T. C. GençLİk ve spor bakanliğI

19
Ay-Toldı Hakana Dilin Erdemini
 ve Sözün Yararlarını Söyler
955 Hakan bir gün Ay-Toldı’yı çağırdı
Yer verdi, otur diye işaret etti
956 Ay-Toldı saygıyla oturdu
Gözünü yere dikti ve sessizce durdu
-Hakanın Ay-Toldı’ya sorusu-
957 Hakan dedi: Ay-Toldı konuşsana 
Niye sessiz duruyorsun, ne oldu sana
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
958 Ay-Toldı dedi ki: Ey beyler beyi
Aklını yitirir kul görünce beyi
959 Hakan buyurmadan ne söyleyeyim
Bir şey sormadan ne diyeyim
960 Bilgili sözünü dinle sen itiraz etme
Sorulmadan önce sözünü söyleme
961 Kim birini çağırırsa gerekli diye
Önce o başlamalıdır söze

---

104 ■ Kutadgu Bilig
962 Sorulmadan söze başlayana
Doğru söyler kim hayvan derse
963 Yine ahmak ve delidir bil ki
Beyler sormadan açan dilini
964 Kızıl dil kısaltır senin ömrünü
Esenlik istersen sıkı tut onu
965 Ne der dinle kendini tutan insan
Esen yaşar kendine baskın çıkan
966 Kara başın düşmanı kızıl dildir
Nice baş yedi ve yemektedir
967 Başını kurtarmak için gözet dilini
Dilin değme günde tehdit eder başını
-Hakanın Ay-Toldı’ya cevabı-
968 Hakan dedi: Sözünü anladım, tamamını
Canlı birinin hiç konuşmaması da olmazdı
969 Ancak iki türlü insan konuşmaz
Biri bilgisiz, biri dilsiz
970 Dilsizin kilitlidir dili, söylemez
Bilgilinin dili de sözünü gizlemez
971 Bilgisiz dilini sıkı tutmalı
Bilgili diline güç vermeli
972 Bilgili sözü yere su gibidir
Akıtınca suyu yer nimet verir
973 Bilgili kişinin sözü eksilmez
Akan duru pınarın, suyu kesilmez
974 Sulak yerler gibi olur bilgeler
Çıkar su, nereye ayak vursalar
975 Bilgisiz kişinin gönlü kum gibidir
Nehir girse dolmaz, ot ve yem bitmez

---

105
Yusuf Has Hacib ■
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
976 Yine dedi Ay-Toldı, hakan bilir ki
Bu dilin zararı insanın yaşamına mal olur
977 Diriyse insan nasıl söylemez
Gerekli sözleri kişi gizlemez
978 Sorulması gerek ki insan söylesin
Sorulmazsa sözünü sıkı saklasın
979 Soru sormak erkektir ey hakan
Cevabı dişidir, yeterince düşünürsen
980 Dişiye bir erkek bak eri olur
Onlardan olsa olsa iki çocuk doğar
-Hakanın Ay Toldı’ya sorusu-
981 Hakan dedi: Sözünün hepsi doğru, anladım
Başka bir şey daha var soracağım
982 Bu dilin zararını söyledin, duydum
Onun yararı var mı, bunu da doğruca söylesen
983 Şimdi bu dil zararından korkarsan 
Yatar kalır bütün yararlı sözün
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
984 Ay-Toldı dedi: Yararı çok sözün 
Eğer söyleyebilirsem, dönerse dilim
985 Boş söz, bilgisiz dilinden çıkar
Bilgisize bilgeler hayvan der
986 Densiz, boş konuşur ayaktakımı
Kara başını yer bu boş sözleri
987 Boşa söylenirse söz ne kadar zarar verir
Eğer yerinde söylenirse yararlı olur

---

106 ■ Kutadgu Bilig
988 Kara halk karnı doyarsa, öküz gibi yatar
Boş sözle avunur, bedenini semirtir
989 Yalnızca yiyen, doyan ve yatan yılkıdır
Bu yılkı dediğim onun yaradılışıdır
990 Bilgili kişiler kendini yıpratır
Bilgiyle avunur, canını semirtir
991 Bedenin payı hep boğazdan girer
Canın payı doğru söz kulaktan girer
992 Bilginin göstergesi olan iki şey vardır
Bu iki şeyle insan kızıl renk alır
993 Biri dildir bak birisi boğaz
Bu ikisini sıkı tutmanın yararı sayılmaz
994 Bilgilinin boğazını ve dilini tutması gerek 
Boğazını, dilini gözeten bilgililer gerek
-Hakanın Ay-Toldı’ya sorusu-
995 Hakan dedi: Anladım bu sözü, bellidir
Sözün aslı nedir ve kaç türlüdür
996 Nereden çıkar söz nereye varır
Bunu da deyiver bana ey bilir
997 Nice söylememeli, nice söylemeli
Ne der buna akıllı, bilgili
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
998 Bu Ay-Toldı dedi: Sözün yeri sırdır 
Söz on türlü, söylenecek birdir
999 Biri söylenecektir, yasak dokuzu 
Yasak söz aslında sözün kokuşmuştu
-Hakanın Ay-Toldı’ya sorusu-

---

107
Yusuf Has Hacib ■
1000 Yine sordu hakan: Sözün yararı nice 
Zararı da nicedir bana açıkla
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
1001 Bu Ay-Toldı dedi: Sözün yararı ulu
Yerine düşürürse yüceltir kulu
1002 Sözün yararıyla bak yağız yerdeki
Mavi göğe yükselir, olur başköşedeki
1003 Eğer söylemesini bilmezse de sözünü
Yere indirir mavi gökten özünü
-Hakanın Ay-Toldı’ya sorusu-
1004 Yine sordu hakan: Sözün çoğu 
Azı nasıl olur, aç bana bunu
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
1005 Ay-Toldı dedi: Sözün çoğu şudur 
Sormadan söylenip, insanı bıktırır
1006 Bu az söz de şöyledir 
Sorulduğu zaman söylenendir
1007 Bir şair buna benzetip söyledi sözü 
Sözle düzelterek açtı dilin yüzünü
1008 Sözü iyi söyle sakınarak 
Sorulunca söyle kısa olarak
1009 Sözü çok dinle, fazla söyleme 
Akılla söyle, bilgiyle süsle
-Hakanın Ay-Toldı’ya sorusu-
1010 Hakan dedi: Anladım bu sözü de 
Başka bir sorum var, onu da söyle

---

108 ■ Kutadgu Bilig
1011 Kimden dinlemeli, sözün doğrusunu 
Sözü kime demeli, aç bana bunu
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
1012 Ay-Toldı dedi: Sözü bilenden dinlemeli
Sonra da bilmeyene söylemeli
1013 Sözü büyükten dinlemek gerekli
Tutsun diye küçüğe deyivermeli
1014 Çok dinleyip, birer birer söylemeli
Bana böyle dedi büyük bilgili
1015 Çok söylemekle bilge olmaz kişi
Çok dinleyen bilge bulur başköşeyi
1016 Dilsiz olsa da insan bilgili olabilir
Sağır olursa bilgiye ulaşamaz
-Hakanın Ay-Toldı’ya sorusu-
1017 Hakan yine dedi: Anlaşıldı bu da
Başka bir sorum var, sorayım onu da
1018 Dili tutmalı mı söyletmeli mi
Sözü açmak mı yeğdir gizlemek mi
-Ay-Toldı’nın hakana cevabı-
1019 Ay-Toldı, hakan dinlesin dedi
Dille söylenmezse kalır bu bilgi
1020 Dile sövmek olmaz, çoktur övgüsü
Sözün övgüsü var, hem de sövgüsü
1021 Bütün bu yaşayan sayısız canlının
Dili tanıktır birliğine Allah’ın
1022 Yarattı yüz binlerce canlıyı
Diliyle Allah’ı överler hepsi

---

109
Yusuf Has Hacib ■
1023 Yaşayanlara gerekli olan budur
Biri gönül, biri dilin sözüdür
1024 Doğru söz için yarattı gönül ve dili
Sözü eğri olanın ateştir yeri
1025 Bak doğru söylenirse sözün yararı çoktur
Eğer eğri söylenirse hepsi sövgüdür
1026 Doğru söyleyecekse dilin kımıldasın
Sözün eğriyse onu gizlemelisin
1027 Eğer konuşmazsan dilsiz der kişi
Çok söyleyenin adı geveze başı
1028 İnsanın ucuzu geveze olan
İnsanın değerlisi cömert olan
***
1029 Bu sözleri işitti hakan sevindi
Gözünü göğe dikti, elini kaldırdı
1030 Allah’a şükretti, onu pek övdü
Ey Allah’ım, bağışlayansın dedi
1031 Bütün iyilikler senden geldi bana
Tapınmasız kulunum ben, günahkârım sana
1032 Dileğimi verdin, bütün arzularımı
Huzur, dünya, devlet ve tüm iyilikleri
1033 Bunun şükrünü nasıl ödeyeyim sana
Ey kusursuz, bunun şükrünü sen kıl sana
***
1034 Sözünü kesti, hazinelerini açtı
Fakir fukaraya çok mal dağıttı
1035 Ağırladı hakan bu Ay-Toldı’yı
Açıverdi elini, diliyle övdü

---

110
■ Kutadgu Bilig
1036 Vezirlik verdi ona, unvan ve mühürle
Tuğ ve davul verdi zırh ile
1037 Bütün ilde onu yetkili kıldı
Düşmanı boyun eğdi, ortadan kayboldu
***
1038 Bu Ay-Toldı bütün işleri yoluna koydu 
Bu dönemde kendine güven kazandı
1039 Zenginleşti halk, düzenlendi ili
Hakana dua etti, halkın dili
1040 Kurtuldu halk, gitti zahmetleri
Kuzuyla kurt birlikte yaşamaya başladı
1041 Düzenlendi ili, hem yasa yapıldı
Hakanın devleti günden güne arttı
1042 Bir süre böylece geçti
Halkın, ilin bütün işleri düzeldi
1043 Ülkeye katılan kent, devlet çoğaldı
Hakanın hazinesi altın gümüş doldu
1044 Sevindi hakan, huzur buldu
Dünyaya adı ve sözü yayıldı