Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

B. SAĞLIK SİSTEMİNİN ETKİNLEŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Son yıllarda yürütülen Sağlıkta Dönüşüm Programıyla temel sağlık göstergelerinde ve sağlık hizmetine erişim olanaklarında önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Diğer taraftan hizmetlerin istenen seviyeye gelebilmesini engelleyen fiziki altyapı, sağlık personeli ve finansmana ilişkin sorunlar azalmakla beraber etkisini sürdürmektedir.

TABLO:IV. - Nüfusa İlişkin Temel Sağlık Göstergeleri

	2005	2006	2007	2008 (1)	AB (2)
Nüfus Artış Hızı (Binde)	12,6	12,4	12,1	11,8	4,8
Bebek Ölüm Hızı (Binde)	23,6	22,6	21,7	21	4,7
Toplam Doğurganlık Oranı	2,19	2,18	2,17	2,15	1,5
Doğuşta Hayatta Kalma Ümidi (Yıl)	71,3	71,5	71,7	71,8	78,4

Kaynak: DPT, WHO

(1) DPT tahminidir.

(2) AB ülkelerine ait olup, verisi bulunan en yakın yıl verilmiştir.

2003 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması sonuçlarına göre 1998-2003 döneminde bebek ölüm hızı yaklaşık binde 29’dur. 2008 yılında ise bu oranın binde 21 olacağı tahmin edilmektedir. Aynı araştırmaya göre, bebek ve beş yaş altı ölüm hızlarında bölgeler arası ve kent-kır ayrımında farklılıklar gözlenmektedir. Çocukların hayatta kalma olasılığı ile annelerin eğitimi arasında güçlü bir ilişki görülmektedir.

2005 yılında yapılan Ulusal Anne Ölümleri Araştırmasına göre ülkemizde anne ölüm oranı, 100.000 canlı doğumda 28,5’tir. Bu oran kent merkezlerinde 20,7 iken, kırsal alanda 40,3’tür. Bölgeler arasında belirgin fark görülmekte olup, Batı Anadolu’da bu oran 7,4 iken, Doğu Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu’da 68,3’tür.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre dünya çapında yetişkin ölümlerinin yüzde 10’una sebep olan tütün kullanımı, ikinci önemli ölüm sebebi olarak kabul edilmektedir. 2006 yılında yapılan Aile Yapısı Araştırmasına göre, Türkiye genelinde 18 ve daha yukarı yaştaki bireylerin yüzde 33,4’ü sigara kullanmakta olup, erkeklerde sigara kullanım oranı yüzde 50,6 iken, kadınlarda bu oran yüzde 16,6’dır. Tütün mamullerinin zararlarının önlenmesi amacıyla 3 Ocak 2008 tarihi itibarıyla kabul edilmiş olan Kanun ile belli bir geçiş süreci dahilinde kapalı mekanlarda sigara kullanımı yasaklanmıştır.

Ülkemizde koruyucu sağlık kapsamında başta ana-çocuk sağlığına ilişkin tarama ve bağışıklamaya yönelik olmak üzere çeşitli programlar yürütülmekte olup aşılama oranları yüzde 96 seviyesine çıkarılmıştır. Kızamık-kızamıkçık-kabakulak, menenjit aşıları ve son olarak pnömokok aşısı standart aşılama takvimine dahil edilmiştir. Sıtma, tifo ve kızamık hastalıklarına karşı yürütülen programlarla vaka sayıları ciddi oranda azaltılmıştır. Bunun yanında “Türkiye Obeziteyle Mücadele Ulusal Eylem Planı” hazırlanmaktadır. Diğer taraftan Dünya Sağlık Örgütü, nüfusun yaşlanmasına bağlı olarak 2030 yılına kadarki dönemde bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı ölümlerde belirgin bir artış olacağını; kansere, kardiyovasküler hastalıklara ve trafik kazalarına bağlı ölümlerin toplam ölümlerin yüzde 56’sını oluşturacağını tahmin etmektedir. Ülkemizde yaşlı nüfusun oranının giderek artacağı da dikkate alındığında bulaşıcı olmayan hastalıklara yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinin çeşitlendirilmesi önem arzetmektedir.

TABLO:IV. - Sağlıkta Fiziki Mekan Göstergeleri

	2005	2006	2007	2008 (1)	AB (2)
Yatak Sayısı	192 658	196 667	200 633	206 967	-
Yatak Başına Düşen Nüfus	374	371	368	361	174
Yatak Kullanım Oranı (Yüzde)	64,5	64,4	69,1	-	75,8

Kaynak: Sağlık Bakanlığı, DPT, WHO

(1) DPT tahminidir.

(2) AB ülkelerine ait olup, verisi bulunan en yakın yıl verilmiştir.

2002-2007 döneminde yatak kapasitesi yüzde 13,2 artmış olup yatak kapasitesinin yüzde 67’si Sağlık Bakanlığına, yüzde 14,9’u üniversitelere, yüzde 8’i özel sektöre aittir. Sağlık Bakanlığı hastanelerindeki hasta odalarının içerisinde banyosu ve tuvaleti bulunan refakatçi ihtiyacını karşılayabilecek en fazla ikişer kişilik odalara dönüştürülmesine yönelik çalışmalar ile bu dönemde nitelikli hasta yataklarının toplam hasta yatağı içerisindeki oranı yüzde 18’e yükselmiştir.

Diğer taraftan, yatak kapasitesinin ülke genelindeki dağılım sorunları devam etmektedir. İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesine göre, yatak başına düşen kişi sayısı en gelişmiş olan bölgede 367 iken, en az gelişmiş olan bölgede ise 717’dir. 2002 yılında yatak başına düşen kişi sayısı açısından en az gelişmiş olan bölge ile en gelişmiş bölge arasında 2,9 kat fark var iken 2007 sonu itibarıyla bu fark 1,95 kata düşmüştür. Yatakların bölgeler arasında dengesiz dağılımı, sağlık personelinin de dengesiz dağılımına yol açan faktörlerden biridir.

Acil sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi yönündeki çalışmalar ile acil yardım kurtarma istasyonu sayısı 1.264’e ulaşmıştır. Tam donanımlı ambulans sayısı 2002-2007 döneminde 1,9 kat artarken, acil hizmetlerden yararlanan kişi sayısı ise 2,5 kat artmış olup kırsalda yaşayan vatandaşların tamamına yakını kapsam içerisine alınmıştır.

Sağlık hizmetlerine olan talep her yıl artmakta olup, 2002-2007 döneminde yataklı tedavi kurumlarında yapılan muayene sayısı yüzde 100, sağlık ocaklarındaki muayene sayısı ise yüzde 87,6 artmıştır. Muayene sayısının artışında başta yeşil kartlı hastaların ayakta tedavi ve ilaç masraflarının Sağlık Bakanlığı tarafından karşılanması, kamu hastanelerinin tek çatı altında toplanarak hizmet sunumundaki farklılıkların azaltılması, özel sektör sağlık hizmetlerinden faydalanmanın kolaylaştırılması, birinci basamakta hizmet sunumunun iyileştirilmesi etkili olmuştur. Diğer taraftan birinci basamakta sürmekte olan altyapı, personel ve kalite yetersizliği sebebiyle hastanelere olan yoğun talep devam etmektedir. Bununla beraber aile hekimliği modeline geçilmesi ve etkili bir sevk zincirinin oluşturulması, hastanelerin etkinliğinin artırılması ve maliyetlerin düşürülmesi açısından önem arz etmektedir. Halen 26 ilde uygulanmakta olan aile hekimliği sisteminin, 2009 yılı sonu itibarıyla 59 ile yaygınlaştırılması planlanmaktadır.

Devlet hastanelerinin tamamında hasta hakları birimleri açılmıştır. Hekim seçme hakkı uygulaması 2004 yılında 11 hastanede başlatılmış olup, halen 754 devlet hastanesinde ve 63 ağız ve diş sağlığı merkezinde uygulanmaktadır.

Sağlık personeli sayılarında iyileşme olmakla birlikte, ülkenin ihtiyaçlarını karşılayacak seviyeye henüz gelinememiştir. Ülkemizde 2007 yılında hekim başına düşen nüfus 716 hemşire başına düşen nüfus ise 799 kişi iken AB ülkelerinde bu oranlar sırasıyla 317 ve 135 kişidir. Diğer taraftan, sağlık personelinin bölgeler arasında dengesiz dağılım sorunu azalmakla beraber, önemini korumaktadır. Sağlık Bakanlığı tarafından uygulanan mecburi hizmet ve personel dağılım çalışmaları ile 2002-2007 döneminde Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık hizmet birimlerinde uzman hekim açısından en iyi ve en kötü il arasındaki oran 1/14’ten 1/3,5’e, pratisyen hekimler için 1/9’dan 1/2,7’ye, hemşire-ebeler için ise 1/8’den 1/3,8’e düşürülmüştür.

Tıp fakültelerinde asistanlar hariç öğretim elemanı başına düşen tıp öğrencisi sayısı ülkemizde 3,4 iken, bu oran Almanya’da 22,5, İtalya’da 11,8, Finlandiya’da 5,1’dir. AB ülkelerinde yüz bin kişiye düşen tıp fakültesi mezun sayısı 9,3 iken, bu rakam ülkemizde 2007 yılında 6,6 olarak gerçekleşmiştir. Aynı şekilde personel açığı belirgin olan hemşirelerde ise, AB ülkelerinde yüz bin kişiye düşen hemşire mezun sayısı 26 iken, ülkemizde bu oran yıllar itibarıyla artış göstermekle beraber sadece 5,6’dır. Hekim açığının artmasını önlemek amacıyla 2008 yılında tıp fakültesi kontenjanları bir önceki yıla göre yüzde 29 hemşirelik kontenjanları ise yüzde 14,8 artırılmıştır.

Sağlık Bakanlığının yeniden yapılandırılması, aile hekimliği sisteminin hayata geçirilmesi, Genel Sağlık Sigortası sisteminin oluşturulması, sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve erişiminin kolaylaştırılması ile kalitesinin artırılmasını amaçlayan Sağlıkta Dönüşüm Programı sürmektedir.

1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile sağlık güvencesi olmayan nüfusun sigorta kapsamına alınması ve ödeme gücü olmayanların primlerinin devlet tarafından karşılanması öngörülmektedir. Ancak, geçiş aşamasında yeşil kart sistemi 3 yıl içerisinde Genel Sağlık Sigortası sistemine entegre edilecektir.

Kamu sağlık harcamalarının GSYH’ye oranı 2001 yılında yüzde 3,2 iken, 2007 yılında yüzde 4 olarak gerçekleşmiş olup bu oranın 2008 yılında 3,9 olması beklenmektedir. Bu oran AB ülkelerinde yüzde 6,7, OECD ülkelerinde ise yüzde 6,5’tir. 2000 yılında ilaç ödemelerinin kamu sağlık harcamalarına oranı yüzde 39 iken, 2007 yılında yüzde 41,8 olarak gerçekleşmiştir.

Sağlık kurumlarından verilerin belirlenmiş standartlar doğrultusunda toplanmasını, analizini ve değerlendirilmesini sağlamaya yönelik olarak, e-Sağlık projesi kapsamında, bireylerin birinci basamak sağlık hizmetlerinde elektronik sağlık kayıtlarının oluşturulması amacıyla günümüz itibarıyla 23 ilimizde Aile Hekimliği Bilgi Sistemi oluşturulmuştur. Karar sürecinde etkili bilgiye dayalı bir sistem kurulabilmesi için elektronik sağlık kaydında toplanan verilerin analiz edilebilmesi ve detaylı raporların alınabilmesi amacıyla karar destek sistemi kurulmuştur. Karar destek sistemi 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren tüm devlet hastanelerini kapsayacak şekilde genişleyecektir. Yine bu kapsamda reçete, e-reçete ve diğer işlemlerde kullanılması amacıyla ve sağlık harcamaları denetimi kapsamında Türkiye’deki sağlık kurumlarında çalışan tüm uzman hekim, pratisyen hekim ve diş hekimlerinin kapsandığı Ulusal Doktor Bilgi Bankası oluşturulmuştur. Uzman personel eksikliği yaşanan hastanelerin desteklenmesi, gereksiz sevklerin önlenmesi ve hizmet sunumunda maliyet etkililiğin sağlanması amacıyla geliştirilen Teletıp Projesinin radyoloji ve patoloji alanındaki pilot uygulamasına başlanmıştır.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Vatandaşların ekonomik ve sosyal hayata sağlıklı bireyler olarak katılımını sağlamak ve yaşam kalitelerini yükseltmeye katkıda bulunmak, sağlık politikasının temel amacıdır.

Bu amaca ulaşmak için öncelikle koruyucu sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi, aile hekimliği sistemine geçilerek birinci basamak sağlık hizmetlerinin etkinleştirilmesi, altyapı ve sağlık personeli ihtiyacının karşılanması ve ülke genelindeki dağılımlarının dengelenerek bölgeler ve sosyo-ekonomik gruplar arasındaki farklılıkların azaltılması, sağlık hizmetlerinin eşitlik ve hakkaniyet ilkesiyle, hasta haklarına saygılı, erişilebilir, etkin ve kaliteli bir yapıya kavuşturulması, akılcı ilaç kullanım mekanizmalarının oluşturulması ve Sağlık Bakanlığının yeniden yapılandırılarak düzenleme, planlama ve denetleme rolünün güçlendirilmesi hedeflenmektedir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Faaliyet	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 79. Sağlık Bakanlığı yeniden yapılandırılacaktır.
Tedbir 161. Sağlık Bakanlığının yeniden yapılandırılmasına ilişkin mevzuat çalışmaları tamamlanacaktır.	Sağlık Bakanlığı	Başbakanlık, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, DPT, SGK, Yerel Yönetimler, Üniversiteler	Aralık Sonu	Sağlık Bakanlığının düzenleme, denetleme ve planlama rolünün güçlendirilmesi amacıyla yeniden yapılandırılmasına yönelik çalışmalar tamamlanacaktır. Refik Saydam Hıfzısıhha Merkezinin halk sağlığı alanında uluslararası benzerlerine denk bir kuruma dönüştürülmesi için gerekli mevzuat çalışmaları tamamlanacaktır. İlaç ve tıbbi cihazların üretiminden tüketimine kadarki sürecin tamamında her türlü düzenlemeyi yapmak ve denetlemek üzere Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun kuruluş kanunu hazırlanacaktır.
Tedbir 162. Kamu hastane birliklerinin pilot uygulaması başlatılacaktır.	Sağlık Bakanlığı	Maliye Bakanlığı, SGK	Aralık Sonu	Hastane yönetimlerinin idari ve mali açıdan özerk bir yapıya kavuşturulması için kamu hastane birliklerinin oluşturulmasını öngören yasa tasarısının TBMM’de kabulü sonrasında 3 ilde pilot uygulama başlatılacaktır.
Öncelik 80. Sağlık hizmet sunumu güçlendirilecektir.
Tedbir 163. Aile hekimliği uygulaması yaygınlaştırılacaktır.	Sağlık Bakanlığı	Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, SGK, Üniversiteler	Aralık Sonu		Aile hekimliğinin yaygınlaştırılması sevk zinciri uygulamasıyla birlikte yapılacaktır.
Tedbir 164. Sağlık hizmetleri yatırım planı hazırlanacaktır.	Sağlık Bakanlığı	DPT	Aralık Sonu		Yeni kurulacak tüm sağlık tesisleri ile mevcut olanların niteliğinin iyileştirilmesine yönelik coğrafi bölge, nüfus yoğunluğu, ulaşım ve finansman olanaklarının da dikkate alındığı beş yıllık bir yatırım planı hazırlanacaktır.
Tedbir 165. Sağlık personelinin yurt genelinde dengeli dağılımına ilişkin çalışmalar yapılacaktır.	Sağlık Bakanlığı	MEB, YÖK, Üniversiteler	Aralık Sonu		Personel açığı bulunan alanlarda sağlık personeli yetiştiren eğitim kurumlarının kontenjanları artırılacaktır. Sağlık kuruluşlarının hedef nüfus, hizmet bölgesi, fiziki yapı ve hizmet sunum özelliklerini esas alan ve somut hedefleri içeren personel dağılım planı çalışması güncellenecektir.
Tedbir 166. Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi güçlendirilecektir.	Sağlık Bakanlığı	SGK	Aralık Sonu		Tele-tıp projesinin pilot uygulaması yaygınlaştırılacaktır. Hastane Randevu ve Sevk Entegrasyonu Sisteminin pilot uygulaması dört bölgede başlatılacaktır. Aile hekimliği bilgi sisteminde bireylerin elektronik ortamda tutulan birinci basamak hizmetlerine ilişkin kayıtlarının hastanelerdeki hizmetlerini de kapsayacak şekilde genişletilmesi sağlanacaktır. İlacın ülke genelinde izlenmesini sağlayacak takip sistemine ilişkin çalışmalar tamamlanacaktır.
Tedbir 167. Acil sağlık hizmetleri güçlendirilecektir.	Sağlık Bakanlığı	Yerel Yönetimler, Üniversiteler	Aralık Sonu		Ülke genelinde tüm acil yardım çağrılarına kentlerde 10 dakika, kırsal alanda 30 dakika içinde ulaşma oranı yüzde 93’ün üzerine çıkarılacaktır. 112 istasyonlarının iletişim altyapısı geliştirilerek koordinasyonları sağlanacak ve şişme çadır tipi mobil acil sağlık ünitesi sayısı 19’a yükseltilecektir.
Tedbir 168. Bulaşıcı olmayan hastalıklara yönelik koruyucu sağlık programları hazırlanacaktır.	Sağlık Bakanlığı	MEB, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Yerel Yönetimler, STK’lar, Üniversiteler	Aralık Sonu		Hastalık yükünün artması beklenen bulaşıcı olmayan hastalıklardan öncelikli olanların gelişimine neden olan risk faktörlerinin azaltılmasına yönelik yeni koruyucu sağlık programları hazırlanacaktır.
Tedbir 169. Sağlık tesislerinde teşhise dayalı tıp uygulamaları yaygınlaştırılacaktır.	SGK	Sağlık Bakanlığı, Üniversiteler	Aralık Sonu		Sağlık Hizmetleri Finansman Yönetiminin Güçlendirilmesi ve Yeniden Yapılandırılması İçin Altyapı Geliştirilmesi Projesi kapsamında 47 hastanede devam etmekte olan teşhise dayalı tıp uygulaması yaygınlaştırılacaktır.