T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

Hadis Öğreniminin Güvenilirliği: İslam’ın her konuda doğruluğa ve dürüstlüğe verdiği önem bilinen bir husustur. Pek çok ayet ve hadiste doğrudan veya dolaylı olarak bunlara teşvikler yapılmış, buna mukabil yalandan şiddetle sakındırılmıştır. Basit dünyevi işlerde durum böyle olunca dinin iki temel kaynağından biri olan hadislerin naklinde daha titiz davranılmasının gereği açıktır. Hz. Peygamber (a.s) bu sebeple bir rivayette şöyle buyurmuştur : “ Benim hakkımda yalan söylemek herhangi bir kimse hakkında yalan söylemek gibi değildir”.²⁸³ Sahabe-i Kiramda meselenin şuurunda olarak gereken titizliği göstermiş ve başlıca şu çarelere başvurdukları görülmüştür.

Hadis rivayetini azaltma. Bazı sahabeler rivayette hata yapma endişesi ile mümkün olduğu kadar az hadis rivayet etmeye çalışmışlardı. Enes b. Malik: hata yapmaktan endişe etmeseydim size Rasulullah’dan duymuş olduğum bazı şeyleri rivayet ederdim.²⁸⁴Demişti.

Hadis rivayet edenden şahit isteme. Bazı sahabeler hadis rivayet eden kimseden o hadisi Hz. Peygamber’den işitmiş olan başka birini şahit getirmelerini isterlerdi. Hz. Ömer’de Aynı şekilde hareket etmişti. Bir gün Ebu Musa el-Eşari onun kapısına gelmiş ve içeri giriş izni için üç defa selam vermiş, içerden selamı alınmayınca da geri dönmüştü. Sonra Hz. Ömer ardından haber salıp onu çağırtmış ve geri dönüş sebebini sormuştu. O da şöyle demişti: üç defa izin istedim bana izin verilmedi. Bende geri döndüm. Çünkü Rasulullah (a.s) şöyle buyurmuştu : “Biriniz üç defa izin ister de izin verilmezse geri dönsün” o zaman Hz. Ömer: Vallahi buna mutlaka bir delil getireceksin, deyince Ebu Musa korku içinde sahabilerin bulunduğu yere gitmiş ve durumu onlara anlatmıştı. Hepsi söz konusu hadisi duymuşlardı. Ebu Musa içlerinden Ebu Said’i yanına alıp Hz. Ömer’e götürmüş kendisine şahitlik ettirmişti.²⁸⁵ Ebu Said şahitlik edince Hz. Ömer Ebu Musa’ya dönüp şöyle dedi: “Şunu iyi bil ki ben seni yalancılıkla itham etmedim fakat halkın Rasulullah hakkında yalan söylemesinden endişe ettim.”²⁸⁶ dedi.

Hadis rivayet edene yemin ettirme. Hz. Ali’nin kendisine hadis rivayet eden kimseye doğru söylediğine dair yemin ettirdiği nakledilmektedir.

Hadisi Kur’an ve önceden bildikleri hadislerle karşılaştırma: Birçok sahabinin başka birinden duydukları hadisler karşısında böyle hareket ettiği görülmektedir. Bu cümleden olarak Hz. Aişe: “Ölüye yakınlarının kendisine ağlaması sebebiyle azap edilir.” şeklindeki bir hadisi “Hiçbir günahkâr başkasının günahını yüklenmez” ²⁸⁷ mealindeki ayeti delil göstererek kabul etmemiştir. ²⁸⁸

Hadisi ilk duyan kimseden almaya çalışma: Hadisleri Hz. Peygamber’den doğrudan duyup alamamış olan sahabeler onları diğer sahabelerden öğrenirlerdi. Bu durumda ise mümkün olduğu kadar onu ilk duyan sahabeden almaya çalışırlardı. Sahabi Cabir b. Abdullah, Abdullah b. Üneys’in Hz. Peygamberden (a.s) duymuş olduğu bir hadisi ondan almak için Medine’den Şam’a gitmişti. ²⁸⁹

Hadisin ravilerini inceleme: Hadis uydurma hareketinin ortaya çıkmasından sonra hadisi rivayet edene hadisi kimden aldığı sorulmaya ve söylenen hoca güvenilir biri ise hadis alınmaya başlandı. İbn Abbas: “Bizler bir zamanlar bir adamın “Rasülullah (a.s) şöyle buyurdu” dediğini işittiğimizde gözlerimizi ona çevirir, kulaklarımızı ona verirdik. Sonra halk hırçın ve uysal develere binmeye yani olur olmaz şeyleri almaya başlayınca halktan sadece bildiğimiz şeyleri aldık.”²⁹⁰

•