkte ve büyüklükte kullanılabilmeli, yazılar gerekli açı değeri verilerek döndürülebilmelidir.
  
• 
  Yazılım Kartografik harita üretebilmeli ve üretilen haritalatın istenilen ölçekte çıktısı alınabilmelidir.
  
• 
  Raster formatındaki veriler görüntülenmeli, dinamik olarak görüntüye koordinat tanımlanmalıdır, birden fazla raster görüntü vektör veriler ile aynı anda açılabilmelidir.
  
• 
  Yazılım, içinde, nokta, çizgi ve alansal semboller (tarama) gelişmiş sembol editor olanaklarıyla oluşturulabilmelidir. Bu özellik sayesinde tarama, çizgi ya da nokta semboller birleştirilip yeni semboller oluşturulabilmelidir. Bu sembollere istenilen renk, tip ve kalınlık verilebilmelidir.
  
• 
  Yazılım geri alma ve geri alınan işlemleri yeniden yapabilme özelliğine sahip olmalıdır.
  
• 
  Yazılım, yeni ara yüz veya fonksiyonlar oluşturmak için macro veya uygulama geliştirme diline sahip olmalıdır.
  
• 
  Program SQL sorgulama desteğine sahip olmalıdır.
  
• 
  Yazılım vektör ve raster coğrafi referanslama özelliğine sahip olmalıdır.
  
• 
  Yazılım ekranındaki taranmış raster görüntü üzerinden nokta çizgi, alan ve yazı detayları sayısallaştırabilme özelliğine sahip olmalıdır.
  
• 
  Seçilen objelerin istatiksel değerleri ekranda ve ayrı bir veritabanında görüntülenebilmelidir.
  
• 
  On the fly koordinat dönüşümlerini desteklemelidir.
  
• 
  Koordinat sistemleri arasında dönüşüm yapılabilmeli. Yeni koordinat sistemleri eklenebilmelidir. Farklı projeksiyonlara sahip dosyalar aynı harita penceresinde üst üste açılabilmeli ve koordinatlar istenilen projeksiyonda ve birimde görüntülenebilmelidir. Katmanların görüntülenme aralığı belirlenebilmeli, kullanıcı tarafından verilen ölçek aralığına gore, görünüp görünmemesi sağlanabilmelidir. Yazılım detaylara ait öznitelik verilerini etiket haline getirebilmeli ve bu etiketler detay ile dinamik olarak ilişkili olmalı ve etiket üzerinde veya detay öznitelik verisinde yapılan değişiklikler otomatik olarak ekrana yansımalıdır.
  
• 
  Yazılım etiketleme işlemini aynı anda öznitelik veri tablosundaki birden fazla kolon (field) için yapabilmelidir.
  
• 
  Yazılım nesnelere ait tercih edilen öznitelik bilgisini, info butonunu kullanmadan, sadece nesnenin üzerine mouse cursorunun getirilmesiyle gösterebilmelidir.
  
• 
  Yazılım, yazılan bir query (sorgulama) tanımına göre nesnelerin bir kısmını görüntüleyip, diğer kısmını görüntüden kaldırabilmelidir. Bu işlem kaynak veriyi etkilememelidir.
  
• 
  Herhangi bir pencere raster dosya olarak saklanabilmelidir.
  
• 
  Grafik çizimler (Nokta, çizgi, poligon) üzerinde veritabanından bağımsız olarak stil, tip, renk, desen değişikliği yapılabilmelidir. İstendiğinde vektör/raster olarak kayıt edilebilmelidir.
  
• 
  Yazılım bir veya birden fazla dokuman ya da resim video dosyasını tek nesneye ilişkilendirebilmelidir. Bu nesneye basıldığında kullanıcının isteğine göre linklenen dokuman yada resim dosyaları görüntülenebilmelidir.
  
• 
  Yazılım kullanıcının bulunduğu ölçeği ve zoom’u bir isim altında saklayabilmeli, kullanıcı bu zoom’a daha sonra geri dönebilmelidir.
  
• 
  Yazılım, bir katmanı ya da üzerinde seçili nesneleri kullanarak diğer katmanlarda seçim işlemini yapabilmelidir.
  
• 
  Yazılım, öznitelik tablosundan birden fazla field kullanarak lejant oluşturabilmelidir. Kolaylaştırılmış tematik harita oluşturma fonksiyonları bulunmalıdır.(ölçek, kuzey işareti, lejant vb)
  
• 
  Yazılım, kullanıcı tarafından tanımlanan koordinatlara göre ya da tanımlanan açı ve uzunluk değerlerine göre nesne oluşturabilmelidir.
  
• 
  Yazılım, bir nesneden itibaren tanımlanan mesafede tampon bölge oluşturabilmelidir. Bu mesafe gerek elle girilmeli gerekse de öznitelik tablosundan okunabilmelidir.
  
• 
  Bir katmandaki nesneler, öznitelik tablosundaki değerlere göre birleştirilebilmelidir.
  
• 
  Farklı iki katmanın öznitelik tabloları herhangi bir ortak field kullanılmadan, sadece konumsal ilişkiye göre birleştirilebilmelidir.
  
• 
  Yazılım tablolarda, her türlü matematiksel işleme göre hesaplamalar yapabilmelidir.
  
• 
  Yazılım gelişmiş grafik yaratma ve editleme özelliklerine sahip olmalıdır. (Nokta, çizgi, alan, daire, elips, dikdörtgen, text)
  
• 
  Konumsal verilere ait her türlü özelliği (projeksiyon, field isimleri ve açıklamaları, güncelleme tarihi, kaynak verinin doğruluğu, üretim doğruluğu programla aynı ortamda tutabilmelidir (Metadata). Bu bilgiler uluslararası standartlara uygun formlar olan txt, xml, gibi formatlarda export edilebilmelidir.
  
• 
  Coğrafi ve tablosal olarak tüm lokal verilerini İlişkisel Veritabanı Yönetim Sistemi üzerinde saklayabilmelidir.
  
• 
  Tüm CBS fonksiyonlarını yerine getirecek şekilde, Coğrafi Veritabanı sunucusunun istemcisi (client) olacaktır.
  
• 
  Farklı İlişkisel Veritabanlarında tutulan birden çok sayıdaki veritabanına ulaşım ve editleme sağlanabilecek, bu sistemlerin formatında veri kütükleri yaratarak günlemesi yapılabilecektir.
  
• 
  Sistem, programlama gerektirmeden menü bazlı sürükle ve bırak (drag and drop) fonksiyonları sayesinde sistemin çalışma ara yüzü kullanıcının istediği doğrultuda (customize) değiştirebilecek, bu değişiklikler sistem çalışma performansını etkilemeyecektir.
  
• 
  Sistem, çoklu kullanıma uygun olacak, bir coğrafi objeye aynı anda birden fazla kullanıcı ulaşabilecek ve üzerinde çalışabilecektir.
  
• 
  Sistem ileri seviyede konumsal analizler yapabilecektir.
  
• 
  Sistemde saklanan coğrafi tablosal ve meta veriler istendiğinde doğrudan yayınlanabilecektir.
  
• 
  Sistem ilişkisel veritabanı mantığına uygun olarak, katmanlar içerisindeki verilere ait bilgileri, ek yazılıma ihtiyaç duymaksızın direk olarak “meta data” dosyalarında tutabilecektir. Meta data dosyaları sistem içerisinden direk olarak oluşturulabilecektir.
  
• 
  Teklif edilen CBS yazılımları farklı WEB siteleri tarafından internet ortamında sunulan Coğrafi verilere erişebilmeli, kullanabilmeli ve analiz edebilmelidir.
  
• 
  Yazılım, coğrafi analizler, veri dönüşüm işlemleri, veri yönetimi gibi coğrafi işlemlerin iş akışlarının yapılandırılmasında görsel modelleme (grafikler ile girdilerin, coğrafi işlemlerin ve çıktıların temsil edilmesi) ara yüzüne sahip olmalıdır.
  
• 
  Yazılım, temel Ağ Analizi fonksiyonlarına sahip olmalıdır.
  
• 
  Düzenli ve düzensiz olarak örneklenmiş nokta verileri ve çizgisel verilerden (eş yükselti eğrileri) üçgenleme yöntemiyle (TIN) işlenerek arazi modellemesi yapılabilmelidir, TIN, raster vektör dönüşümler desteklenmelidir.
  
• 
  2 boyutlu grafik veriler öznitelik verilerine göre 3 boyutlu olarak gösterilebilmelidir.
  
• 
  Thiessen çokgenleri yaratılabilmelidir.
  
• 
  Vektör formatlı objeleri (nokta, çizgi, ya da çokgen) raster formatına çevirmelidir.
  
• 
  Mesafeye göre herhangi bir raster ve vektör objesinden tampon bölge oluşturmalıdır, çoklu katmanlar arası çakıştırma (overlay) analizi yapılabilmelidir.
  
• 
  Noktasal objelere ait tüm öznitelik değerlerinden yoğunluk haritalarını oluşturmalıdır.
  
• 
  Noktasal objelerden sürekli yüzeyleri oluşturmalıdır.
  
• 
  Çoklu raster katmanlar üzerinde Boolean ve cebir sorgulama ve hesaplamalar yapılmalıdır.
  
• 
  Çalışma alanındaki örnek ölçüm noktalarını kullanarak, ölçümü olmayan noktalar için doğru tahmin ve hesaplamalar yapabilmelidir.
  

1^ Yüksek Planlama Kurulu, Başbakanın başkanlığında, Bakan ile Başbakanın belirleyeceği diğer bakanlardan oluşur. 14.07.2011 tarihli 2011/8 Başbakanlık Genelgesine göre Yüksek Planlama Kuruluna Başbakan Yardımcısı, Kalkınma bakanı, Maliye Bakanı, Çevre ve Şehircilik Bakanı, Ulaştırma Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Bilim ve Teknoloji Bakanı ve Orman ve Su İşleri Bakanı katılmaktadır.

2^ Örneğin 9. Beş Yıllık Kalkınma Planının ana gelişme eksenleri rekabet gücünün ve istihdamın artırılması, beşeri gelişme ve sosyal dayanışmanın güçlendirilmesi, kamu hizmetlerinde kalitenin ve etkinliğin artırılması yanısıra bölgesel gelişmenin sağlanması olarak belirtilmiştir.

3^ Bilindiği gibi 25.1.2006 yılında 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu Ve Görevleri Hakkında Kanun ile Kalkınma Ajanslarının oluşturulmasından sonra B.02.1.DPT.0.10.04-91.418/3031 sayılı yazı ile bölge planları hazırlığı ve koordinatörlüğü ile kalkınma ajanslarını görevlendirmiştir.

4^ Bölgesel Gelişme (Bölge) Planlarının onama yetkisi 3/6/2011 tarihindeki 641 sayılı Kalkınma Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 11. Kalkınma Bakanlığına verilmiştir. Ancak, 17 Ağustos 2011 tarihli ve 280028 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Avrupa Birliği Bakanlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname’nin 30 maddesi ile 641 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye 23 üncü maddesinden sonra gelmek üzere Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu ve Bölgesel Gelişme Komitesi kurulmuş olup, 641 numaralı KHK’nin 23/A maddesi Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu ve Bölgesel Gelişme Komitesi’nin görevlerini tanımlanmıştır.

5^ 3 Mart 2012 tarihli ve 28222 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2012/5 sayılı genelge ile Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu’nun; “Kurullarda Görev Alacak Hükümet Üyeleri” konulu 2011/8 sayılı Başbakanlık Genelgesinin ekinde yer alan “Kurullar Listesi”ne 3’üncü sıradan sonra gelmek üzere eklenmesi ile diğer sıra numaralarının buna göre sıralanması uygun görülmüştür. Buna göre Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu Başkan Başbakan; Üyeler Başbakan Yardımcısı, Kalkınma Bakanı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı, Çevre ve Şehircilik Bakanı, Ekonomi Bakanı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı, İçişleri Bakanı, Kültür ve Turizm Bakanı, Maliye Bakanı, Orman ve Su İşleri Bakanı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı olarak tanımlanmıştır.

6^ Yüksek Planlama Kurulu, Başbakanın başkanlığında, Bakan ile Başbakanın belirleyeceği diğer bakanlardan oluşur. 14.07.2011 tarihli 2011/8 Başbakanlık Genelgesine göre Yüksek Planlama Kuruluna Başbakan Yardımcısı, Kalkınma bakanı, Maliye Bakanı, Çevre ve Şehircilik Bakanı, Ulaştırma Bakanı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı, Bilim ve Teknoloji Bakanı ve Orman ve Su İşleri Bakanı katılmaktadır.