T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

4.4. Esbâb-ı Nüzul

Bazı ayet ve surelerin ne gibi sebeplerle indirildiğini bildiren ilim dalına Esbabu’n-Nüzul denir. Aslında Kur’an-ı Kerim’in bir kısım ayet ve sureleri, meydana gelen bazı olaylar ve Rasulullah’a sorulan sorulara cevap olmak üzere indirilmiştir. İşte Rasulullah’a sorulan bir soru veya bir hadise dolayısıyla bir kaç ayetin veya surenin tamamının nazil olmasına sebep olan şeye nüzul sebebi denir. Bir sebebe bağlı olarak inenlerin dışında kalan büyük bölüm ise herhangi bir soru veya onay olmadan doğrudan indirilmiştir. Yani bu tür ayetler, ihtiva ettikleri anlamı anlatmak için nazil olmuştur.

Yukarıdaki tanımdan anlaşılacağına göre ayet ve surenin inmesi bir hadisenin meydana gelmiş olmasına bağlıdır. Bu hususa örnek olarak şu rivayeti zikredebiliriz: Hz Ali Abdurrahman b. Avf’ın yemeğine katılmış içki içtikten sonra cemaata imamlık yapmak üzere öne geçirilmiş ve Kâfirun Sûresini yanlış okumuştur. Bunun üzerine “Ey İnananlar! Sarhoşken, ne dediğinizi bilene kadar namaza yaklaşmayın.” (Nisa 4/43) ayeti nazil olmuştur.

Tanımdan nazil olan ayetlerin özel durumlar üzerine indirilmiş olmasıdır: Hz. Ömer’in farklı zamanlarda yapmış olduğu dua ve terennümler üzerine ayetlerin inmesi… Hz Ömer, Hz Peygamber’e(sav) gelerek: “Ey Allah’ın Resulu! İbrahim’in makamını namaz yeri edinsek demiştim bunun üzerine “Siz de İbrahim’in makamından bir namaz yeri edinin” ayeti nazil oldu.

Tanımda belirtilen üçüncü husus ayetlerin bir sual üzerine inmesidir: “oraya yol bulabilen insana Allah için Kabe'yi haccetmesi gereklidir.” Âyeti nazil olunca, sahabiler her sene mi hac yapacağız Ey Allah’ı Resulu? Diye sorular. Peygamberimiz cevap vermedi. Onlar soruyu tekrarlayınca da “Hayır!” diye mukabelede bulundu ve buyurdu ki: “Şayet evet deseydim size her yıl hac yapmak farz kılınırdı”. İşte meydana gelen bu soru üzerine “Ey İnananlar! Size açıklanınca hoşunuza gitmeyecek şeyleri sormayın” (Maide 5/101)ayeti indirildi.

Ancak şunu ifade etmek gerekirse her ayetin belirli bir sebep üzerine inmiş değildir. Suyuti ve el-Vâhidi belirli bir sebebe dayanarak nazil olan ayet sayısının 600 civarında olduğunu belirtmişlerdir.

Kur'ân'daki âyet ve sûrelerin iniş sebeplerini bilmenin, onları anlamada büyük faydaları vardır. Bu açıdan tefsirde nüzul sebeplerini bilmek, âyetlerin izah edilip açıklanması yönünden son derece önemli ve gerekli kabul edilmiştir. Gerek İslâm Tarihi açısından gerekse kasdedilen mânanın anlaşılıp şüphelerden kurtulması bakımından "Esbabu'n-Nuzûl’ü bilmek gereklidir. Bu yüzden başlangıçta tefsir ilmi büyük ölçüde nüzul sebeplerini bilmekten ibaretti. Sahâbîler Hz. Peygamber'in yanında bulunan kişiler olarak hükümlerle sebepler arasındaki münasebetleri kurabilmiş ve tefsiri gerçekleştirmişlerdir. Dolâyısıyle nüzul sebebi bilinmedikçe, gerçek mânâsım anlamak mümkün olmaz. Buna karşılık nüzul sebebi bilinince de anlaşılması kolaylaşır.