T. C. MİLLÎ EĞİTİm bakanliği orta öĞretim projesi hayvan sağLIĞi protozoonlarla mücadele ve korunma ankara 2008
Yüklə 348,19 Kb.
|
|
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI 
ORTA ÖĞRETİM PROJESİ HAYVAN SAĞLIĞI PROTOZOONLARLA MÜCADELE VE KORUNMA ANKARA 2008 
AÇIKLAMALAR 3 GİRİŞ 5
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 6 1. PİROPLASMOSLARLA MÜCADELE VE KORUNMA METOTLARI 6 1.1. Piroplasmosları Tanıma 6 1.2. Piroplasmosların Lokalize Olduğu Bölgeler 7 1.2.1. Babeesidae 7 1.2.2. Theileridae 8 1.2.3. Anaplasmidae 9 1.3. Piroplasmos Türleri 10 1.3.1. Babesidae türleri 10 1.3.2. Theileridae Türleri 11 1.3.3. Anaplasmidae Türleri 11 1.4. Piroplasmoslara Bağlı Hastalıklar 12 1.4.1. Sığırlarda Piroplasmoz 12 1.4.2. Atlarda Piroplasmoz 14 1.4.3. Koyun ve Keçilerde Piroplasmoz 17 1.4.4. Kedi ve Köpeklerde Babesioz 18 1.5. Theileridae 19 1.5.1. Sığırlarda Theileridae 19 1.5.2. Koyun ve Keçilerde Theileridae 20 1.6. Anaplasmidae 21 1.6.1. Sığır Koyun ve Keçilerde Anaplasmose 21 1.7. Lenf Yumrusundan Alınan Lenf Sıvısı ile Froti Hazırlamak 21 UYGULAMA FAALİYETİ 25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 27 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 28 2. TRYPANOSOMİASİSLERLE MÜCADELE VE KORUNMA METOTLARI 28 2.1. Trypanosomiasisleri Tanıma 28 2.2. Trypanosomiasislerin Lokalize Olduğu Bölgeler 29 2.3. Trypanosomiasis Türleri ve Hastalıkları 32 2.3.1. Durin 32 2.4. Hindilerde Histomoniasis 36 2.4.1. Semptom 37 2.4.2. Otopsi 38 2.4.3. Teşhis 39 2.4.4. Hindilerde Histomoniasisten Korunma 39 2.5. Kanatlılarda Spiroketosis 39 2.5.1. Semptom 39 2.5.2. Otopsi 39 2.5.3. Teşhis 40 2.5.4. Korunma 40 2.6. Trichomonas gallinae 40 2.7. Froti Hazırlamak 41 2.7.1. Karaciğer ve Sekumdan Froti Hazırlamak 41 2.7.2. Ödem Sıvısından Froti Hazırlamak 41 2.7.3. Perifer Kandan Froti Hazırlamak 41 2.7.4. Modifiye Knott Tekniği (Mikrofilarya için spesifik yöntem) 43 2.7.5. Natif İnceleme 43 2.8. Trypanosomiasis Türleri ve Hastalıklarında Teşhis 43 UYGULAMA FAALİYETİ 44 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 46 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 48 3.COCCİDİOSLARLA MÜCADELE VE KORUNMA METOTLARI 48 3.1. Coccidiosları Tanıma 48 3.2.Coccidiosların Lokalize Olduğu Bölgeler 49 3.3.Coccidios Türleri 52 3.4. Coccidioslara Bağlı Hastalık Belirtileri 60 3.5. Coccidioslara Karşı İlaç Uygulamak 69 3.6. Korunma 70 3.7. Aşılama 70 UYGULAMA FAALİYETİ 71 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 72 MODÜL DEĞERLENDİRME 74 CEVAP ANAHTARLARI 76 KAYNAKÇA 78 AÇIKLAMALAR
G  İRİŞ
Sevgili Öğrenci, İnsanlar ve hayvanlar yüzyıllardır parazitlerin tehdidi altındadır. Ciddi enfeksiyonların çoğu tropikal bölgelerde bulunmaktadır. Salgınlar halinde seyredebilir ve ölümlere neden olabilir (Pireler ve bakteriler 17. yy.da Avrupa’nın üçte birinin yok olmasına neden olmuştur.). Yine insanlarda protozoonlardan ileri gelen hastalıklar zararlı etkiler yapar ve bazıları ölüme neden olabilir. Örneğin Amipli dizanteri, sıcak iklim bölgelerinde çok yaygındır. Bu hastalıkta parazit karaciğere kadar ilerleyip zararlı etkiler yapar. Yine insanlarda Trypanasoma türlerinin neden olduğu uyku hastalığı, Afrika ülkelerinde ölüm saçmaktadır. Bir diğer protozoon hastalığı olan insan malaryası dünyada yaygın olarak görülmekte olup insanların ölümüne yol açmaktadır. Bunların yanında bir zoonoz olan toxoplasmosis de önemli protozoer hastalıklardandır. Protozoolojinin amacı, insan ve hayvan sağlığını korumak, hayvanlarda verim düşüklüğü ve ekonomik kayıpları önlemek, ayrıca zoonoz protozoonlarla savaşarak genel sağlık ve hijyene hizmet etmektir. Saprofit protozoonlar, insan ve hayvanlar için yararlı oldukları halde, parazit olanlar ölümlere ve hayvanlarda ekonomik kayıplara neden olurlar. Evcil hayvanlarda protozoon hastalıklardan dolayı büyük kayıplar meydana gelmektedir. Bu hastalıklardan, theileriosis, babesiosis ve trypanasomiasis enfeksiyonları hasta hayvanların et, süt verimlerini düşürmekte ve bir kısmının da ölümüne neden olmaktadır. Kuzu, buzağı ve piliçlerde ölümlere neden olan coccidiosis de vteriner hekimlikte önemli bir hastalıktır. Sevgili öğrenciler, sizler bu modül ile parazitleri (theileriosis, babesiosis, trypanasomiasis, coccidiosis) tanımayı, mücadele etmeyi ve korunma tedbirlerini alabilmeyi öğreneceksiniz. ÖĞRENME FAALİYETİ–1 
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında tekniğine uygun olarak protozoonlarla mücadele edebilecek ve korunma tedbirlerini alabileceksiniz. 
1. PİROPLASMOSLARLA MÜCADELE VE KORUNMA METOTLARI Piroplasmoslarla mücadele edebilmek ve neden oldukları hastalıklardan korunabilmek için hastalık etkenlerinin tanınması, bulaşma yollarının ve hastalık belirtilerinin bilinmesi gerekmektedir. 1.1. Piroplasmosları Tanıma 
Resim 1.1: Piroplasmos çeşitleri Hayvanlarda kana yerleşip eritrositleri (alyuvarları) eriterek anemi, hemoglobinuri ve sarılığa sebep olan bir paraziter hastalıktır. Hayvandan hayvana kenelerle bulaşır. Hemen her mevsimde görülebildiği gibi daha ziyade yazın mera mevsimlerinde fazla rastlanır. Kültür ırkı hayvanların yaşlılarında ölüm daha çok görülür. Hastalığa dünyanın her tarafında ve çeşitli hayvan türlerinde rastlanır. Hastalığa neden olan Piroplasmidae soyuna bağlı tek hücreli parazitlerdir. Kanda eritrositler içinde yuvarlak halka, armut, çomak, nokta, virgül biçimindedir. Protoplazmaları içinde çekirdek ve kromatin iplikleri vardır. Piroplasmoz parazitleri, morfolojik ve biyolojik özellikleri yönünden üç soya ayrılır.
1.2. Piroplasmosların Lokalize Olduğu Bölgeler Piroplasmidae soyuna bağlı tek hücreli parazitlerdir. Kanda eritrositler içinde yuvarlak halka, armut, çomak, nokta, virgül biçimindedir. Protoplazmaları içinde çekirdek ve kromatin iplikleri vardır. Piroplasmoz parazitleri, morfolojik ve biyolojik özellikleri yönünden üç soya ayrılır. 1.2.1. Babeesidae 
Resim 1.2: Eritrosit içinde babesios Hastalık Rhipicephalus, Dermacentor, Hyalomma soyu kenelerin dişileri, hastalıklarından aldıkları kan ile parazitleri yumurtalarına geçirirler. Çıkan larvalar pupa ve ergin keneler parazitleri sağlamlara bulaştırır. 
Resim 1.3: Köpekte babesios etkenini taşıyan keneler 
Resim 1.4: Sığırda babesios etkenini taşıyan keneler Bu soy parazitleri, iri çift armut şeklinde olup eritrositler içinde yer alır. Eritrositler içinde çoğunlukla ikiye bölünmek suretiyle çoğalır. Eşeyli üreme kısmı kenelerin içinde geçer. Parazitli keneler, kan emmeleri sırasında aynı türü diğer hayvanlara nakleder. Ancak keneler, nymph safhasında hastalığı nakleder. Bağışıklık olarak preimmunisyon bağışıklık sağlanır. Preimmunisyon, atlatılan bir enfeksiyondan sonra aynı protozoon türüne karşı kazanılan bağışıklıktır. 1.2.2. Theileridae Bu soy parazitlerine Theileria denir. Babesialara nazaran daha küçüktür. Bunlar dalak, lenf bezleri ve reticulo endothel hücrelerin protoplazmaları içinde nokta, virgül, şeklinde çoğalarak kana geçer. Theileria türleri gelişmelerini, vektör kene ve ruminantlarda tamamlar. Transovarial nakil olmaması nedeniyle tek konaklı kene türleri vektör değildir. Vektör kenenin enfeksiyonu nakledebilmesi için, larva veya nymph dönemlerinde theileriosis geçiren hayvandan kan emmesi gerekmektedir. Vektör kene, enfekte bir hayvandan kan emme esnasında eritrositlerle birlikte etkenleri de alır. Alınan eritrositler, kenenin barsağında erir ve etkenler açığa çıkar. Bu etkenlerden halka formunda olanlar farklılaşır ve gametositleri oluşturur. Diğer formlar ise gelişemez ve dejenere olur. 
Resim 1.5: Eritrositler içinde theileria Sporozoitler, kenenin tükürük kanallarına gelir ve kan emdiği duyarlı konağa, 2. veya 3. günlerde verilir. Enfektif olan bu sporozoitler, bölgedeki en yakın lenf yumrusuna girer ve burada şizogoni geçirir. Önce büyük çekirdekli makroşizontlar oluşur. Daha sonra makroşizontlar tekrar lenfositlere girer ve bu kez mikroşizontları oluşturur. Eritrositler içinde farklılaşmak suretiyle halka, virgül ve çomak formlarına (Piroplasm form) dönüşür. Theileria parvada eritrositler içinde çoğalma geçirmezken, diğer Theileria türleri, eritrositler içerisinde ikiye bölünmek suretiyle çoğalmalarını sürdürür. 1.2.3. Anaplasmidae 
Resim 1.6: Eritrositler içinde Anaplosmos Bu soydan anaplasma denilen parazitler, eritrositler içinde ufak nokta halinde bulunurlar. Giemsa ile boyanmış frotilerde eritrositler içinde merkez ve kenar kısımlarda yerleşmiş olarak görülür. 1.3. Piroplasmos Türleri Babesidae, Theileridae ve Anaplasmidae diye üç başlık altında incelenir. 1.3.1. Babesidae türleri
  
Fotoğraf 1.7: Babesia bigemina Fotoğraf 1.8: Babesia bovis Fotoğraf 1.9: Babesia major Sığırlarda Babesia bigemina Babesia bovis Babesia berbera Babesia major Babesia argentina
Nuttalia equi Koyun ve keçide Babesia ovis Babesia motas Kedi ve Köpekte Babesia canis Babesia gibsoni Babesia felis Babesia herpailuri 1.3.2. Theileridae Türleri
Sığırda: Theileria parva Theileria anulata Theileria mutans Koyun ve Keçide: Theileria ovis Theileria recondita Theileria hirci 1.3.3. Anaplasmidae Türleri
Sığırlarda: Anaplasma marginale Anaplasma centrale Koyunlarda: Anaplasma ovis
Kuluçka süresi 7 gündür, 15 güne kadar uzayabilir. Hastada 41-42 ºC ateş, iştahsızlık, düşkünlük, kas titremeleri, kıllarda matlık ve sarımsı bir renklenme, beyninin kapillar damarlarında tıkanma olduğu için sinirsel semptomlar görülür. Gözlerde kızarma ve peteşiler görülür. Süt azalır hatta kesilir. Hemoglobinuri ve sarılık başlar, idrar koyu kahverengini alır. Kan işeme hastalığı olarak da adlandırılır. Hastalık yaşlı hayvanlarda akut seyreder. Eristositler azalır, gebeler yavru atar. % 70 ölüm vardır. Gençler hafif hastalanıp daha sonra iyileşirler. Hastalığı atlatanlar preimmunisyon şeklinde bağışıklık kazanırlar fakat portördürler.  
Resim 1.17: Sarı ve büyümüş karaciğer Resim 1.18: Sarılıklı iç organlar
İç zarlarda sarılık, dalak, karaciğerde büyüme, safra kesesi safra ile dolu, böbreklerde kanama, mide ve bağırsaklarda ekimozlar görülür.
Kan ve dalaktan froti yapılarak laboratuvara gönderilir. Boyanarak mikroskopta incelenir.
Kenelerle mücadele edilir. 1.4.2. Atlarda Piroplasmoz Atlarda hemoglobinuri ve ikter yapan bir protozoon hastalığıdır. Hastalık Rhipicephalus, Dermacentor, Hyalomma soyu kenelerin dişileri hastalıklarından aldıkları kan ile parazitleri yumurtalarına geçirirler. Çıkan larvalar, pupa ve ergin keneler parazitleri sağlamlara bulaştırırlar.
Hastalığın kuluçka süresi 6-21 gündür. 41,5 °C ateş, terleme, sinir sistemi tahribatı nedeniyle arka kısım felci ortaya çıkar, düşkünlük, iştahsızlık görülür. Göz konjunktivaları ve göz kapakları şişer. Renkleri açık sarı ve peteşilidir. Baş, aşağıda uyuklar, soluk ve nabız artar. İdrar koyu kırmızı kahverengindedir. Ağır vakalarda akciğer ödemi nedeniyle 24-48 saat içinde, normalde hastalığın başlangıcından itibaren 4-5 günde ölür. Bazen atlatırlar ve portör kalırlar.  
Resim 1.19: Sarılıklı karaciğer Resim 1.20: Sarılıklı ağız mukozası
Deri altı dokusu, kaslar, ikterik organlarda ekimozlar görülür. Dalak birkaç misli büyür. Karaciğer büyümüş ve sarıdır. Karın boşluğunda sarı su toplanmıştır.
Klinik bulgularla teşhise gidilir. Ancak kesin teşhis için kan frotisi yapılıp laboratuvara gönderilir.
Dış parazit ilaçlarla keneler imha edilmelidir. 1.4.3. Koyun ve Keçilerde Piroplasmoz  
Resim 1.21: Koyunlar Resim 1.22: Keçiler Koyun ve keçilerde hemoglobinuri, ikter, anemi yapan protozoon bir hastalıktır. Yaz aylarında çok görülür. Rhipicephalus, Bursa soyundan kenelerle bulaşır.
Kuluçka müddeti 7-10 gündür. 41-42 ºC ateş, iştahsızlık, titreme görülür. Nabız ve solunum sayısı artar. Kanlı ishal başlar. Gebe hayvanlar yavru atar. İdrar koyu kırmızı kahverengi olur. Konjunktivalar ve mukozalar ikteriktir, kılsız bölgeler karın altı, kuyruk altı, boyun altı ve memelerin bulunduğu bölge sararır. Ağır vakalarda 2 günde hayvan ölür. Hastalığı atlatanlarda preimmunisyon şeklinde bağışıklık teşekkül eder. Fakat hayvanlar portördürler.  
Resim 1.23: Koyunda sarılık Resim 1.24: Sarılıklı böbrek
Ölü hayvanların iç zarları ve kasları sarı renkte, peteşiler, mide bağırsakta ekimozlar, dalak büyümüş, karaciğer büyümüş sarı renkli böbrekler ve sidik kesesi kanlıdır.
Klinik bulgularla teşhis yapılır ise de en iyisi laboratuvara dalak ve kan frotisi gönderilmektir.
Kenelerle mücadele edilmelidir. 1.4.4. Kedi ve Köpeklerde Babesioz Bu parazit, köpeklerden başka kurt, tilki, çakal gibi yabani carnivorlarda da bulunur.  
Resim 1.25: Kedide ağız mukozası Resim 1.26: Kedide sarılık
Babesia canis, genç köpek yavrularında da ergin köpekler kadar şiddetli enfeksiyon oluşturabilmektedir. İnkübasyon süresi 10-21 gün kadardır. Genel babesiosis semptomlarına ek olarak, akciğer ödemi, öksürük, burun akıntısı, ishal ve merkezi sinir sistemi rahatsızlıklarına bağlı semptomlar da ortaya çıkar. Perakut formda 3, 4 içinde ölüm görülür. Babesia gibsoni haemaphysalis, rhipicephalus türleri tarafından taşınır. Babesia canis’e rağmen daha selimdir. Hemoglobinüri ve icterus nadiren görülür. Kedilerin babesiosu daha az patojendir. Bazen anemi, hemoglobinüri, nadiren icterus (sarılık) görülür.
Klinik bulgularla teşhis yapılır ise de en iyisi laboratuvara dalak ve kan frotisi göndermektir.
Kenelerle mücadele edilir. 1.5. Theileridae Theileriosis etkenleri sığırlarda, koyun ve keçilerde hastalık yaparak ekonomik kayıplara sebep olur. 1.5.1. Sığırlarda Theileridae Bu hastalık sığırlarda Theileridae soyu kan parazitlerinden ileri gelir. Rhipicephalus soyu kenelerle bulaşır.
Kuluçka süresi 13 gündür. Akut seyreder, 41-42 derece ateş, düşkünlük, güç solunum, nabız ve solunum artışı, gözlerde kızarma, nezle ve öksürük görülür. Hemoglobinurie yoktur. Anemi olmaz ve sarılığa rastlanmaz. Hasta hayvanların konjunktivaları fayans beyazıdır. lenf yumruları tek taraflı (asimetrik) şişmiştir. Hastalarda çabuk oluşan bir kaşeksi sonucu 15 günde ölüm meydana gelir. Hastalığı atlatanlarda parazitler tamamen kaybolur. İmmunisyon (bağışıklık) oluşur. Portörlük yapmazlar.
Ölenlerin lenf yumruları büyümüştür. Böbreklerde kanamalar mide, bağırsaklarda ekimozlar görülür. Dalak, karaciğer büyümez idrar normal renktedir.
Sürekli ateş ve lenf yumrularında büyüme hastalıktan şüphe ettirir. Kan işeme ve sarılık görülmemesi ile piroplasmozdan ayrılır. Lenf yumrularından kalın kanül ile çekilen materyalden froti yapılır. Lenfositler içinde görülmesiyle sağlanır.
|
OD
