T. C. İStanbul küLTÜR ÜNİversitesi

HASTALIKTA METAFOR KULLANIMI
Hastalıklar evreninde, metaforlara en çok maruz kalmış iki hastalık vardır: 19. yüzyılda verem ve 20. yüzyılda kanserdir.Bu hastalıkların mecazi yükler içine gömülmesinin altında yatan sebep ise; tıbbın her şeye çare bulabileceği düşünülürken, bu hastalıkların denetlenemediği ve sinsice ilerlediği görüşüdür. Bu görüş, hastalıkları; sırrı çözülememiş, mistik unsurlar halinde algılamaya yol açmıştır. Örneğin tüberküloz, henüz çözümü bulunmamışken, insanın hayatına sinsice dalan ve onu çalıp götüren bir hırsızlığa benzetilmiştir. Şimdi ise, bu esrarengiz kimlik, kansere devredilmiştir. Sebepleri ve çözümü bulununcaya dek, “merhametsiz ve gizli bir istila şeklinde yayılan hastalık” rolünü oynama sırası ondadır (Akınhay, 2005; 7).

İki hastalığa dair metaforların ortak özelliği, tutkuya göre şekillendirilmiş olmalarıdır. Tüberküloz mitolojisine göre, genelde tüberkülozu kışkırtan, onun kendisini içinde ifade ettiği tutkulu bir duygu vardır. Kanser mitolojisine göre de, hastalığa sebep olan, devamlı bastırılan duygular vardır (Akınhay, 2005; 23).

Tüberküloz metaforlarında göze çarpan bir çelişki de mevcuttur. Bu çelişkinin ana unsuru, cinselliktir. Tüberküloz bir yandan cinsellikten arınmış, masum ve çocuksu bir ölümü betimlerken, diğer yandan da şehvetli bir çekicilik taşımaktadır (Akınhay, 2005; 46).

Züppelerin, sonradan görmelerin ve sosyal kademeleri hızla tırmananların gözünde tüberküloz; kibar, nazik ve duyarlı olmanın bir göstergesi olmuştur (Akınhay, 2005; 50).

18. yüzyıldaki toplumsal gelişmeler sonrasında, gerek elbiseler, gerekse hastalık, benliğe karşı yeni tutumların mecazi ifadeleri haline gelmiştir. İştahla yemek yemek, kabalık olarak algılanmaktadır. Hasta görünmenin insana cazibe kattan bir şey olduğu düşünülmektedir. 20. yüzyıl kadınlarının modaları, ince bir vücuda sahip olma kültüyle birlikte, 18. yüzyılın sonlarıyla 19. yüzyılın başlarında tüberkülozun romantikleştirilmesiyle ilişkili olan metaforların son aşamasıdır (Akınhay, 2005; 56).

“Romantik ıstırap” olarak adlandırılan edebi ve erotik tutumların çoğu, tüberkülozdan ve onun metafor aracılığıyla dönüştürülmesinden ileri gelmektedir. Ölüme romantik yaklaşım, yakalandıkları hastalıkların insanları tekilleştirip, daha ilginç kıldığını ileri sürmektedir (Akınhay, 2005; 60).

Tüberkülozun mirası olan metaforlar, günümüzde iki hastalığa paylaştırılmıştır. Delilik “tutku”yu devralırken, kanser de “acı”yı üstlenmiştir. Bu hastalıkların etkilediği kişi sayısı çok olsa dahi, insanlar onlara daima “esrarengiz bir hastalık”, “herkesi vurabilecek öldürücü bir ok”, “kurbanlarını teker teker seçen bir canavar” gözüyle bakmaktadır (Akınhay, 2005; 88).

Son iki yüzyılda, kötülük metaforu olarak en sık karşılaşılan hastalıklar; frengi, tüberküloz ve kanserdir. Hastalıklar daima bir toplumun bozuk veya adaletsiz olduğu ithamını yaşatmaya yönelik birer metafor olarak kullanılmıştır (Akınhay, 2005; 94).