«tabiyot fanlari» fakultеti «gеografiya va uni o’qitish mеtodikasi» kafеdrasi

3.2. “Surxondaryo viloyati sanoati tarmoqlari rivojlanishi va istiqbollari” mavzusini o’qitishda zamonaviy pedogogik texnologiyalardan foydalanish.
Hamkorlikda o’qitish texnalogiyalari pedagogik jarayonni takomillashtirish va uni o’quvchi shaxsga yo’naltirishga asoslangan. Bu texnalogiyalar ijodkor shaxsni shakllantirishga yo’naltirilgan ijodiy muhitni yaratish, ta’lim sifati va samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
Hamkorlikda o’qitish mashg’ulotlarining asosiy jarayonlari hamkorlikda fikr almashish, suxbat, taxlil munozara,muzokara, amaliy vazifalar bajarish, biror narsani qurish, yasash, masalalar yechish va boshqalarni o’z ichiga oladi.
Yhamkorlikda o’qitish mashg’ulotlarini tashkil qilishda; o’qituvchi-sinf ,o’qituvchi-kichik guruh, o’qituvchi-katta guruh, o’qituvchi- o’quvchi,o’quvchi- o’quvchi, kichik guruh- kichik guruh,kichik guruh- sinf va boshqa tashkiliy shakllar qo’llaniladi.
Hamkorlikda o’qitish-bu o’qituvchining ta’lim tarbiya jarayonida o’quvchilar guruhi, yakka o’quvchi hamda butun sinf bilan o’zaro samarali hamlorlikni tashkil qilishi bilan birgalikda, o’quvchlarning ham o’zaro qo’llab- quvvatlovchi hamkorligini amalga oshirishdagi instruktaj va interfaol jarayonlarni ifodalovchi ommalashgan iboradir.
O’quvchilar hamkorlikda akademik topshiriqlar ustida, kichik guruhlarda ishlrshadi va o’zlariga hamda o’z gvuruhlaridagi o’rtoqlariga birgalikda yordam berishadi. Umuman, hamkorlikda o’qitish metodlari quyidagi beshta ta xususiyatga ega;
1. O’quvchilar birgalikda , umumiy topshiriq yoki o’qitilayotgan faoliyat ustida ishlashadi, bu guruhiy ish orqali yaxshi o’zlashtiriladi.
2. O’quvchilar 2-5 a’zodan iborat tarkibda kichik guruhlarda birgalikda ishlashadi.
3. O’quvchilar umumiy vazifalarning yechimini topishga erishish yoki o’rganish faoliyatini amalga oshirish uchun guruh tomopnidan ishlab chiqilgan hamda ijtimoiy qabul qilingan xulq-atvor mezonlariga riopya qilishadi.
4. O’quvchilar ijobiy va mustaqil bo’lishadi. Umumiy vazifalarning yechimini topishga erishish yoki o’rganish faoliyati bo’yicha ishlarni tashkil etish, o’quvchilarning bir- biriga ko’maklashishlari talab etilishinin hisobga olgan holda tuzilgajn bo’ladi.
5. O’quvchilar o’z ishlari natijasiga yoki boshqacha aytganda, o’qishga, ta’lim olishgab, shaxsan ma’sulyatli va javobgardirlar.
Hamkorlikda o’qitish quyidagi natijalarga erishish imkonini beradi.
- O’quvchilarning o’rganish jarayonini boyitadi.
- O’quvchilarga ular o’rtasida taqsim qilinib, o’zlashtirilgan kognitiv axborotlar to’plamini beradi.
- O’quvchilarda materialni o’rganishga ishtiyoq uyg’otadi.
- O’quvchilarning o’z shaxsiy bilim va dunyoqarashlarini shakllantirish imkoniyatlarini kengaytirish.
- Axborotlarni ikki tomonlama almashish samaradorligini oshiradi.
- O’quvchilarga mustaqil hayotga tayyorlanishlari uchun zarur bilimlarni beradi.
- Turli xil madaniyat va ijtimoiy-iqtisodiy guruhlar o’rtasida ijobiy o’zaro munosabatlarni oldinga suradi.
Hamkorlikda o’qitish texnalogiyasiga asoslangan mashg’ulotlarni o’ziga xos turlarga ajratish va ularni amalda qo’llash tizimi mavjud bo’lib, quyida shu mashg’ulotlardan ayrim na’munalarni ko’rsatib o’tamiz.
-Uch pog’onali intervyu,
- Davra suxbati,
- Ro’yxat tuzish,
- Muammolar yechishni tashkil qilish,
- Bir daqiqalik ishlar,
-Juftlik izoxlar,
- Muammoni jo’natish,
- Baholash chizig’i,
- Kam uchraydigan birlik,
- Jamoa kutuvi,
- Ikki qismli kundalik,
- O’zaro savol yo’llash.
Hamkorlikda o’qitish texnalogiyasining bir qator metodlari mavjud. Ular:

• 
  Zig-zag yoki “arra” metodi;
  
• 
  Kamandada o’qitish;
  
• 
  Kichik guruhlarda o’qitish; va hokazolar.
  

Mazkur metodlar qator olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va tajriba-sinovdan o’tkazilgan.
Biz yuqoridagi metodlardan zig-zag yoki “arra” metodiga batafsil to’xtalmoqchimiz, chunki BMI ning tajriba sinov ishlarini o’tkazish jarayonida ushbu metoddan foydalanganmiz.
“Zig-zag” yoki “arra” metodi.
Metod uquvchilar bilan guruh asosida ishlash, mavzuni tezkor va puxta o’zlashtirishga xizmat qiladi. Metodning afzalligi quyidagi jixatlari bilan belgilanadi.

• 
  O’quvchilarda jamoa yoki guruh bo’lib ishlash ko’nikmasi shakllanadi.
  
• 
  Mavzuni o’zlashtirishga sarflanadigan vatq tejaladi.
  

“zig-zag” metodini qo’llash jqrayonida quyidagi xarakatlar amalga oshiriladi.

• 
  Sinf o’quvchilari bir necha guruhlarga bo’linadi.
  
• 
  Yangi mavzu mohiyatini yorituvchi matn ham guruhlar soniga teng ravishda qisimlarga ajratilagi.
  
• 
  Har bir guruhga mavzuning muayyan qismi ( birinchi matn , ikkinchi matn va hokazolar ) beriladi va uni o’rganish vazifasi topshiriladi.
  
• 
  Belgilangan vaqt davomida guruhlar matn ustida ishlaydilar.
  
• 
  Vaqtni tejash maqsadida guruh a’zolari orasidan liderlar tanlanadi va ular o’rganilgan matnga oid asosiy ma’lumotlareni guruhdoshlariga so’zlab beradilar.
  
• 
  Liderlarning fikri guruh a’zolari tomonidan to’ldirilishi mumkin.
  
• 
  Barcha guruhlar a’zolariga berilgan matnni puxta o’lashtirganlaridan so’ng matnlar guruhlararo almashtiriladi.
  
• 
  Bu bosqichda ham yuqpridagi faoliyat takrorlanadi.
  
• 
  Shu taqlidda mavzu mohiyatini yorituvchi yaxlit matn o’quvchilar tomo0nidan o’zlashtiriladi
  

Metodni qo’llash jarayonida quyigagi xolatlar yuzaga keladi.

• 
  O’quvchilar tomonidan muayyan nazariy bilimlarning puxta o’zlashtirishga erishish.
  
• 
  Har bir o’quvchini faollikka undash.
  
• 
  Ularda erkin fikrlash layoqatini shakllantirish .
  
• 
  Guruhning boshqa a’zolarining fikirlarini tinglay olish ko’nikmalarini shakllantirish.
  

Mazkur texnalogiyaga oid darsn ishlanmasini quyidagi mavzu asosida keltirib o’tamiz
“Surxondaryo viloyati sanoati va shaharlari ” mavzusidagi darsni hamkorlikda o’qitish texnalogiyasining “Zig-Zag” yoki “arra” metodidan foydalanilgan holda quydagicha tashkil etish bo’yicha dars ishlanmasini ilova qilamiz.