T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

Önemli Bazı Ahkâm Tefsirleri

Resûlullah (sav) hayatta iken müslümanlar, her konuda olduğu gibi ahkâm âyetleri konusunda da anlayamadıkları hususlarda onun izahla­rına muttali oluyorlardı. Ancak Hz. Peygamberin vefatından sonra meydana gelen yeni olaylar sebebiyle hüküm ifade eden âyetlerle ilgili olarak ashâb zaman zaman kendi içtihadlarını ortaya koymak suretiy­le fetva veriyordu. Tâbiûn döneminde daha fazla bir ivme kazanan ah­kâm âyetlerini tefsir ve onlara dayalı yeni hükümleri ortaya çıkarma hareketi, nihayet hicrî II. asırda iyice su yüzüne çıkmaya başladı. Böylece ilk olarak fıkhi mezhepler doğdu ve arkasından da "Ahkâmu'l-Kur'ân" veya "Fıkhu'l-Kur'ân" yahut da "Tefsîru ayâti'l-ahkâm" adıyla eserler yazıldı. Bunların en önemlilerini tarih itiba­riyle şöylece sıralamak mümkündür:

1. eş-Şâfii (v. 204/819), Ahkâmu'l-Kur'ân.

Bu eser, eş-Şâfii'den yaklaşık iki asır sonra el-Beyhakî (v. 458/1066) tarafından derlenmiş ve Muhammed Zâhidu'l-Kevserî'nin mukaddimesiyle birlikte 1371/1952 tarihinde Kahire'de basılmıştır.

2. et-Tahâvî (v. 321/933), Ahkâmu'l-Kur'ân.

Tamamının dört cild olduğu tahmin edilen bu eserin, Vezir Köprü Fazıl Ahmet Paşa Ktp., NO: 814'de kayıtlı bulunan nüshası Sadettin Ünal tarafından tahkik edilerek İstanbul 1995 tarihinde iki cild olarak neşredilmiştir.

3. el-Cessâs (v. 370/980), Ahkâmu'i-Kur'ân.

Sahasında yazılan ilk örneklerden biri olup daha sonra kaleme alınan ahkâm tefsirlerine kaynaklık etmiştir. Hanefî mezhebi'nin görüşleri doğrultusunda yazılmıştır. Çeşitli baskıları mevcuttur.

4. Ebû Bekr İbn Arabî (v. 543/1148), Ahkâmu'i-Kur'ân.

Müellifin en önemli eserlerinden biridir. Kur'ân-ı Kerim'in tertibine uygun olarak, içerisinde ahkâm âyeti bulunan 108 sure'yi ihtiva etmektedir. İncelemeye konu olan âyet sayısı ise 852'dir. Mâliki mezhebinin görüşlerini yansıtan bir eserdir. Birçok baskısı vardır.

5. el-Kurtubî (v. 671/1272), el-Câmi' li ahkâmi'l-Kur'ân.

Sadece ahkâm âyetlerinin tefsirinden ibaret olmamakla birlikte, ahkâma ağırlık veren genel nitelikli bir tefsirdir. Bu da, İbn Arabi'nin tefsiri gibi Mâliki fıkhının görüşleri istikametinde yazılmış bir eserdir. Kurtubî Mâliki Mezhebi'ne mensup olmakla beraber mezhep taassubu gütmemekte, delillerini kuvvetli bulduğu diğer mezheplerin görüşlerini de zaman zaman tercih etmektedir.