T. C. Cumhuriyet üNİversitesi EĞİTİm faküLtesi sosyal biLGİler öĞretmenliĞİ
SOSYAL BİLGİLERDE DEĞERLERİN ÖĞRETİMİ
Yüklə 0,94 Mb.
|
SOSYAL BİLGİLERDE DEĞERLERİN ÖĞRETİMİ Bir toplum geleceğini ancak her yönüyle iyi bir şekilde yetişmiş birtakım değerlere sahip donanımlı bireyler tarafından inşa eder. Değer öğretiminin başlangıç noktası ailedir. Aile bir takım değerleri çocuğa bilinçli veya bilinçsiz olarak aktarmaya çalışır. Bu süreç daha sonra okulda devam etmeye çalışır. Burada eğitime önemli bir iş düşmektedir. Eğitim genel olarak belirlenen amaçlar doğrultusunda bireyi yetiştirme süreci olarak tanımlanmaktadır. Eğitim sürecinde kazanılan bilgi, beceri, tutum ve değerler bireyin karakterini farklılaştırır. Değer eğitimi okular da doğru ve etkili bir şekilde yapıldığı zaman bireyin gelişimine önemli katkıları olmaktadır. Ama yanlış ve sistemsiz bir şekilde yapıldığında ise bireylerde mutsuzluk ve sorun kaynağı olabilmektedir. DEĞER KAVRAMI Değer bir toplum, bir inanç bir ideoloji içinde veya insanlar arasında kabul edilmiş benimsenmiş ve yaşatılmakta olan toplumsal, insani, ideolojik veya ilahi kaynaklı her türlü duyuş, düşünüş, davranış, kural ya da kıymetler olarak tanımlamaktadır. Değerlerin temel olarak dört özelliğinden söz edilebilir. Bu özellikler:
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI Değerlerin sınıflandırılması ile ilgili en çok kabul edilen ve bilinenleri Spranger, Rokeach ve Schwartz ın yapmış olduğu sınıflandırmalardır. Spranger değerleri altı temel gruba ayırmıştır. Bu değer grupları; estetik, kuramsal, ekonomik, siyasi, sosyal ve dini değer gruplarıdır. Daha sonra Allport ve arkadaşları tarafından ölçeğe dökülmüştür.
Rokeach ise değerleri ikiye ayırır. Bu değerler, amaç değerler ve araç değerlerdir. Schwartz ise değer sınıflandırılmasında değerleri, güdüsel yönden 10 farklı değer türünde gruplandırmış ve bu tüm gruplarda 56 tane değer belirlemiştir. 10 farklı değer şu şekildedir: Güç, başarı, hazcılık, uyarılım, özyönelim, evrenselcilik, iyilikseverlik, geleneksellik, uyma, güvenlik. Nelson değerleri; bireysel değerler, grup değerleri ve sosyal değerler olarak sınıflandırmaktadır. Yani değerlerin sınıflandırılması ile ilgili pek çok kişi sınıflama yapmıştır. Bunlar; Spranger, Rokeach, Schwartz, Nelson, Güngör(1998), Ercan(2001). Günümüzde en çok kullanılan değer sınıflandırılması Schwartz yapmış olduğu sınıflamadır.
Günümüzde her şey hızla ve sürekli değişim içindeyken, bu durumdan Türk toplumunun değerleri de payını almakta ve hatta bunun çok ciddi boyutta olduğu görülmektedir. Bu değişmeler daha çok çocuklar ve gençler üzerinde etkisini göstermektedir. Bu durum ailelerin işlerini zorlaştırmaktadır. Durumun daha da kötüleşmemesi için gençlere sevgi, saygı sorumluluk, hoşgörü, duyarlılık, çalışkanlık gibi değerlerin kazandırılmasında değer öğretimi bir zorunluluk olarak görülmektedir. Bu yüzdendir ki değer öğretimi konusunda eğitim sistemimize ve uygulayıcı konumda olan okullara çok görev düşmektedir. Okullarda bir değer öğretimi olmasa bile okulun atmosferi değer öğretiminin en yoğun olarak verildiği yerdir. Özellikle ilkokul kademesinde değer eğitimi çok önemlidir. Sağlıklı bir şekilde süreç işlerse çocuk iler ki yaşamında dengeli bir kişilik oluşturması bakımından önemlidir. Pek çok ülkede ahlaki değer öğretimi daha önceden başlamışken bizim ülkemizde bu öğretim çok geç başlamış ve boşluklara neden olmuştur. Günümüzdeki gençler neyin doğru neyin yanlış olduğu hakkında doğru kararlar verememektedirler. Bu durum da gelecekteki toplumun çok sağlıklı olmayacağının göstergesidir. Değer eğitimi öğrencilere değer seçimi yapmalarında yardım etmeyi içermektedir. Ayını zamanda önceki değerlerin geliştirilmesinde öğrencilere fikirler verir.
Olgular piramidin temel görevini üstlenir. Olgulardan çok kavramlar vardır. Kavramlar seviyesi daha az yapı ve çok bilgi ile bir araya getirebilmesidir. Değerler algıladığımız anlamlarla, sahip olduğumuz kavramlarla ve kendimiz ve dünyamızla ilgili yaptığımız genellemeler ile şekillenir ve kalır. Değer eğitimi çeşitli şekillerde yapılmaktadır. Bunlardan biri taklittir. Yetişmekte olan çocuklar anne ve babalarını taklit ederek büyürler. Kız çocukları annelerini erkek çocukları babalarını taklit ederler. Freud buna “ özdeşleşme” der. İkinci olan ise değerlerin sistemdeki yeridir. Siyasi sosyal sistemimiz, hangi değer üzerine kurulmuş ve neleri benimseyip yüceltmişse, öğretilen olanlardır. Değer öğretiminde en çok öğretmenlere görev düşmektedir. Ve öğretmenlerin dikkat etmesi gereken hususlar vardır. Bu hususlar:
Bunların dışında öğretmen pek çok yaklaşım, strateji, yöntemler ve materyal kullanabilir. Özellikle gerçek kanıt kullanmak ve güncel olayların derste kullanılması değer öğretiminde daha çok kalıcılık sağlar. Sosyal bilgilerin amacı etkin ve iyi vatandaş yetiştirmekse öğrencilerin tartışabileceği üzerinde konuşabileceği değerlerin sınıf ortamında sunulması çok önemlidir. DEĞERLER EĞİTİMİNDE YAKLAŞIMLAR Değer öğretimi ile ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda bir kısım değerlerin doğrudan öğretimine, bir kısmı da akıl yürütme, sorgulama ve yansıtıcı düşünme süreçlerine ağırlık vererek değer öğretimi yapılmasını gerektiğini söylemiştir. Superka ise, 1973 hazırladığı tezinde değer eğitimi ile ilgili telkin etme, ahlaki gelişim, analiz, belirginleşme, davranış öğrenme yaklaşımı olmak üzere beş yaklaşım ortaya koymuştur. Şimdi bunlardan basedelim. DEĞER ÖĞRETİMİ YAKLAŞIMLARI:
1.TELKİN ETME YAKLAŞIMI( DEĞERLERİN DOĞRUDAN ÖĞRETİMİ) Bilinen en eski yaklaşımlardan biridir. Doğrudan istendik yönde değer empoze etmeye dayanır. Öğrencilere neyin iyi neyin kötü olduğunu söylenmektedir. Bu yaklaşımın etkili olabilmesi için davranış değiştirme yöntemi de uygulanabilir. Öğrenci kazandırılmak istenen değere uygun davranırsa ödüllendirilmektedir. Daha çok aileler tarafından kullanılmaktadır. Ergenlik öncesi çocuklarda daha etkili olabilmektedir. Çünkü ergenlik döneminde birey, yetişkinler olmadan ayakta durabileceğini kanıtlamak durumundadır. Telkin yöntemini kullanırken olumlu ve olumsuz pekiştirmeler çok önemli yer tutmaktadır. Jest ve mimikler de pekiştirmelerin kullanılmasında çok önemlidir.“Hocanın dediğini yap, yaptığını yapma.” anlayışı vardır. Genellikle davranışçı yaklaşımın yansımaları vardır. Öğretmen sunuş yolu stratejisini benimser. Öğretmen anlatır öğrenci dinler. Yeri geldiğinde öğüt verir yeri geldiğinde yermekten çekinmez.
Kohlberg tarafından geliştirilen yaklaşımda amaç, öğrencilere verilen ahlaki ikilem içeren hikayeler ile ahlaki yargılarını geliştirmek ve değerlerini ortaya çıkarmaktır. Kohlberg 58 çocuk üzerinde ahlaki gelişim konusunda çalışma yapmıştır. Kohlberg, çalışmasında aynı hikayeleri farklı yaş grubunda bulunan çocuklara anlatmıştır. Çocukların hikayelere farklı yargılar ile yaklaşmıştır. Bunu gözlemleyen Kohlberg calışması sonucunda çocukların gelişim dönemlerinin üç düzey her bir düzeyi iki evreden oluşturmuştur. Kohlberg İn Ahlak Gelişim Evreleri Gelenek Öncesi Düzey: Kişi olayları sonuçlarına göre değerlendirir. 1. Ceza- İtaat(4-5): Cezadan kaçındığı için kurallara uyar. 2. Çıkara Dayalı Alış-Veriş(6-9): Ödüle ulaşmak için kurallara uyar. Geleneksel Düzey: Toplumsal düzen dikkate alınmaktadır. 3. Kişiler Arası Uyum(10-15): İyi çocuk evresinde olup başkalarının onayını almak için kurallara uyar. 4. kanun ve düzen(15-18): Otoriteye, sosyal kurallara ve kanunlara suçluluk ve dışlanma kaygısından dolayı uyar. Gelenek Ötesi Düzey: Bu düzeyde kişi toplumu aşmış daha büyük değerleri dikkate almaya başlamıştır. 5. Sosyal Anlaşma(18-20): davranışlarına insanlığın ortak mutluğu için gerekli olan ahlaki ilkeler yön verir. 6. Evrensel ahlaki ilkeler(20+): davranışlarına insan hakları, eşitlik, demokrasi, özgürlük gibi evrensel ilkeler yön verir. Ahlaki ikilemde öğretmenin rolü, ahlaki ikilemlerin bulunduğu örnekler vererek öğrencilerin kendi çıkmazlarını çözmelerine yardım etmektir. İkilem iki farklı değer ilkesinin çalıştğı gerçek yaşam problemleridir. İkilemler Oluşturulurken Dikkat Edilmesi Gerekenler:
Ahlaki ikilemlere örnek verilecek gerekirse: Zeynebin İkilemi, Heinzin İkilemi Unutmamak gerekir verilecek ikilemler dersin konusu ile ilişkili olmalıdır. 3.DEĞER ANALİZİ YAKLAŞIMI Bir diğer yaklaşımda değer analizi yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, Oliver ve Newmann, Shaver ve Larkins ile Metcalf tarafından geliştirilmiştir. Değer analizinde öğrencilerin sorunu tanımlaması, sorun hakkında çeşitli kaynakları kullanarak bilgi toplaması, olası çözüm yollarını belirlemesi gibi bilimsel araştırma ve düşünce süreçlerinin değerler alanına uygulandığı görülür. Sorular üzerinde duygusal olmadan, akılcı bir şekilde düşünme söz konusudur. Çoğunlukla sosyal bilimciler tarafından kabul gören değer analizi yaklaşımının amacı, değer konularıyla ilgili eleştirel düşünme ve bilimsel araştırma yöntemlerini kullanmada öğrencilere yardımcı olmaktadır. Daha çok kanıtlanabilir gerçeklerin öğretiminde önemlidir. Daha çok nedensellik ve mantıklı olmayı vurgular. Bu yaklaşımın değer açıklama yaklaşımından farkı öğrencilerden kendi değer yargılarını savunmalarını istemeleridir. Önceliği sosyal konuları içermesidir. Sosyal bilgiler öğretimi için oldukça kullanışlı bir yöntemdir. Değer analizi yaklaşımı öğrencilerin mantıksal ve objektif araştırmalara ve tartışmalara cesaretlendirir. Bu yaklaşımın uygulanması için öğrencilere farklı görüşlere saygı duymasını fark edecek bir örnek durum verilmelidir. Welton ve Mallan değer analizi yaklaşımını 8 aşamada belirtmiştir.
4.DEĞER BELİRGİNLEŞTİRME YAKLAŞIMI( DEĞER AÇIKLAMASI) Bireyin kendi duygu, inanç öncelik ve değerlerinin farkında olmasını, güçlü ve zayıf yönlerini bilmesini ve yaşam onuruna sahip olmasını kapsar. Bu yaklaşımda birey yaşam değerlerini fark etmesine, karar almasına, kararın uygulanmasına ve başarmasına yardım eder. Değer açıklamada model çok önemlidir. Modeli velisi, öğretmeni olabileceği gibi bir şarkıcı, oyuncu vb. de olabilir. Genç insanlar yetişkinler tarafından yönlendirildiklerin de değerleri çok fark edemezler. Bireyin neye değer verip vermeyeceğine başkalarının telkiniyle değil, alternatifleri ve muhtemel doğurgularını inceledikten sonra, özgürce kendisinin değer hakkında karar vermesi esasına dayanmaktadır. Bu yaklaşımda öğretmenler grupla çalışmaya önem verirler. Uygulama sırasında her düşünceye saygı gösterir ve belli değerleri empoze etmeden öğrencilerin değerlerini açığa vurmalarını teşvik ederler. Değer açıklama yansız bir yaklaşımdır. 4 tane anahtar maddeye sahiptir:
Bu yaklaşım üç temel adım ve bu adımlara bağlı yedi basamağı vardır.
5.DAVRANIŞÇI ÖĞRENME YAKLAŞIMI Bu yaklaşım; öğrencilere, değerlerine dayanan kişisel ve sosyal davranışlar için fırsatlar sağlamaktadır. Ayırt edici özelliği, öğrenciyi kendi değerlerini üzerinde hareket etme imkanı vermesidir. Şu şekildedir ki, değer eğitimini sınıfla veya grupla sınırlandırmaz, aksine, seçim ve hareketlerin devamlı olduğu ve sürekli ilgilenilmek zorunda olduğu toplumdaki tecrübesel öğrenmeyi de içine alır. Değerler kaynaklarını ne toplumdan ne kişiden, kişiler ve toplum arasındaki etkileşimden alır. Genel olarak değer eğitiminde kullanılabilecek birçok yaklaşım vardır. Eğer bu değer eğitimi yaklaşımları birlikte kullanılabilirse daha verimli olur.
NCSS ye göre, Sosyal Bilgiler, sosyal bilim alanlarını, insan şeref ve haysiyetini korumak amacıyla oluşturulan demokratik bir toplumda bireyin rolünü inceleyen, sosyal olayları ve insan ilişkilerin irdeleyen faaliyet alanlarını kapsamaktadır. İlköğretim kurumlarında, öğrencilerin sosyal yaşama hazırlanması ve istenen değerlerin öğrencilere kazandırılması görevini diğer derslerin yanı sıra önce HAYAT BİLGİSİ dersi daha sonra SOSYAL BİLGİLER dersi üstlenmiştir. Sosyal bilgiler dersinin temel görevi, bireyin içinde yaşadığı topluma uyumunu ve sosyalleşmesini sağlayarak onu yaşama hazırlamaktır. 2005 yılında uygulamaya konulan Sosyal Bilgiler programı değerlerin öğretilmesi üzerinde çok durmuştur.
Programda değerlerin özellikleri 5 madde de toplanmıştır. Bu maddeler şu şekildedir:
2005 ve 2017 Yıllarındaki Programlarda Değerler
2005 sosyal bilgiler dersi öğretim programında 20 değerin yer aldığı; bu değerlerden 14 ü olduğu gibi 2017 yılı taslak öğretim programında da olduğu, 6 tanesinin kaldırıldığı, yine 2017 taslak öğretim programında toplam 27 değerin yer aldığı ve 13 yeni değerin taslak öğretim programına eklendiği tespit edilmiştir. Kaldırılanlar: Adil Olma, Duyarlılık, Misafirperverlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme, Sevgi, Temizlik. Yeni Eklenenler: Demokratik Tutumu Benimseme, Doğa Sevgisi, Doğal Çevreye Duyarlılık, Eşitlik, Etik, Farklılıklara Saygı, İşbirliği, Kültürel Mirasa Duyarlılık, Öz Kontrol, Özgüven, Özsaygı, Tarih Bilinci, Tasarruf. Programda sınıflara göre verilmek istenen temel değerler ve ünitelere göre dağılımı tablolarda gösterilmektedir. SOSYAL BİLGİLERDE DEĞER ÖĞRETİMİ SORULARI 1.soru Sosyal Bilgiler Programına göre hangisi değerlerin özelliklerinden biri değildir?
2.Soru 2005 sosyal bilgiler dersi öğretim programında 20 değer yer alırken 2017 öğretim programında 27 değer yer almaktadır. Yeni programda bazı eski değerlerin çıkarıldığını bazı yeni değerlerin eklendiği gözlemlenmiştir. Aşağıdakilerden hangisinde çıkarılan ve yeni eklenen değerler bir arada verilmiştir?
3. Soru Öğrencilerin duygu ve düşüncelerinin farkına varmalarını, değerleri belirleme ve öğrenme süreçlerinde öğrenciyi merkez almayı amaçlayan değer öğretimi yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir? A) Telkin etme yaklaşımı B Ahlaki gelişim yaklaşımı C) Değer analizi D) Davranış öğrenme yaklaşımı E) Değer belirginleştirme Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|