T. C. Gazi ÜNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

3.3 RUBLE ALANINDA PARA POLİTİKASI; OCAK 1992-TEMMUZ 1993

Temmuz 1993’de Ruble alanının doğurduğu sorunlar Rusya’yı Rus rublesini piyasaya çıkarmaya ve 1993 öncesi rubleleri tedavülden kaldırmaya zorladı. Bu Ruble alanının sonu ve Rusya’nın tam parasal bağımsızlığının başlangıcının işaretiydi.⁶⁹

3.3.1 1991 Sonu İtibariyle Rusya’da İktisadi Durum ve Reform Hareketi

“1991 sonunda Rusya’da siyasi ve ekonomik durum abartmaksızın felaket olarak betimlenebilir. Ulusal gelir %11’den çok, GSMH %13, sanayi üretimi %2,8, tarım ürünleri %4,5, petrol ve gaz %11, pig demir %17 ve yiyecek sanayi üretimi %10 azalmıştı. Toplam tahıl hasılatı %24 ve devlete verilen ürünler %34 düştü. Dış ticaret hızla düştü, toplamda %37, ihracat %35 ithalat %46”.⁷⁰

Tüm bunlar olurken talep sınırlamalarının tamamen ortadan kalkması sonraki yıllarda iktisadi düşüşün ana etkeni oldu. Dahası, ekonomiye para pompalanmasına devam edildi ve para hacmi arttı. İşletme karları nominal olarak 1,9 kat arttı, halkın parasal geliri iki kat arttı, dolaşıma çıkartılan para 4,4 kat arttı. Tüketici fiyatları ikiye katlandı (%101,2). Enflasyon durgun sosyalist ekonomi için görülmemiş bir şeydi, bir yıl önce fiyatlar %5’den daha fazla artmamıştı.
Döviz vaziyeti hızla kötüleşiyordu. Dış borç 76 milyar $’a , iç döviz borcu 5,6 milyar $’a yükseldi. Altın ve döviz rezervleri aniden azaldı, Sovyet devletinin var oluşundan beri altın rezervleri ilk kez 300 tonun (1 ocak 1992 itibariyle 289,6 ton) altına düştü. Vadesi gelen dış borçlar ve merkezi idarece gerçekleştirilen ithalat bedelini ödemeye yetmeyen merkezi ihracat açığı yılın ilk 10 ayında (reform hükümeti şekilleninceye kadarki) 10,6 milyar $’dı. Bu açığı kapatmak için son SSCB hükümeti altın satışlarından 3,4 milyar sağladı buna ek olarak yerel idareler, organizasyonlar ve işletmelerin SSCB Vneshekonombank’taki hesaplarında tuttukları 5,5 milyar $’ı harcadı.
Sonuç olarak 1991 sonunda finansal süreç ve para dolaşımı üzerinde denetim tamamıyla kaybolmuştu. Bu parasal sistemin dağılışının gerçeğiydi. Bunun temel işareti ekonomide dolarizasyonunun artışı, mal para ilişkisi yerini takasa ve uluslararası ticarette sınırlamalara bırakmasıydı. SSCB’nin diğer cumhuriyetleri de facto olarak ruble yerine geçen araçları, kuponlar, tüketici için tayınlar, çok kullanımlı makbuzlar, piyasaya çıkarmaya başlamışlardı. Ukrayna, Estonya, Letonya, Litvanya ulusal paralarını çıkartmak için hazırlıklara da başladılar. Bu durum dolaşımdaki para hacmini artırdı ve bu para Rusya topraklarına sürüldü.
Bütün bu durum karşısında yol ayrımına gelindi, Sovyetler Birliği ve onun bağlantılı ekonomisinin temellerini koruyup Rusya ekonomisinde reformları tatbik etmek (Gorbaçov, Silaev ve Yavlinsky gruplarının niyeti buydu) yada Rusya’yı iktisadi bağımsızlığına hızla ulaştıracak bir stratejiyi uygulamaya koymak, iktisadi reformları bağımsız yürütmek (Gaidar grubunun niyeti). Bu SSCB ve Rusya’nın istikbalini belirleyecek karar Ekim 1991 sonu ile Alalık 1991 başı arasında Rusya yönetimi tarafından verildi. Rusya Federasyonu Milletvekilleri 4. kongresi siyasal kararları arasında resmen tasdik edildi.
“Rusya ekonomik reformlarının bu ilk programı (Aynı zamanda Rusya’yı iktisadi bağımsızlığa ulaştıracak stratejiyi de içinde barındırıyordu) Eylül-Ekim 1991’de Arkhangelskoe’deki devlet daçasındaki (15. daça olarak bilinir) RSFSC bakanlar konseyinde E. Gaidar yönetimindeki bir grup tarafından hazırlandı, bu grup A. Chubais, S. Vasil’ev, K. Kagalovsky, A. Nechaev, V. Mashits, A. Golovkov’den müteşekkildi ve A. Ulyukaev ve A. Shokhin, S. Glaz’ev, P. Aven, L. Grigor’ev, A. Lpukhin, A. Vavilov ve diğerlerinin yakın işbirliği yapılmıştı. Kasım 1991’de kurulan reform hükümetinin temellerini onlar oluşturuyordu”.⁷¹
Eylül başında Gaidar grubu tarafından Rusya için hazırlanan bağımsız ekonomik reformlar uygulama fikrinin ilk taslağı Nezavisimaya Gazeta’da yayınlandı. Reformların temel içeriği bu belgede yer alıyordu, “Geçiş Zaman Diliminde Rusya’nın Stratejisi”, bu belge Rusya’nın ilk reform programının tüm doküman paketlerinin çekirdeği idi.
3.3.2 Karmaşa, Çatışmalar ve Öneriler
Şok tedaviciler işletmelerin gelir gider sınırları içersinde kalmaları için kredilerin oldukça sıkılaştırılmasının şart olduğuna inanıyorlardı. Onlara göre kısa dönemde bankacılık sistemi ne özelleştirilebilir nede buna gerek vardı. Uzun dönemde yeni bankacılık sistemi kurulabilirdi. Yakın gelecekte reformcular Gosbank’ın sadece geri ödeyebilecek firmalara kredi vereceğini kabul ettiler, bu karsız işletmelere kredi verilmeyerek sağlanacaktı. Reformcular bankaların işletmelere sıkı kredi rejiminde yüksek faiz oranları uygulayacaklarını düşündüler. Serbestleşme zaman aralığında gerçek faiz oranları artı olmak zorundaydı.⁷²
Uluslararası finansman makroekonomik politikaları yürütmek için gerekliydi. Anders Aslund’a göre “ilkin Rusya uluslararası rezervlerini bitirdi; Rusya’ya rezervlerini toplaması için bir fırsat olarak uluslararası krediler tekrar verilebilirdi. Dış krediler olası bütçe açıklarını finanse etmek ve iç fiyatlara istikrar kazandırmak için gerekliydi. Rusya ithalatını tekrar makul seviyeye çıkartmak için ödemeler dengesini denkleştirmeyi hedefliyordu, böylece üretimdeki düşüş durdurulacak ve komunizmin çöküşünün sosyal maliyeti azaltılacaktı. Dahası istikrar üzerinde uluslararası bir mutabakatın doğal olarak Rus reform hükümeti için yurtiçinde reformları savunmakta önemli bir kaldıraç olacaktı. Geçiş zaman diliminde Rus ekonomisinin istikrarı için gerekli olan istikrar fonlarını Rusya’ya sağlanmasında IMF ve Dünya Bankası başlıca dayanak olarak görülüyordu.
Piyasa ekonomilerinde iki katmanlı bankacılık sistemi hakimdir. Merkez bankası ticari bankalar üzerindeki denetimi yoluyla para politikasını düzenler. Ticari bankalar hane halkı ve işletmelerden mevduat kabul eder ve bunları işletme ve hane halkına kredi olarak dağıtırlar. Gosbank merkez bankası, İhtisas bankaları ise ticari banka olarak adayı olarak gösterildi. Şok tedaviciler her cumhuriyetin ayrı bir merkez bankası olması fikrine şiddetle karşı çıktılar.
SSCB’nin yerini BDT aldığında SSCB’nin çöküşünün iktisadi anlamı üzerinde büyük bir şaşkınlık vardı. Karışık konulardan birisi para alanı ve BDT içinde para otoritesiydi. “Sorunun kaynağı sabık SSCB cumhuriyetleri arasında yeni bir ilişki şeklini bulmaya çabalarken para alanı ve para otoritesi arasındaki tutarsızlıktı. SSCB’den geriye kalan sadece Sovyet rublesiydi, 15 cumhuriyette kullanılıyordu. SSCB Gosbank’ı 1991 sonunda ilga edilerek 15 merkez bankasına bölündü. Her merkez bankası ruble kredileriyle para arzını artırdı.
Yeni bir parayı tedavüle çıkartmayı denemek imkansızdı. İlkin siyasi sebepler vardı, diğer cumhuriyet önderleri, Rus bürokrasisi temsilcileri ve bunlarla bağlantılı işletme yöneticilerinin Rusya hükümetine baskıları haddinden fazlaydı. İkincisi teknik engeller vardı. Sabık birlik cumhuriyetlerinin banka hesaplarını ayırmak için oldukça uzun bir zamana ihtiyaç vardı. Para razı epeyce yüksek oranlarda büyüyordu.⁷³
Tablo 17: Para toplamlarının büyüme oranları, 1992 (Önceki ay üzerinden % artış)

Aylar	M0	M2
Ocak Şubat Mart	- 13 18	- 12 14
Nisan Mayıs Haziran	26 15 24	10 9 28
Temmuz Ağustos Eylül	40 29 14	28 29 31
Ekim Kasım Aralık	21 20 22	27 5 20

Kaynak:Reforminn the Russian Economy.

M0 nakit

M2 nakit artı ödemeler, vatandaşların cari ve özel hesapları, vatandaş ve işletmelerin mevduat hesapları, sigorta fonları.

Sovyetler Birliğinin çözülüşünü müteakiben Rusya ve bağımsız kalan cumhuriyetler aralarında var olan ticari akımların devamlılığı için ruble alanının sürdürülmesi hususunda anlaştılar. Ruble alanı anlaşmasına göre RMB bu ruble alanındaki tek Ruble keşidecisiydi. Bununla birlikte tüm ulusal merkez bankları banka rezervi oluşturabiliyorlardı. Enflasyondan kaçınmak için bu anlaşma, ruble alanı anlaşması, merkez bankaları tarafından verilen kredileri sıkı kurallara bağlamayı gerektiriyordu. Böyle kurallar asla konulmadı ve işbirliği sözleşmesi göz ardı edildi. Rusya’da sürekli kötüye giden ekonomik durumun etkisinin yansıması, merkez bankaları arasındaki işbirliğinin olmaması ve etkin olmayan para politikası aygıtları dolayısıyla Ruble alanındaki ekonomik durum da kötüye gitti.
Sadece RMB para basabiliyordu. Bununla birlikte kredilerde paraydı. Bu para politikası üzerinde sorumluluk birliğinin olmaması Rusya Federasyonun para istikrarını başlatmaya imkan vermiyordu. Ya Ruble alanı dağıtılmalı, her cumhuriyette bir para otoritesi kurulmalı yada merkez bankaları tek bir para otoritesi altında birleştirilmeliydi.”
“IMF Ruble alanının devamını savundu ve kendi ulusal paralarını tedavüle süren ülkeleri IMF desteklerini alamayacaklarını belirterek tehdit etti. IMF uzmanları tek bir para politikası izlemenin SSCB arasında ticaretin devamı için şart olduğuna inanıyorlardı”.⁷⁴
Diğer önemli bir konu RMB’nin bağımsızlığıydı. RMB Rusya Meclisi denetimi altındaydı. RMB başkanı meclis tarafından atanıyordu ve RMB politikaları meclis onayına tabiiydi. İstikrarlı bir para isteniyorsa RMB müdahale edilmemeliydi.
2 Ocak 1992’de Rusya hükümeti etraflıca bir iktisadi reform programını hareketini kabul etti. Fiyatlar ve faiz oranları serbest bırakıldı, başlangıçta sıkı maliye ve para politikaları uygulandı. Bununla birlikte bu dönemdeki para politikası Sovyet döneminin kurumsal mirası tarafından aşındırıldı. Yeni kurulan RMB’nın birkaç aygıtı vardı, bu nedenle maliye politikasının sonradan genişleyen etkisini dengeleme şansı yoktu. Aynı zamanda RMB’dan hükümet açıklarını ve bir süre devletler arası ticaretin büyük kısmını finanse etmesi istenmişti. Bu dönemde para politikası idari denetim altındaydı.
Başlangıçta RMB para politikası fevkalade sıkıydı. Tüketici fiyatları yukarı fırlarken gerçek para arzı Aralık 1991 ile Ocak 1992 arasında GSMH’nın %77’sinden %25’ine düştü. Bu sıkı para politikası Rus devlet işletme yöneticileri arasında çok büyük hoşnutsuzluk doğurdu. Bu durumdan Yüksek Sovyet’te memnun değildi. Yüksek Sovyet ile devlet işletme idarecileri bir araya gelerek eleştirilerini artırdılar ve reform hükümeti aleyhine tavır aldılar. Bu şikayetler altıncı milletvekilleri kongresinde siyasi bir fırtına ile sonuçlandı. Sanayi lobisi ve kongreye imtiyaz verildi, Mayıs ve Haziran 1992’de hükümette değişim yapıldı. Sanayiciler hükümete girdi; Viktor Çernomirdin enerji bakanı, tecrübeli Sovyet teknotratı Vasily Barschuk Maliye Bakanı oldu. Temmuz’da 1989-91’de ülkenin para sistemi çökerken SSCB devlet bankasının (Gosbank) başkanı olan Viktor Geraşçenko Georgy Matyukin’den merkez bankası başkanlığını devraldı.⁷⁵ Böylece reform hükümeti liberal reform taraftarları ile devlet işletme yöneticileri koalisyonuna dönüştü. Nisan 1992 başında devlet destekleri piyasaya sürüldüğünde hükümetin makroekonomik istikrar çabası güç yitirmeye başladı. Hükümet, tarım ve sanayi baronlarını yüklü miktarda destek kredileri vererek susturmaya zorlandı.
Sıkı para politikasının bir diğer sonucu devlet işletmeleri arasında artan ödeme gecikmeleriydi. Haziran 1992’ye kadar devlet işletmeleri arasındaki borç toplamı muazzam boyutlara ulaştı, 5,5 milyar paund. İşletmeler ürünlerini doğrudan tüketicilere satamıyordu çünkü onların nakit parası yoktu. Mayıs 1992’den itibaren işletmeler teslimden önce ödeme yapılmasını istemeye başladılar, çünkü yasal tahsilat sistemi çok zayıftı, tek etkin tahsilat şekli bedelini almadan malı teslim etmemekti.
Devlet işletmeleri biri birilerine ödemeleri durdurdular ve ödenmeyen borç toplamı dağ gibi birikti. Rusya Sanayiciler ve Müteşebbisler Birliği^* ve meclis RMB’nın kredi vermesinde ısrar ettiler. Devlet işletme yöneticileri hiddetlice ek krediler talep ettiler. Yöneticileri itaate zorlayacak etkin bir yol, ne işlerini kaybetme nede iflas etme korkuları, yoktu. Neticede 1992’nin ikinci yarısında para arzı artmaya başladı.
Rusya Federasyonu 1.6.1992 tarihinde IMF’e üye kabul edildi. Üyelikle birlikte Rusya’nın IMF’deki kotası 4.313.100.000 SDR olarak belirlendi. Bu rakamla Rusya, IMF’de en fazla kotaya sahip 9’uncu ülke ünvanını aldı.
İktisadi yapının değişimi paranın işlevlerini de değiştirdi. İdeal istikrar programının bazı ayrıntıları hususunda tartışmalar sürerken –gelirler politikası ve nominal kur çapasının getirecekleri ve götürecekleri- sadece birkaç iktisatçı temel politikaları sorguladı. Bekleyişlerin düzeltilmesinden ve bir reformla hükümetin itibarının aşınmasından önce istikrar için hızla hareket gereklidir. Komunist sonrası reformculara standart tavsiye; ‘’özelleştirme ve yeniden yapılanma gibi kurumsal değişimler bir gecede yapılamasa bile parasal sistemin hızla istikrara kavuşturulması hem mümkün hem de zaruridir’’.⁷⁶ 1990 başlarında Rusya’da yaşananlar bu yaygın görüşün kafalarda yer ettiğini gösteriyor. Öncelik sıralamasında istikrar özelleştirmeden epeyce sonra geliyordu. Sanayiinin hisselere ayrılması ve hisselerin satışı aslında 1994 ortalarına kadar tamamlandı, uzun süre makroekonomik istikrar hiçbir yerde görünmedi. Hükümetin tüm itibarını aşındıran ve güvensiz para beklentilerini yayıp büyüten üç yıllık başarısız girişimlerden sonra yetkililer 1995-96’da enflasyonu ancak idare edilebilir seviyeye sonunda düşürmeyi başarmışlardı. Başarı çoğu tutucu iktisatçının hükümeti bırakmasından sonra gelmişti.⁷⁷

3.3.2 Kredi Politikası

1990 Polonya istikrar planının en önemli öğelerinden birisi faiz oranı politikasıydı, artı gerçek faiz sağlanmaya çalışılmış böylece finansman maliyetinin enflasyonu yükseltmesi, ucuz banka kredilerinden kaçınılarak istifçilik önlenmeye çalışılmıştı. İşletmeler piyasada müşterinin arzuladığı satışlar yoluyla gelirlerini artırma ve maliyetlerini düşürmeye zorlanmıştı. 1992’nin ilk birkaç ayına hakim olan şartlar altında, artı gerçek faiz oranı iktisadi faaliyetlerin büyük bir bölümünün kendi ayakları üzerinde durabilmesini sağlayacaktı. Bu tür bir politikanın önemini hükümetin taktir etmesine karşın 1992’nin ilk yarısında Rusya’da uygulanamadı. Bunun altında yatan neden RMB’nın Yüksek Sovyete karşı sorumlu olmasıydı. RMB istikrar, bankalar ve üretim ekonomisinin hayatta kalması doğrultusundaki kendi politikasını uyguladı. Ülke zaten derin çöküntü halindeydi, merkez bankası çöküntüyü derinleştiren bir politikanın tamamen saçmalık olacağını düşündü.⁷⁸

1992’nin ilk yarısında güvenilmez istikrar politikası sonucunda bir çok sorun ortaya çıktı. İşletmeler arası ödeme gecikmeleri dağ gibi birikti, Rusya keskin bir nakit sıkıntısı çekiyordu. BDT ülkelerine krediler ve hükümetin enerji fiyatlarını serbestleştirmekteki başarısızlığı makroekonomik istikrar çabalarına zarar verdi. Haziran 1992’de makroekonomik istikrar çabaları tarım, sanayi ve sabık SSCB cumhuriyetlerine kredilerin akıtılmasıyla sona erdi. Bu zaman diliminde en önemli gelişme Viktor Geraşçenko’nun Rusya merkez bankası başkanlığına Yüksek Sovyet tarafından atanmasıydı. Viktor Gereşçenko Sovyet döneminde de Gosbank’ın başında bulunmuştu. Geraşçenko eski seçkinler sınıfı arasında seviliyordu çünkü O yeniden finansman oranını düşük tutarak bu kesime ucuz krediler veriyordu. Geraşçenko enflasyonun sebebini mali dengesizlikte değil, fiyat serbestliğinde görüyordu. O üretim düşüşü ve finansmanın ihmal edilmesine gözünü dikmişti. Geraşçenko üretim düşüşü sorununu ek kredilerle çözmeye çabaladı. Para arzı beş ayda, Haziran 1992-Ekim 1992, %28 arttı. Böylece 1992’de devlet işletmeleri yıllık %20-80 faiz oranından borç aldılar bu dönemde aylık enflasyon %20-25’in üzerindeydi. RMB meclisin çoğunluğunun desteğiyle üretim ve istihdamı desteklemek için bu politikayı devam ettirdi.
Ekim’e kadar Yeltsin Gaidar’ı ateşe atmaya ve yerine Çernomirdin’i geçirmeye zorlandı.
Hükümetin elinden para politikasının alınması sanayiciler ve eski seçkinler kesimini hoşnut etti. Sanayi üretiminde düşüş 1992’nin üçüncü çeyreğinde ekonomiye krediler akıtılırken düşmeye devam etti. Bu zaman diliminde yurt dışına sermaye çıkışları ivme kazandı çünkü Rusya’da çok az yatırım fırsatı vardı. Döviz kuru 30 Haziranda 135 ruble bir dolardan 1 Ekim 1992’de 309 ruble bir dolara düştü, dolar ikamesi ivme kazandı. Nisan 1992 sonunda para razının %34’ünden Rus bankalarındaki dolar mevduatı Kasım 1992 sonunda para arzının %119’una çıktı.
Yavaşça gerileyen ve Ağustos 1992’de aylık %10 olan enflasyon bir kez daha yükselişe geçti. Kredi genişlemesinin sonucu olarak 1992’nin son çeyreğinde aylık enflasyon %25’e ulaştı. 7 Ekim 1992’de başkan Yeltsin “Kredi Politikasıyla İlgili Hükümet Komisyonu” teşkili hakkında kararını yayımladı. Reformculardan teşkil edilen bu komisyon kredilerin kontrol ve koordinasyonunu üstlendi. Bu 1992’nin ikinci yarısında tek olumlu gelişmeydi.
Rus reformcularının önünü kesen ana engel şuydu, reformcular eski anayasayla otokrat ve komünistlerce yönetilen bir ülkeye demokrasi ve kapitalizmi getirmeye çabalıyorlardı.

3.3.3 Hükümetin Finansmanı

Tablo 18: Rusya federal bütçesi, 1992-96 (GSMH’nın % olarak)

	1992	1993	1994	1995	1996
Gelir	16,2	11,9	12,7	13,6	12,4
Gider	25,2	19,9	22,1	16,6	15,6
Açık	9,0	8,0	9,4	3,0	3,3

Kaynak: Le Houerou, tablolar A1, A3; Russian Economic Trends (1997), 12.

Ruble alanı döneminde genel olarak para politikası edilgendi. Kredi politikasındaki değişimler maliye politikasındaki dalgalanmaları yansıttı. 1992’nin başında hükümet kredilerdeki artışı dizginleme ve mali açığı azaltmaya yöneldi. Bu çaba kısmi başarı getirdi. Mali açık 1992 GSMH’nın %11’ine tekabül ederken 1993’de %7’ye düşse de^*, hala fiyat istikrarına erişmeyi önleyen büyük miktarda iç finansman bir zorunluluktu.
1992’nin ilk çeyreğinde hükümetin harcamaları kısması genel açığı azalttı ve iç finansman gereğinin azalmasıyla sonuçlandı. Hükümetin harcamaları kısmasıyla RMB’nın hükümete verdiği krediler 1992’nin ilk çeyreği başındaki rezerv paranın oranın %31’ine kadar düştü. Bu kısıtlamanın ilk etkisi enflasyonist baskıyı dizginlemede kısmen başarılı oldu. İlk fiyat serbestisini müteakiben enflasyon yüksek kalsa da dörtnala enflasyon yaşanmayacağı endişesinden emin olundu. Bu sırada diğer zorluklar baş gösterdi, çok yüksek meblağlara ulaşan işletmeler arası ödeme gecikmeleri ve nakit sıkıntısı.
İstikrar programının üretime olası negatif etkisi hususundaki kaygı hükümeti yıl ortasında doğrudan kredilerdeki ve RMB’nın genel kredi büyüklüğündeki kısıtlamayı hafifletmeye yöneltti. Sanayi üretimindeki düşüşü tersine çevirmek için hükümet kedileri artırdı. Bunların sonucunda yılın geri kalanında hükümet açıkları arttı, RMB finansmanı 1992 yılının geri kalan 3. çeyreğinde tekrar kullanıldı. Para büyüklüğündeki yükselme para dalgalanmasındaki bir artışla birleşince enflasyon hız kazandı. Ortalama üç aylık enflasyon yılın ikinci ve üçüncü çeyreğinde %17 ve %10’a düştükten sonra, 1992’nin son çeyreğinde enflasyon %25 oldu.
Fiyat artışı dalgası 1993’ün ilk aylarında istikrar politikasını güçlendireme yönünde adımlar atmaya yöneltti, 1993’ün ilk çeyreğinde hükümete açılan krediler rezerv paranın %14’ünden daha azdı, önceki altı ayın yarısı kadar, ikinci çeyrekte ise –5.7 oldu.

3.3.4 Devletlerarası Kredi

Uygulamada para sisteminin birbirinden ayrılması kademe kademe gerçekleşti, tamamıyla ayrılma tahmin edilenden daha uzun zaman aldı. Rusya merkez bankasında sabık birlik cumhuriyetlerinin merkez bankaları muhabir hesaplarının Temmuz 1992’den itibaren açılmasıyla temel önlem alındı, fakat geri kalan adımlar uzun sürede atıldı. Reformların ilk iki yılında Rusya’dan BDT ülkelerine verilen krediler yüksek enflasyon ve makroekonomik istikrarsızlığın ana sebebiydi.⁷⁹

Tablo 19 : Hükümete, işletmelere ve BDT ülkeleri ile ticarete RMB kredileri 1992-93 (ortalama aylık büyüme oranı, %)

		Hükümete RMB kredileri	Ticari bankalara RMB kredileri	BDT ülkelerine RMB kredileri	Toplam RMB kredileri
1992	1.çeyrek	0,0	28,8	-	21,2
	2. çeyrek	50,8	25,7	81,9	42,8
	3. çeyrek	36,7	31,4	30,2	32,9
	4. çeyrek	29,9	26,7	34,9	30,0
1993	1.çeyrek	13,1	11,8	9,7	11,7
	2. çeyrek	10,0	11,9	14,9	12,0
	3. çeyrek	20,9	26,2	6,5	19,2
	4. çeyrek	14,6	27,0	-	8,8

Kaynak:RF Goskomstat ve RMB verileri.

Sovyetler Birliği sonrasında ruble alanı korunmuş ve RMB ruble basan tek merci olarak kalmıştı. Bununla birlikte Ruble alanındaki devletlerin merkez bankaları ruble olarak kredi vermeye devam edebiliyorlardı, bu krediler ülke içi ve ülkelerarası ticarette kullanılabiliyordu. Devletler arası ödemeler otomatik yapıldığından, RMB bu akımları ne gözetleyebiliyor ne denetleyebiliyordu. 1992’nin ilk çeyreğinde RMB’nın verdiği devletlerarası kredi rezerv paranın %11’ine, ikinci çeyrekte ise neredeyse %50’sine ulaştı.
RMB devletlerarası kredi büyüklüğü üzerinde hiçbir denetimi olmadığı gibi bu tür kredilerin parasal etkilerini dengeleyecek gerekli aygıtlara da sahip değildi. Bu yüzden RMB bu büyümeyi durdurmaya yarayacak prosedür değişikliğine gitti. Temmuz 1992’de tüm devletlerarası ödemelerin merkezi Moskova’ya alındı ve ödeme ancak ruble alanındaki bir cumhuriyetin Rusya ile karşılıklı hesabında yeterli bakiye varsa yapılabiliyordu. Bir cumhuriyetin Rusya nezdindeki hesapları eksi bakiye veriyorsa teknik kredi için görüşmesi gerekiyor, eğer kredi verilirse RMB’daki hesabı kredilendiriliyordu. Önceleri RMB teknik kredilerin tahsisinden sorumluydu, 1993’ün başından itibaren görüşmeler Rusya hükümeti ile cumhuriyetler arasında yapıldı. RMB bununla birlikte bu kredileri fonlamaya devam etti. Bu önlemlerin sonucunda devletlerarası kredi büyüklüğü oranı 1992’nin ikinci çeyreğindeki %50’lik tepe noktasından hızla 1993’ün ikinci yarısında %5’a düştü.

3.3.5 Doğrudan Krediler

Ruble alanı dönemi zarfında toplam kredi koşullarının belirlenmesinde ekonominin hedeflenen sektörlerine yöneltilen RMB kredileri önemli rol oynamaya devam etti. RMB devletlerarası krediler ve bütçe finansmanı miktarı üzerinde hemen hemen hiç etkisi yokken, doğrudan kredilerin akımı üzerinde oldukça etkiliydi. 1991’de planlı sistemin çöktüğünde, toplu sınırlamalar konulmadı, Ocak 1992’de RMB kredi programlarını bu gibi toplu sınırlandırmalar olmadan yönetti.

Doğrudan kredilerin büyüklüğü 1992 süresince çeşitli sebeplerden dolayı azalmadı. İlk etken GSMH’daki düşüşü tersine çevirmek için hükümetin 1992 ilk çeyreğinden sonra genişletici maliye politikası takip etmesiydi. Bu eğilim 1992 ortasında RMB’nın başkanının değiştirilmesiyle takviye edildi. (Georgy Matyukhin yerine Viktor Gereşçenko geçti). Yeni RMB başkanı tarım, sanayi, sabık SSCB cumhuriyetleri ve federal bütçeye önemli miktarda yeni krediler akıttı. Aylık M2 artışı %30’lara dayandı. Üç dört ay sonra enflasyon hızla yükseldi. Ekonomide dolarizasyon hızla arttı, yıl sonunda bütçe açığı GSMH’nın %5’ne ulaştı. Boris Federov’a göre bu açık epeyce yüksekti.⁸⁰ İkinci etken tahsilatı gecikmiş işletme borçlarının yapılandırılması doğrudan kredilerde otomatik bir büyüme kaynağı oldu. Ağustos 1992’de RMB tahminen 402 milyar ruble olan işletmeler arası borçların takas edileceğini bildirdi, RMB GSMH’nın %2’sine denk olan 335 milyar rubleyi finanse etti. Geri kalan borçlar miktarı ticari bankalarca finanse edildi.

3.3.7 Para Politikası Aygıtları

Rusya’da para politikası aygıtları bankacılık ve para piyasasındaki değişimler sayesinde çeşitlendi. Sovyetler Birliğinin çözülüşünün başlangıcında bankacılık sistemi piyasa ekonomisi bankacılık sistemine azda olsa benzerlik kazandı. Kredileri ve parasal toplamı denetlemek için RMB parasal aygıtları sınırlıydı. Üstelik bu aygıtların etkinliği politik ve yapısal eksikliklerden dolayı tam değildi.

Tüm bankalar munzam karşılığa tabi idiler. Munzam karşılıklar bir aylık süre için RMB faizsiz hesaplarında tutuluyordu. Bankalar aralarındaki ödemeler için RMB’da ayrı bir hesapta fon bulundurmak zorundaydılar. Ocak 1992’de munzam karşılıklar bir yıldan daha az mevduat için %15’e, diğer mevduatlar için %10 yükseltildi. Süren enflasyona karşı munzam karşılıklar 1 Nisan 1992’de geçerli olmak üzere %20 ve %15’e çıkarıldı. Bu tarihte Tasarruf bankasındaki yeni mevduatta munzam karşılık kapsamına alındı.
Munzam karşılıkların yükseltilmesi çeşitli sebeplerden dolayı parasal büyüklüğün artışını sınırlamadaki etkisi sınırlı oldu. İlkin ay boyunca mevduatı düşen bir banka munzam karşılıklarında azaltmaya gidebiliyordu. Bankalara bu yetki otomatik olarak verilmişti. İkincisi döviz tevdiat hesapları munzam karşılık uygulaması dışındaydı. Son olarak munzam karşılıkları yatırmamanın yaptırımları zayıftı.
İki yapısal etken 1992’de bir politika aygıtı olarak munzam karşılıkların etkinliğini daha da sınırlandırıyordu. İlki nakit para bankalar arasında düzensiz dağılmıştı. Birkaç büyük bankada varlıklar toplanmış, küçük bankalardan oluşan büyük bir fırka çok küçük bir paya sahipti. 1992 Haziranında Rusya’da 1350 banka vardı, bir yıl sonra bu rakam %27 artarak 1713’e ulaştı. Ocak 1993’de en büyük 65 bankanın bu sistemdeki kredilerin ve varlıklar toplamının %70’ini ve en büyük beş banka toplam kredi ve varlıkların 1/3’üne yakınını tuttukları hesaplanmıştı. İkincisi yavaş ve güvenilmez ödeme sistemi bankaların RMB’daki munzam karşılık hesaplarına aylık fon transferini geciktirmeleri için bir bahane oluyor, munzam karşılık yaptırımlarını törpülüyordu.
Doğrudan krediler üzerindeki denetim sıkılaştırılmasıyla RMB’na parasal büyüklüğü denetlemesi sağlayacaktı. Bununla birlikte RMB’nın bu aygıtı kullanma dirayeti ticari bankaların RMB’deki muhabir hesaplarını eksi bakiyeye düşürerek kısa vadeli kredi teminlerine izin vermesi dolayısıyla törpüleniyordu. Eksi bakiye için tekrar finansman oranının iki katı borç yazılmasına karşın gerçek anlamda bu ceza oranı hala negatifti.

3.3.8 Kambiyo Politikaları

Ocak 1992’de istikrar politikası başlatıldığında ona sabit kur eşlik etmedi. Bunun sebebi Batı ülke ve kurumları tarafından uluslararası finansman sağlanmamasıydı. Döviz kuru hiçbir politika gözetilmeden dalgalanmaya bırakılmıştı.⁸¹

Sovyetler Birliğinin çözülüşü esnasında konvertibl olmayan ruble için çoklu kur sistemi uygulanıyordu. Şubat 1992’de RMB döviz ticaretinin çok büyük kısmının gerçekleştiği Moskova Uluslararası Para Borsasındaki döviz satışlarına müdahale etmeye başladı. RMB müdahalesinin amacı nominal kurun izlediği grafiği düzgünleştirmek ve nominal kurda istikrarlı değer kaybı idi. Bununla birlikte RMB döviz kurunun artma veya düşme eğilimi yönünü piyasaya bırakmıştı. Temmuz 1992’de kur teke indirildi ve cari hesap konvertibilitesi başlatıldı.
1992’de RMB çoğunlukla net döviz satıcısıydı, ancak müdahalenin ölçüsü ve belirtisi değişiyordu. Rezerv para üzerine müdahalenin toplam etkisi rezerv paranın %5’i ila 17’si arasında değişiyordu. RMB’nın döviz işlemlerinin piyasa toplamı içindeki payı, RMB müdahalelerinin mutlak hacminin azalmasından çok piyasadaki işlem hacminin artmasından dolayı 1993 süresince yavaşça düştü. Bu piyasayı Moskova Uluslararası Para Borsası (MUPB) güçlendirmek için yetkililer adımda attı. 01 Temmuz 1993’den önce ihracatçılar doğrudan RMB’na döviz kazançlarının %30’unu satmak zorundaydılar. 01 Temmuz 1993’den itibaren ihracatçılar RMB’na dövizlerini satma zorunluluğundan kurtuldular, yetkili bir banka aracılığıyla piyasada dövizlerini doğrudan satabileceklerdi.