T. C. Gazi ÜNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

2.3.1997-2000’DE DIŞ TİCARET POLİTİKASI

2.3.1 Dış Ticaret Politikasının Ana Hatları

Yevgeni M. Primakov^* dış ticaret politikasının ana hatlarını şöylece çiziyor⁶⁰.

“Çağdaş dış politikada iktisadi konuların yeri gün geçtikçe önem kazanıyor. Bu eğilim üç sebebe dayanıyor;

Dünya ekonomisinde artan kuvvetli gelişme süreçleri,

Finans, yatırım ve ticaretin küreselleşmesi,

Tüm bölgeler ve tek tek ülke ekonomilerinin artan karşılıklı bağımlılığı.

Sadece Rusya’nın dış politikasında iktisadi öğeler önem kazanmıyor, temel iktisadi geçiş ve iç piyasanın açılışı da Rus diplomasisinde çok sayıda taktik görev ve stratejik hedefleri tayin ediyor, bunlar;

Rus ekonomisinin gelişimi için elverişli dış zemin oluşturmak,

Federasyonun ve Rus girişimcilerinin menfaat ve haklarını korumak,

BDT ile bütünleşmeyi ilerletmek”.

Rusya uluslararası ekonomik topluluğa daha sıkı entegre olma yolundaki çabalarını devam ettirdi. Aynı zamanda, 1997’de dış ticaret dinamiklerindeki değişim Rusya’nın dünya ticaretindeki payını azalttı; Rusya’nın dünya ticaretindeki payı 1996’da %1,41 iken 1997’de %1,38’e düştü⁶¹.
1997 yılı dış ekonomik faaliyetleri Rusya için hayati önemini devam ettirdi çünkü anahtar iş kolları dünya piyasasına oldukça bağımlı olarak kaldı. Şöyle ki Rusya’nın petrol üretiminin %37’si gaz üretiminin %43’ü ihraç edildi; Rusya tüketim maddeleri piyasasındaki ürünlerin %49’u ithal ürünlerinden oluşuyordu, toplam bütçe gelirlerinin yaklaşık %30’u dış ekonomik faaliyetlerden sağlandı, dış ticaret fazlasıyla Rusya ve Sovyet borçlarının geri ödemesi garantilendi. 1997’de Rusya’nın ihraç ürünleri yapısında ilerleme görülmedi. İhracatta hala hammaddeler ilk sıradaydı. Beklentiler dünya piyasasındaki ani değişiklikler nedeniyle tutmadı. Ortalama yıllık petrol fiyatı 1996’ya göre %6 düştü. 1997’de dünya non-ferro metaller piyasası beklentileri tamamen tersi çıktı. Ferro metal ve kimyasallar gibi Rus ürünlerine karşı alınan kısıtlayıcı önlemlerin Rusya ihracatında düşüşte hiçbir etkisi olmadı. Rusya bir piyasa ekonomisi ülkesi olarak görülmediğinden ayrıma tabi tutuldu⁶².

2.3.2 1999-2000 İtibariyle Dış Ticaretin Durumu ve Dış Ticaret Düzenlemeleri

2.3.2.1 Yabancı Sermaye

Sovyetler Birliğinin dağılmasından itibaren ülkeye yabancı sermaye girişi, ülkenin büyüklüğü ve ekonomik potansiyeli dikkate alındığında önemli bir boyuta ulaşamadı. Bu durum ise siyasi istikrarsızlık ve yasal düzenleme eksikliğinden kaynaklandı. Doğrudan yabancı yatırımlar 1996 yılı sonrasında artış gösterdi. Bu artış, ticari yasa ve düzenlemelerdeki nispi iyileşme ile döviz kurundaki istikrardan kaynaklandı. Ağustos 1998 krizini müteakiben yabancı sermaye girişinde bir düşüş gözlendi. Doğrudan yabancı sermaye miktarı 1998 yılında 3.3 milyar $ olarak gerçekleşti. 1999 yılında ise bu rakam 4.2 milyar $ oldu. Doğrudan yabancı yatırımların önemli miktarı, sanayiden çok ticaret ve hizmet kesiminde yoğunlaşdı. Sanayiye yapılan yatırımlar içinde önemli yeri petrol ve enerji sektörü aldı.

Ayrıca, özelleştirmeler, yabancı sermayeyi ülkeye getirmek için önemli fırsat niteliğindeydi. Oysa, Rusya’da gerek küçük ve orta ölçekli işyerlerinin kitlesel olarak özelleştirildiği 1992-94 dönemindeki ilk aşama özelleştirmelerde, gerekse büyük ve stratejik firmaların borç karşılığı hisse ile özelleştirildiği 1995-96 dönemindeki ikinci aşama özelleştirmelerde yabancı firmalar yer almadı. Bu durum, dışardan yeni sermaye, teknoloji ve iş bilgisi girmemesine, böylece özelleştirmelerin istenilen sonuca ulaşmamasına yol açtı.
Tablo 9:Yabancı yatırımlar, 1998-99 (milyon $)

	1998	%	1999	%
Toplam	11.773	100	9.560	100
Doğrudan Yabancı Yatırımlar	3.361	28.6	4.260	44.6
Ortak Yatırım Sermayesi	1.246	10.6	-	-
Yabancı Ortak Kredileri	1.690	14.4	-	-
Portföy yatırımları	191	1.6	31	0.3
Tahvil ve Hisse Senedi yatırımları	33	0.3	-	-
Bonolar	156	1.3	-	-
Diğer yatırımlar	8.221	69.8	5.269	55.1
Ticari Krediler	1.671	14.2	-	-
Diğer Krediler	6.297	53.5	-	-

Kaynak: T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

Tablo 10: 01.01.2000 Tarihi İtibariyle Toplam Yabancı Sermaye Yatırımları

	Doğrudan Yatırım	Portföy Yatırımı	Diğer yatırımlar	Toplam	%
Almanya	1.007	2	5.937	6.946	23.7
ABD	4.541	74	1.734	6.349	21.7
İngiltere	763	15	2.850	3.628	12.4
G.Kıbrıs	172	13	3.064	3.249	11.1
Fransa	2.727	49	664	3.440	11.8
Hollanda	160	-	470	630	2.2
İtalya	603	20	84	707	2.4
İsviçre	309	-	128	438	1.5
İsveç	232	-	148	380	1.3
Japonya	152	-	205	357	1.2
Toplam	12.757	309	16.187	29.253	100

Kaynak: T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

2.3.2.2 Dış Ticaret Düzenlemeleri

Gümrük vergileri ithal edilen malların CIF bedeli üzerinden hesaplanmaktadır. 2000 yılı itibariyle uygulanan gümrük vergileri oranları gümrük tarifesi istatistik pozisyonu (G.T.İ.P) 1ile 20 arasında olan maddelerde (gıda maddeleri) %5 ile %20 arasında değişmektedir. 31 ile 40 arasında (kimyasal mamüller) %5 ile 30 arasında değişmektedir. 51-70 (mefruşat, mensucat, deri eşyalar) %5-%30. Kısaca ortalama vergi oranı %10-15 arasına tekabül etmektedir.

Rusya Federasyonu gelişmekte olan ve az gelişmiş ülkelerden yapılan ithalatta tercih sistemini uygulamaktadır. Az gelişmiş ülkelerden ithal edilen mallar tercihe tabi mallar listesinde yer alıyorsa gümrük vergisinden muaf tutulmakta, tercih listesinde yer alan gelişmekte olan ülkelerden ithal edilen mallara ise gümrük vergilerinde %25 indirim tanınmaktadır.
Rusya Federasyonu ile arasında en çok kayrılan ülke statüsü tanınmasına ilişkin bir anlaşma bulunmayan ülkelere, mevcut gümrük vergisi tarifesinin iki katı vergi uygulanmaktadır. RF ile arasında EKÜ anlaşması olan, ancak, gelişmiş ülkelerden gelen mallar temel liste gümrük vergisine tabidir.
İthal edilen tüm mallar için Rusya standartlarına uygunluk belgesinin gümrük merciine ibrazı gerekmektedir. Söz konusu belgeyi vereye yetkili mercii ise Gosstandart’tır.
Başlangıçda gıda maddeleri için geçerli olan bu uygulama 1 Temmuz 1998 tarihinde gıda dışı malları da içerecek şekilde genişletilmiştir.
Dış ticaret için gerekli bir diğer belge bitki hayvan kontrol ve karantina belgeleridir.
Tablo 11: Rusya Federasyonu Dış Ticareti, 1992-1999

Bavul ticareti ve BDT dahil

	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999
İhracat	53.6	59.6	68.1	81.3	88.4	87.9	74	74.3
İthalat	43.1	44.3	50.5	60.9	61.5	67.6	59	41
Hacim	96.7	103.9	118.6	142.2	149.9	155.5	133	115.3
Denge	10.5	15.3	17.6	20.4	26.9	20.3	15	33.3

Kaynak:T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği

1998 yılında yaşanan kriz ihracatı da olumsuz etkiledi. İhracat bir önceki yıla göre %15.8 oranında gerilerken ithalat %12.7 oranında geriledi.
1999 yılında ihracat 1998 yılı seviyesini korurken ithalat %30.5 oranında azaldı.
Tablo 12:Rusya Federasyonu Dış Ticaretinde İlk 10 Ülke, 1999

Bavul ticareti hariç

	İhracat	Milyon$	%	İthalat	Milyon $	%
1	Almanya	6.190.5	8.4	Almanya	4.195.3	13.5
2	Ukrayna	4.785.7	6.6	Beyaz Rusya	3.236.0	10.5
3	ABD	4.689.2	6.4	Ukrayna	2.523.0	8.1
4	Beyaz Rusya	3.761.0	5.2	ABD	2.385.2	7.7
5	İtalya	3.690.2	5.1	Kazakistan	1.391.5	4.5
6	Hollanda	3.520.0	4.8	Fransa	1.180.3	3.8
7	Çin	3.475.9	4.8	İtalya	1.156.3	3.7
8	İsviçre	3.340.1	4.6	Finlandiya	947.3	3.1
9	İngiltere	2.838.0	3.9	Çin	889.2	2.9
10	Polonya	2.606.2	3.6	Brezilya	711.9	2.3

Kaynak:T.C. Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği