T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

Müslümanların Bilime Katkıları

Medeniyet insanlığın ortak malıdır. Her toplumun bugünkü medeniyet çizgisinde az ya da çok bir payı vardır. Medeniyet bugün teknik sahada daha ileri bulunan milletlerin kendi ürettiği sistem olarak görülemez. Bugünkü kuşaklara miras bırakılmış olan medeniyet paydasında Çin, Mısır, Hint, Roma, Arap, Türk vb. medeniyetlerin ortak payları vardır. Medeniyet yarışı uzun koşulu bir bayrak yarışına benzer. Ortaçağda bu bayrağı İslam Medeniyeti almış, sonra gerileme dönemine girince bu bayrağı Batılılar almıştır. Batı bugünkü seviyesine sadece kendi kendilerine gelmemiştir. Müslüman bilim adamlarından birçok sahada etkilenmişlerdir. Bilim alanındaki keşiflerin birçoğu, 9. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar uzanan dünya tarihinde, dönemin en ileri uygarlığı olan "İslam Uygarlığı"nın ürünüdür. Akıla ve bilgiye dayanan bu uygarlık, dünyanın bugün sahip olduğu pek çok değere de kaynaklık etmiştir.

İslam’ın özünde taşıdığı bazı unsurlar, medeniyet yarışına Müslümanların aktif olarak katılmalarının sebebi ve itici gücü olmuştur. Bunlardan bir kaçı şöyle ifade edilebilir: Öncelikle İslam, akla, bilgiye ve bilgi sahibi olmaya büyük önem vermiştir. Kainatın yaratılışı ve düzeni üzerinde tefekkür emredilmiştir ki yaratılmış varlıklarda, her canlının, her bir varlığın birbirine olan uyum ve bağlılığında Allah'ın varlığının ve birliğinin delilleri görülebilsin. Ayrıca Müslümanca yaşamanın gereği olarak (mesela oruç, namaz gibi ibadetlerin vakitleri için astronomi ilminin gerekliliği, hastalıklara şifa arama emredildiği için tıp ilminin gerekliliği, imar faaliyetlerinin ve vakıf müesseselerinin sadaka-i cariye olarak emredilmesi, dünyanın herhangi bir yerindeki ilmi Müslümanın yitik hazine gibi görmesinin ifade edilmesi gibi) bazı sebeplerle söz konusu dönemde bilimsel ilerleme Müslümanlarda görülmüştür.

Teknik ilimler olan tıp, astronomi, cebir ve kimya gibi birçok alanda önemli neticeler elde eden Müslüman bilim adamları, medeniyet ve kültür sahasında kısa zamanda kendilerini tüm dünyaya kanıtlamışlardır. Buluşlarıyla yeni bir uygarlığın doğmasına vesile olan Müslümanlar, Batı’daki Rönesans ve Reform hareketlerine de öncüllük etmişlerdir.²⁶⁷

İslam Tarihi'ne baktığımızda, Kuran'la birlikte Ortadoğu coğrafyasına bilimin de girdiğini görürüz. İslam öncesindeki Araplar, türlü batıl inanışa ve hurafeye inanan, evren ve doğa hakkında gözlem yapmayan bir toplumdular. Ancak İslam'la birlikte bu toplumlar medenileşmiş, bilgiye önem verir hale gelmiş ve Kuran'ın emirlerine uyarak evreni ve doğayı gözlemlemeye başlamışlardır. Sadece Araplar değil, Türkler ve Kuzey Afrikalılar başta olmak üzere pek çok toplum, İslamiyet'i kabullerinin ardından aydınlanmıştır. Kur’an'da insanlara öğretilen akılcılık ve gözlemcilik, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda büyük bir medeniyetin doğmasına yol açmıştır. Bu dönemde yetişen çok sayıda Müslüman bilim adamı, astronomi, matematik, geometri, tıp gibi bilim dallarında çok önemli buluşlar gerçekleştirmiştir.

Tıp ve eczacılıkta İbn Sina ve Razi gibi âlimler, anatomi ve tedavi alanına pek çok yeni bilgi eklerken; tarih ve coğrafya bilimlerinde İbn Haldun, İdrisi ve Taberi gibi isimler, bilimsel teorilerde önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Özellikle optik alanında, onbirinci yüzyılda İbn Heysem, bu bilim dalını tek başına yeniden inşa etmiştir.

İslam dünyasında yetişen bilim adamlarından Cabir bin Hayyan, kimyasal maddeleri, uçucu maddeler, uçucu olmayan maddeler, yanmayan maddeler ve madenler'” olarak dört grupta toplar. Cabir bin Hayyan'ın bu çalışması, modern kimyanın kurucusu olarak bilinen Lavoisier'e öncülük etmiştir.