T. C. KİEv büYÜkelçİLİĞİ Tİcaret müŞAVİRLİĞİ

UKRAYNA MALİYE BAKANLIĞI

12/2. Hrushevskoho Str., Kiev, 010008, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 293 82 43

web: www.minfin.gov.ua

UKRAYNA SANAYİ POLİTİKASI BAKANLIĞI

3. Surykova Str., Kiev, 03035, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 246 32 14

web: www.industry.gov.ua

UKRAYNA KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI

19. İvana Franka Str., Kiev, Ukraine

Tel. [phone] 26 45 235 32 77

Faks. +38-044/ 235 32 57
UKRAYNA DEVLET İNŞAAT. MİMARLIK ve KONUT POLİTİKASI KOMİTESİ

24. Dymytrova Str., Kiev, 03150, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 227 23 35

DERZHSTANDART OF UKRAINE

UKRAYNA DEVLET STANDARDİZASYON. METROLOJİ VE BELGELENDİRME KURULUŞU

4. Metrologicheskaya Str., 03143, Kiev, Ukraine

Tel. [phone]

Faks.+38-44/ 266 65 02

e-mail: [e-mail]

web: ukrcsm.kiev.ua

UKRAYNA DEVLET TEKNİK DÜZENLEMELER VE TÜKETİCİ POLİTİKASI KOMİTESİ

174. Gorky Str.(V.Antonovicha), Kiev-6.,03650, GSP,Ukraine

Tel. [phone] 94 18 226 19 71

Faks. +38-044/ 226 29 70 268 56 00

web: www.dssu.gov.ua

UKRAYNA DEVLET İSTATİSTİK KOMİTESİ

3. Shota Rustaveli Str., Kiev, 01023, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 227 42 66

web: www.ukrstat.gov.ua

UKRAYNA DEVLET ORMANCILIK KOMİTESİ

5. Hreschatyk Str., Kiev, 01601, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 228 77 94

web: www.dklg.kiev.ua

UKRAYNA DEVLET GÜMRÜK SERVİSİ

11. Dehtyarivska Str., Kiev, 04119, Ukraine

Tel. [phone] 26 09

Faks. +38-044/ 236 82 81

web: www.customs.gov.ua

UKRVNEŞTERMİNAL KOMPLEKS (Gümrük Danışma Bürosu)

(Ukrayna Devlet Gümrük Servisinin gümrükle ilgili konulardaki danışma bürosu)

Danışma ücreti asgari 50 Grivnyadır.

Krasnoarmeyskaya Cad. No:106 2.kat, Ofis 6 Kiev, Ukraine

Tel: [phone]

UKRAYNA DEVLET VERGİ İDARESİ

6.8. Lvivska Sq., Kiev, 04655, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 212 08 41

web: www.sta.gov.ua

UKRAYNA DEVLET EMLAK FONU

18/9. Kutuzova Str., Kiev, 01133, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 295 69 84

web: www.spfu.kiev.ua

UKRAYNA MERKEZ BANKASI

9. Instytutska Str., Kiev, 01008, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 293 16 98

web: www.bank.gov.ua

UKRAYNA DEVLET GİRİŞİMCİLİK VE DÜZENLEYİCİ POLİTİKALAR KOMİTESİ

27. Kominterna Str., Kiev, 01032, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 227 01 94

web: www.dkrp.gov.ua

UKRAYNA KOBİ ve ÖZELLEŞTİRİLMİŞ KURULUŞLAR BİRLİĞİ

r.521. 28. Predslavinskaya Str., Kiev, 03680 Ukraine

Tel. [phone]

Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

[e-mail]

www.theunion.kiev.ua

EUROPEAN BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT

27/23. Sofiyivska Str., Kiev, 01001 Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 464 08 13

web: www.ebrd.com

INTERNATIONAL FINANCE CORPORATION

4. Bogomoltsa Str.. Kiev. Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 490 58 30

web: www.ifc.org

KYIV CITY STATE ADMINISTRATION

36. Hreschatyk Str., Kiev, 01044, Ukraine

Tel. [phone] 22 30

Faks. +38-044/ 229 89 28

e-mail: [e-mail]

web: www.kmu.gov.ua

ASSOCIATION FOR PROMOTION OF INTERNATIONAL BUSINESS AND DEVELOPMENT

Off.112-113, 2. Peremogy Sq., Kremenchuk, 39614, Ukraine

Tel./Faks. 0038-05366/ 2 03 93, 3 30 13

e-mail: [e-mail]

President – Mr. Andriy MELNIK

KIEV INVESTMENT AGENCY (Kiev Belediyesi Bünyesinde Belediyenin ihale şartnamelerini hazırlamakla görevli kuruluş)

11. Tereschenkivska Str., Kiev, 01004 Ukraine

Tel. [phone] 57 98

Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

http://kmv.gov.ua

http://kmv.gov.ua/divisions.asp?Id=409

UKRAINIAN LEAGUE OF INDUSTRIALISTS AND ENTREPRENEURS

34. Hreschatyk Str., Kiev, 01001, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 226 31 52

e-mail: [e-mail]

e-mail: [e-mail]

web: www.kiev-city.com.ua/uspp

THE UKRAINIAN CHAMBER OF COMMERCE AND INDUSTRY

33. Velyka Zhytomyrska Str., Kiev, 01601, Ukraine

Tel. [phone]

Tel./Faks. 0038-044/ 212 28 40

Faks. +38-044/ 212 33 53

web: www.ucci.org.ua

‘’DERZHZOVNISHINFORM’’ National Research and Information Center for Monitoring International Commodity Markets (İGEME benzeri faaliyetleri yürüten kuruluş)

22. Vorovskogo Str., Kiev, 01601, Ukraine

Tel. [phone]

Faks. +38-044/ 216 23 68

Web: www.ukrdzi.com.ua
UKRAINIAN GRAIN ASSOCIATION

53/80. Saksaganskogo Str., Kiev, 01033 Ukraine

Tel. [phone]

Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

www.uga-port.org.ua
UKRKONDITER CJSC (ASSOCIATION OF CONFECTIONERY PRODUCERS)

1. Grinchenko Str., Kiev, 01001 Ukraine

Tel./Fax. [phone]

Tel. [phone]

www.ukrkonditer.kiev.ua
UKRSPIRT (STATE CONCERN FOR SPIRIT AND ALCOHOL INDUSTRY)

1. Grinchenko Str., Kiev, 01001 Ukraine

Tel./Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

www.ukrspirt.kiev.ua
UKRSUGAR (National Association of Sugar Producers)

r.532, 1. Grinchenko Str., Kiev, 01001 Ukraine

Tel./Fax. [phone]

Fax. [phone]

www.ukrsugar.kiev.ua
ASSOCIATION OF UKRAINIAN OF AUTOMOBILES’ PRODUCERS

r.204. 28. Predslavinskaya Str., Kiev, 03150 Ukraine

Tel. [phone]

Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]
ALL-UKRAINIAN ASSOCIATION OF AUTOMOBILE IMPORTERS AND DEALERS

Off.33, 8. Kostyolnaya Str., Kiev Ukraine

Tel. [phone]

Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

ULUSLARARASI TÜRK UKRAYNA İŞADAMLARI DERNEĞİ

Saksaganskogo Sk. No 112a, Offıce 4, Kiev, Ukraine

Tel./Fax. [phone]

e-mail: [e-mail]

www.tuid.org.ua

2. 
   SORUNLAR GÖRÜŞLER VE ÖNERİLER
   

2.1. Sorunlar
Ukrayna’nın sahip olduğu ekonomik potansiyel, ülkenin kendi iç yapısından kaynaklanan sorunlar ile Sovyet döneminden kalan ağır bürokrasi ve rekabet zayıflığı gibi olumsuzluklardan tam olarak kurtulamamış olması nedeniyle yeterince değerlendirilememektedir. Türkiye ile Ukrayna arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerde yaşanan sorunların temelinde de çoğunlukla. Ukrayna’nın planlı ekonomiden pazar ekonomisine geçiş sürecinde yaşamakta olduğu sıkıntılar ve dolayısıyla da ülkedeki yatırım ortamının küresel ekonominin değişen şartlarına ve ihtiyaçlarına karşılık verememesi yatmaktadır. Çeşitli uluslararası ekonomik araştırma kuruluşlarınca yapılan çalışmalarda Ukrayna “iş yapmanın kolaylığı” açısından en son sıralarda yer almaktadır.
Firmalarımızın Ukrayna’ya ihracatta karşılaştıkları en önemli sorunların başında standardizasyon konusu gelmektedir. Bilindiği üzere, “Türk Standartları Enstitüsü ve Ukrayna Devlet Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında İşbirliği Anlaşması” ile “Türk Standartları Enstitüsü ve Ukrayna Devlet Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında Belgelendirme Çalışması Sonuçlarının Karşılıklı Tanınması Alanında İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşmaların hükümleri uyarınca, uzman heyetlerin karşılıklı olarak gönderilmesi ve her iki tarafın belgelendirme kuruluşlarının ve deney laboratuvarlarının karşılıklı olarak akredite edilmesi gerekmektedir. Ancak, bugüne kadar bu iki kuruluş arasında sadece porselen ve seramikten sofra ve mutfak eşyası için akreditasyon sağlanmış bulunmaktadır. Bunun dışında kalan ve ithalatında zorunlu standart uygulaması getirilen diğer tüm mallar için Ukrayna’da faaliyette bulunan Türk ya da Ukraynalı firmalarca ithalatta her seferinde standart belgesi alınmak mecburiyetinde kalmaktadırlar. Bu durum hem zaman kaybına hem de maddi külfete neden olmaktadır. Anılan sorunların çözümüne yönelik çalışmalar halen (2007 Haziran) devam etmektedir.
TSE, Gümrük Birliği kapsamında Türkiye’de ilgili mevzuatta son dönemde yapılan değişiklikler nedeniyle, dış ticarette uygunluk değerlendirmesi alanındaki yetkinin siyasi otoriteye verildiğini, TSE’nin yalnızca AB mevzuatına uygun olarak düzenlenmiş belgelerin tanınma incelemesini yapabildiğini, bu nedenle işbirliği anlaşmasının hükümetler düzeyinde akdedilmesinin uygun olacağını bildirmiştir. Ayrıca, TSE, Ukrayna’nın da TSE’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara üye olmasının bir çok sorunu ortadan kaldıracağı görüşündedir.
Ukrayna devletinin ihracatçılara KDV iadesi yapması hususunda birtakım güçlükler yaratması, direkt olarak KDV alacağı olan ya da bu firmalarla iş yapan Türk firmalarının sıkıntıya girmesine neden olmaktadır.
Ukrayna’da vergi ve dış ticaret mevzuatında çok sık değişiklik yapılması, firmalarımızın ticari işlemlerinde belirsizlik yaratmakta ve finansman açısından sıkıntı yaşamasına neden olmaktadır.
Ukrayna’da özellikle gıda sanayii sektöründe faaliyette bulunan küçük ve orta ölçekli imalatçı firmalarımız, yerel yönetimler ile Sağlık Bakanlığının alışılmışın dışında sıklıkla yaptıkları denetimler nedeniyle zaman zaman çalışmalarını durdurma noktasına gelmektedirler.
Ukrayna’nın bazı tarım ve hayvancılık ürünleri ile madenler ve kimyasal maddelerde uyguladığı asgari ihraç fiyatı ve ön izinler, bu ülkeden ucuz hammadde temin etmeye çalışan firmalarımızın ithal maliyetlerinin artmasına sebep olmaktadır.

Müteahhitlik firmalarımızın ihtiyaç duydukları personeli Türkiye’den veya diğer bir ülkeden getirmek istemesi durumunda. Vize, ikamet ve çalışma izni konularında yaratılan bürokratik güçlükler firmalarımızın çalışmalarını güçleştirebilmektedir.

Ukrayna’da 2007 yılı sonunda göreve başlayan hükümet, gümrüklerde yoğun denetim başlatmıştır. Bu çerçevede, belirli bir süre ithal mallara %100 kontrol uygulanmış, bu da malların gümrüklerde uzun süre beklemesine yol açmıştır. Bu durumdan en fazla etkilenenler bavul ya da kargo ticareti yolu ile Ukrayna’ya getirilen tekstil ve ayakkabı gibi hafif sanayi ürünleri olmuştur. Bu denetimler sonucunda eskiden önemli bir bölümü gümrüklerden beyan edilmeden geçebilen bazı ürünlerin ithal maliyeti 2005 yılı başından itibaren tamamının beyan edilmesi nedeniyle neredeyse iki katına kadar çıkmıştır. Ukrayna'ya ihracatta gümrüklerde yaşanan sıkıntılar çerçevesinde iki ülke gümrük idareleri arasında yakın ve etkin bir işbirliği gerçekleştirilmesi amacıyla Gümrük Müsteşarlığımızdan bir heyet Eylül 2006 tarihinde Kiev'i ziyaret etmiş ve iki ülke gümrükleri arasında "Yeşil Koridor" kurulmasına ilişkin protokol taslağını Ukrayna tarafına sunmuştur.
Ukrayna’da vergi toplama konusundaki sorunlar nedeniyle, bozulan kamu maliyesinin düzeltilmesi yönünde, özellikle gümrük gelirlerinde artış hedeflendiği bilinmektedir. Bunun bir sonucu olarak, Ukrayna’nın halihazırda uzun süredir uygulamakta olduğu ithalatta minimum fiyat/referans fiyat uygulamasının kapsamı 2008 yılı başından itibaren genişletilmiştir. Anılan uygulamalar resmi olarak ilan edilmemekte ve çeşitli gümrük kapılarında farklı şekillerde uygulanabilmektedir.
Bavul ticareti konusundaki Ukrayna Kanunu hala yürürlüktedir. Bununla birlikte. Ukrayna’nın DTÖ üyeliği kapsamındaki çalışmaları ve gümrüklerde kaçakçılığın önlenmesine yönelik çabalar dikkate alındığında, bavul ticaretinin zamanla ortadan kalkarak tümüyle resmi ticarete dönüşeceği düşünülmektedir.
Gerek fuarlar gerek diğer temaslar esnasında ihracatçı firmalarımızın büyük çoğunluğu, resmi çalışmak istemelerine rağmen Ukrayna’daki alıcıların resmi yolu tercih etmemesi nedeniyle bavul ticareti ile mal gönderdiklerini belirtmektedirler. İhracatçılarımız, ithalatçı Ukrayna firmalarına sadece resmi yolla mal satma konusunda ısrar etmeleri halinde ithalatçıların resmi çalışmayan diğer ülkelere yöneleceklerini ve pazar paylarını kaybedeceklerini; ancak, Ukrayna’ya ihracat yapan (özellikle tekstil ürünleri) bütün ülkelerin resmi çalışması halinde kendilerinin de resmi yolla mal satışı konusunda zorlanmayacaklarını ifade etmektedirler. Bu noktadan hareketle, ihracatçılarımızın Ukrayna’daki değişen koşulları ve Ukrayna’nın DTÖ’ye üye olmasını da dikkate alarak, Ukrayna piyasasındaki konumlarını ve pazarlama startejilerini gözden geçirmeleri ve dağıtım ağlarını güçlendirme yönünde çalışma yapmalarında yarar görülmektedir. Esasen, Rusya Federasyonu’nda bavul ticaretine ilişkin meydana gelen gelişmeler ihracatçılarımız tarafından dikkatle izlenmiş ve Ukrayna için de bu durumun yaşanabilme ihtimali ihracatçılarımızın gündemine girmiştir.
Türkiye’den BDT ülkelerine gidecek malların büyük bir bölümü Ukrayna limanlarına deniz yolu ile getirildikten sonra demiryolu veya konteynerler ile taşınmaktadır. Ukrayna’dan transit geçen konteynerlere çok detaylı inceleme yapılmakta ve gümrükleme işlemlerinde sorun çıkabilmektedir. Bu sorunlar çoğunlukla ihracatçı firmaların önceden tesbit edilen belgeleri doğru bir şekilde temin etmemesi nedeniyle yaşanmakta ve bu nedenle transit geçişlerde gecikmeler oluşmaktadır.

2.2. Görüş ve Öneriler
Ukrayna’nın Türkiye'ye olan coğrafi yakınlığı, 50 milyonluk bir pazar teşkil etmesi, yetişmiş insan gücü, hammadde kaynaklarının zenginliği ve birçok sektördeki yeni yatırım ve modernizasyon ihtiyacı dikkate alındığında iki ülke arasındaki ticaret hacminin ve Türkiye'nin Ukrayna'daki yatırımlarının tatminkar düzeyde olduğu söylenemez. Bu ticaret ve yatırım potansiyelinin daha iyi değerlendirilebilmesi için Ukrayna'daki iş ve yatırım ikliminin daha elverişli, şartların daha cazip hale getirilmesi gerektiği de ayrı bir gerçektir.
Ukrayna'nın büyük bir pazar olarak önemi gözönüne alındığında, firmalarımızın sadece dış ticaret yoluyla ticari ilişkilerini sürdürmesi yerine ekonomik ilişkilere de ağırlık vererek Ukrayna’da yatırıma yönelmeleri, ekonomik ve ticari ilişkilerimizin geleceği açısından çok önemlidir. Diğer taraftan, halen gıda, tekstil ve temizlik maddeleri gibi klasik mal gruplarında odaklanan dış ticaretimizin çeşitlendirilmesi gerektiğini de önemle vurgulamak gerekir.
Ukrayna’nın yabancı yatırımlara ihtiyaç duyduğu tarıma dayalı sanayi, imalat sanayi, elektronik sanayi, metalurji ve haberleşme sektörlerinde, Türk girişimcileri ile Ukraynalı firmalar arasında işbirliği imkanları mevcuttur.
Tarım arazilerinin uzun vadeli kiralanması yoluyla özellikle mısır veya ayçiçeği gibi ürünlerin yetiştirilmesi ve ihraç edilmesi mümkündür. Ayrıca tarımla ilgili diğer alanlarda da modernizasyon ve yeniden yapılandırma faaliyetleri çerçevesinde her türlü yabancı yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır.
Ukrayna, makine imalatı ve bilimsel araştırma konusunda ciddi bir potansiyele sahiptir. Know-how, gelişmiş teknolojik ekipman ve bilgi teknolojileri konusunda ülkede sağlam bir altyapı söz konusudur.
Ukrayna ile ticaretimizde ülkemiz aleyhine mevcut olan dengesizliğin giderilmesinin ihraç ürünlerimizin Ukrayna’da daha iyi tanıtılarak pazara girilmesi yoluyla ortadan kaldırılabileceğinden hareketle, ihraç ürünlerimizin tanıtımı konusunda bir Türk Ticaret Merkezinin kurulmasının çok önemli ve işlevsel olduğu değerlendirilmektedir.

Ukrayna’ya ihracat yapmaya çalışan firmalarımızın ağırlıklı olarak KOBİ kategorisinde olduğu dikkate alındığında böyle bir merkezin, sağlayacağı diğer faydaların yanı sıra, belirtilen firmaların ilk etapta pazarlama masraflarını önemli oranda düşüreceği düşünülmektedir.

Ukrayna firmaları çoğunlukla küçük miktarlarda mal talep etmekte ve Türk firmalarına Ukrayna’da ofisleri-depoları olup olmadığını sormaktadır. Bu nedenle, firmaların burada bir depo ve tanıtım mağazası kurarak ve göreceli olarak küçük miktarlarda alım yapan yerel toptancıların ya da perakendeci firmaların stok ve gümrükleme maliyetlerinin de bir kısmını üstlenerek, mallarını pazarlamaları uygun bir yöntem olacaktır. Rekabet nedeniyle karşılaşılması muhtemel sorunları en aza indirmek amacıyla özelikle aynı mal grupları yerine birbirini tamamlayan mal gruplarını üretip satan ihracatçıların Ukrayna’da ortak depo ve tanıtım mağazası kurmaları işletme maliyetlerini önemli oranda azaltacaktır.
Bu hususlara ek olarak, büyük firmalarımızın Ukrayna’ya gelmesinin daha küçük ölçekli firmalarımızın Ukrayna pazarına girişini kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Son birkaç yıldan beri, Ukrayna'da genellikle şehir merkezlerinde market zincirleri ve alışveriş merkezlerinin Ukraynalı veya yabancı müteşebbisler tarafından açıldığı gözlemlenmektedir. Türk firmalarının benzeri bir yatırımı yapmaları halinde gerek bu marketlerde ve alışveriş merkezlerinde ağırlıklı olarak Türk ürünlerinin satışı yoluyla ihracatımızın artacağı, gerekse piyasada yaratılacak olumlu etkinin Türk malı imajına çok büyük katkı sağlayarak, ihraç ürünlerimizin diğer market zincirlerine de mal satma imkanını artıracağı düşünülmektedir.
2007 yılında GSYİH % 7,6 oranında büyümüştür. Artan doğalgaz faturası nedeniyle rekor seviyede dış ticaret açığı gerçekleşmiş. bununla birlikte ülkenin ana ihraç kalemi olan demir çelik ürünleri fiyatındaki Ukrayna lehine gelişmeler durumun daha da kötüleşmesine engel olmuştur. Ukrayna 2008 yılı Mayıs ayında DTÖ’ye üye olmuştur. Diğer taraftan, Avrupa Birliği ile Ukrayna arasında Mart 2007’de müzakerelerine başlanan yeni ortaklık ve işbirliği anlaşması çerçevesinde AB ile Ukrayna arasında bir Serbest Ticaret Anlaşması imzalanması yönünde görüşmelerin başlatılması planlanmaktadır. Türkiye ile Ukrayna arasında da bir serbest ticaret anlaşması akdedilmesine yönelik görüşmeler başlamıştır. Anılan gelişmelerin yakın gelecekte Ukrayna ile ticaretimizde daha olumlu gelişmelere yol açacağı düşünülmektedir.
Uluslararası ekonomik araştırma kuruluşlarınca 2008 yılında Ukrayna ekonomisinin %5 ila 6 arasında büyüyeceği; ticaret açığnın 18 milyar ABD Dolarına ulaşacağı, enflasyon oranının ise yıllık olarak %20 seviyesini aşacağı tahmin edilmektedir. Artan doğalgaz fiyatları ve 2008 yılınında ortaya çıkan uluslararası finansal kriz sonucunda dünya ekonomisindeki yavaşlama ile birlikte, Ukrayna’nın ihraç mallarına olan uluslararası talebin gerileyeceği düşünülmektedir. Ukrayna ekonmisindeki yapısal sorunlar, ülkedeki siyasi istikrasızlık ve global finansal kriz nedeniyle 2008 yılının Ukrayna ekonomisi açısından zorlu bir yıl olacağı değerlendirilmektedir. Bununla birlikte Ukrayna, Türkiye’ye olan coğrafi yakınlığı ve pekçok sektördeki ticaret ve yatırım imkanları ile bu ülke ile ticaret yapmak ve yatırımda bulunmak isteyen Türk işadamları açısından önemini koruyacaktır.

KAYNAKÇA

Kiev Ticaret Müşavirliği 2006 Yılı Raporu

Ukrayna Ekonomi Bakanlığı

www.me.gov.ua

Ukrayna Devlet İstatistik Komitesi

www.ukrstat.gov.ua
Ukrayna Merkez Bankası

www.bank.gov.ua

Economist Intelligence Unit

2008 Yıllık Ülke Raporu

2007 Yıllık Ülke Raporu

2007 yılına ait aylık raporlar

Euromomitor GMID

www.gmid.euromonitor.com
American Chamber of Commerce Membership Directory 2008
USTR 2007 ve 2008 Yılı Raporu