Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

B. YATIRIMLAR

1. Yatırımların Sektörel Dağılımı

a) Mevcut Durum

2008 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının reel olarak yüzde 2,8 oranında artması beklenmektedir. Kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının yüzde 47,6’sının merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki idareler, yüzde 37,6’sının mahalli idareler, yüzde 9’unun işletmeci KİT’ler, yüzde 2,5’inin özelleştirme kapsamındaki kuruluşlar, yüzde 1,5’inin İller Bankası, yüzde 1,8’inin döner sermayeli kuruluşlar ve sosyal güvenlik kuruluşları tarafından gerçekleştirileceği tahmin edilmektedir.

2008 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımları içinde madencilik, ulaştırma, eğitim, konut ve sağlık sektörlerinin paylarının 2007 yılına göre artacağı beklenmektedir. İktisadi diğer hizmetlerin payı artarken, sosyal diğer hizmetlerin payı ise gerilemektedir.

2008 yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının reel olarak yüzde 4,5 oranında artacağı öngörülmektedir. Özel kesim sabit sermaye yatırımları içinde özellikle enerji, ulaştırma, turizm ve sağlık sektörlerinin payının artacağı, tarım, imalat ve konut sektörlerinin paylarının azalacağı, diğer sektörlerin paylarının ise yaklaşık olarak aynı seviyede kalacağı tahmin edilmektedir.

b) 2009 Yılı Hedefleri

2009 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının reel olarak yüzde 1,6 oranında artması öngörülmektedir. Kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının yüzde 45,4’ünün merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki idareler, yüzde 37,9’unun mahalli idareler, yüzde 11,5’inin işletmeci KİT’ler, yüzde 1,5’inin özelleştirme kapsamındaki kuruluşlar, yüzde 1,4’ünün İller Bankası, yüzde 2,4’ünün döner sermayeli kuruluşlar ve sosyal güvenlik kuruluşları tarafından gerçekleştirileceği tahmin edilmektedir.

2009 yılında kamu kesimi sabit sermaye yatırımları içinde, 2008 yılına göre tarım, madencilik, imalat ve ulaştırma sektörlerinin paylarının artması; enerji, eğitim ve diğer hizmetler sektörlerinin paylarının azalması; sağlık, konut ve turizm sektörlerinin paylarında ise bir değişiklik olmaması beklenmektedir.

2009 yılında özel kesim sabit sermaye yatırımlarının reel olarak yüzde 5,6 oranında artması beklenmektedir. Özel kesim sabit sermaye yatırımları içinde enerji, ulaştırma ve sağlık sektörlerinin paylarının artacağı; imalat, turizm ve konut sektörlerinin paylarının azalacağı, diğer sektörlerin paylarının ise aynı seviyede kalacağı tahmin edilmektedir.

TABLO: II. - Kamu Sabit Sermaye Yatırımları (2007)

(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)

Sektörler	Merkezi Yönetim (1)	İşletmeci KİT’ler	Özelleş. Kapsam. Kuruluş.	İller Bankası	Döner Sermaye + SGK	ALT TOPLAM	Yüzde Pay	Mahalli İdareler	TOPLAM KAMU	Yüzde Pay
Tarım	1 549	16	1	0	107	1 673	9,6	874	2 547	8,6
Madencilik	77	543	0	0	0	620	3,6	1	621	2,1
İmalat	13	70	117	1	0	201	1,2	116	317	1,1
Enerji	1 410	474	853	0	0	2 736	15,8	316	3 052	10,3
Ulaştırma	2 423	1 444	1	0	44	3 912	22,5	5 026	8 937	30,1
Turizm	89	0	0	0	1	90	0,5	34	123	0,4
Konut	127	0	0	0	0	127	0,7	349	476	1,6
Eğitim	2 983	0	0	0	36	3 019	17,4	291	3 310	11,1
Sağlık	1 142	0	0	0	422	1 563	9,0	370	1 933	6,5
Diğer Hizmetler	2 875	0	0	506	34	3 415	19,7	4 985	8 400	28,3
İktisadi	1 718	0	0	35	29	1 781	10,3	424	2 205	7,4
Sosyal	1 157	0	0	472	5	1 634	9,4	4 561	6 195	20,8
Toplam	12 688	2 547	971	507	643	17 355	100,0	12 361	29 717	100,0
Yüzde Dağılım	73,1	14,7	5,6	2,9	3,7	100,0
Yüzde Dağılım	42,7	8,6	3,3	1,7	2,2	58,4		41,6	100,0

Kaynak: DPT

(1) Yatırım işçiliği hariç

TABLO: II. - Kamu Sabit Sermaye Yatırımları (2008) (1)

(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)

Sektörler	Merkezi Yönetim (2)	İşletmeci KİT’ler	Özelleş. Kapsam. Kuruluş.	İller Bankası	Döner Sermaye + SGK	ALT TOPLAM	Yüzde Pay	Mahalli İdareler	TOPLAM KAMU	Yüzde Pay
Tarım	2 023	29	1	0	43	2 096	9,8	688	2 784	8,2
Madencilik	132	696	0	0	0	828	3,9	1	829	2,4
İmalat	36	163	42	1	1	243	1,1	144	387	1,1
Enerji	1 556	497	811	0	0	2 864	13,5	332	3 196	9,4
Ulaştırma	3 390	1 672	2	0	45	5 108	24,0	5 419	10 527	30,8
Turizm	71	0	0	0	3	74	0,3	27	100	0,3
Konut	164	0	0	0	0	164	0,8	424	588	1,7
Eğitim	3 992	0	0	0	24	4 016	18,9	73	4 090	12,0
Sağlık	1 396	0	0	0	468	1 864	8,8	424	2 288	6,7
Diğer Hizmetler	3 492	0	0	494	47	4 033	18,9	5 305	9 338	27,4
İktisadi	2 374	0	0	34	36	2 444	11,5	464	2 908	8,5
Sosyal	1 118	0	0	460	11	1 589	7,5	4 841	6 430	18,8
Toplam	16 252	3 056	856	495	630	21 290	100,0	12 836	34 126	100,0
Yüzde Dağılım	76,3	14,4	4,0	2,3	3,0	100,0
Yüzde Dağılım	47,6	9,0	2,5	1,5	1,8	62,4		37,6	100,0

Kaynak: DPT

(1) Gerçekleşme Tahmini

(2) Yatırım işçiliği hariç

TABLO: II. - Kamu Sabit Sermaye Yatırımları (2009) (1)

(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)

Sektörler	Merkezi Yönetim (2)	İşletmeci KİT’ler	Özelleş. Kapsam. Kuruluş.	İller Bankası	Döner Sermaye + SGK	ALT TOPLAM	Yüzde Pay	Mahalli İdareler	TOPLAM KAMU	Yüzde Pay
Tarım	3 117	27	1	0	104	3 249	13,9	797	4 046	10,8
Madencilik	106	825	0	0	0	931	4,0	1	932	2,5
İmalat	28	254	17	2	1	302	1,3	170	472	1,3
Enerji	1 425	1 087	550	0	0	3 062	13,1	208	3 270	8,7
Ulaştırma	3 583	2 100	8	0	92	5 783	24,8	5 848	11 631	31,0
Turizm	141	0	0	0	3	144	0,6	42	186	0,5
Konut	138	0	0	0	0	138	0,6	508	646	1,7
Eğitim	3 641	0	0	0	13	3 653	15,7	285	3 938	10,5
Sağlık	1 277	0	0	0	492	1 769	7,6	526	2 295	6,1
Diğer Hizmetler	3 566	11	0	518	184	4 279	18,4	5 819	10 098	26,9
İktisadi	1 833	11	0	29	166	2 028	8,7	592	2 620	7,0
Sosyal	1 734	0	0	489	17	2 251	9,7	5 227	7 478	19,9
Toplam	17 022	4 303	576	520	888	23 309	100,0	14 204	37 513	100,0
Yüzde Dağılım	73,0	18,5	2,5	2,2	3,8	100,0
Yüzde Dağılım	45,4	11,5	1,5	1,4	2,4	62,1		37,9	100,0

Kaynak: DPT

(1) Program

(2) Yatırım işçiliği hariç
TABLO: II. - Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (1)

(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)

	2007				2008 (2)				2009 (3)
	Kamu	Özel	Toplam		Kamu	Özel	Toplam		Kamu	Özel	Toplam
Tarım	2 891	4 962	7 854		3 157	5 353	8 510		4 749	5 985	10 734
Madencilik	638	2 486	3 124		853	2 890	3 743		962	3 293	4 255
İmalat	319	70 010	70 329		394	79 926	80 319		479	90 216	90 695
Enerji	3 365	4 901	8 267		3 483	5 939	9 423		3 669	6 960	10 628
Ulaştırma	9 475	26 919	36 394		11 152	31 265	42 418		12 597	36 299	48 896
Turizm	143	10 347	10 490		113	12 133	12 246		121	13 564	13 685
Konut	504	19 552	20 056		618	22 405	23 024		684	24 567	25 252
Eğitim	3 972	1 572	5 544		4 826	1 875	6 701		4 508	2 318	6 826
Sağlık	2 187	7 001	9 187		2 546	8 139	10 684		2 725	9 624	12 349
Diğer Hizmetler	9 038	6 631	15 670		9 982	7 709	17 691		10 302	8 743	19 045
TOPLAM	32 534	154 381	186 915		37 125	177 633	214 758		40 796	201 568	242 365

Kaynak: DPT

(1) Merkezi Yönetim Bütçesinde yatırım işçiliği dahildir.

(2) Gerçekleşme Tahmini

(3) Program

TABLO: II. - Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (1)

(Cari Fiyatlarla, Yüzde Dağılım)

	2007				2008 (2)				2009 (3)
	Kamu	Özel	Toplam		Kamu	Özel	Toplam		Kamu	Özel	Toplam
Tarım	8,9	3,2	4,2		8,5	3,0	4,0		11,6	3,0	4,4
Madencilik	2,0	1,6	1,7		2,3	1,6	1,7		2,4	1,6	1,8
İmalat	1,0	45,3	37,6		1,1	45,0	37,4		1,2	44,8	37,4
Enerji	10,3	3,2	4,4		9,4	3,3	4,4		9,0	3,5	4,4
Ulaştırma	29,1	17,4	19,5		30,0	17,6	19,8		30,9	18,0	20,2
Turizm	0,4	6,7	5,6		0,3	6,8	5,7		0,3	6,7	5,6
Konut	1,5	12,7	10,7		1,7	12,6	10,7		1,7	12,2	10,4
Eğitim	12,2	1,0	3,0		13,0	1,1	3,1		11,1	1,1	2,8
Sağlık	6,7	4,5	4,9		6,9	4,6	5,0		6,7	4,8	5,1
Diğer Hizmetler	27,8	4,3	8,4		26,9	4,3	8,2		25,3	4,3	7,9
TOPLAM	100,0	100,0	100,0		100,0	100,0	100,0		100,0	100,0	100,0

Kaynak: DPT

(1) Merkezi Yönetim Bütçesinde yatırım işçiliği dahildir.

(2) Gerçekleşme Tahmini

(3) Program

2. Kamu Yatırımları Uygulaması

Ülkemizin; eğitim ve sağlık hizmetlerinin etkili bir şekilde sunulması ve yaşam kalitesinin yükseltilmesi, rekabet gücümüzün artırılması ve sürdürülebilir büyümenin sağlanması için gerekli sosyal ve fiziki altyapının geliştirilmesi, çevrenin korunması, AB kriterlerine uyumun sağlanması, gelişmiş ülkelerle ülkemiz arasındaki ve ülkemizdeki bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması için önemli miktarlarda kamu yatırımı ihtiyacı bulunmaktadır.

2003-2008 döneminde genel devlet kapsamındaki kamu sabit sermaye yatırımlarının (KSSY) GSYH içindeki payı dikkate alındığında, ülkemizde AB üyesi ülkelerin ortalamasından ve ABD ile Japonya’dan daha az oranda KSSY gerçekleştirildiği görülmektedir. Söz konusu ülkelerin, özellikle AB üyesi ülkelerin yüzölçümünün ve nüfusunun Türkiye’den daha az olduğu, mevcut gelişmişlik seviyelerinin Türkiye’den daha yüksek olduğu, mevcut altyapı ihtiyaçlarının büyük ölçüde tamamlanmış olduğu ve GSYH’larının mutlak büyüklüğü dikkate alındığında ülkemizde daha fazla kamu yatırımı yapılması gereği ortaya çıkmaktadır.

2008 yılı kamu yatırım uygulamalarında; ekonomik ve sosyal altyapıyı geliştirecek yatırımlara, sektörel, bölgesel ve proje bazındaki öncelikler dikkate alınarak ağırlık verilmiştir.

TABLO: II. - Genel Devlet Kamu Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH İçindeki Payı

(Yüzde)

Ülkeler	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Belçika	1,7	1,6	1,8	1,7	1,7	1,7
Almanya	1,6	1,4	1,4	1,4	1,5	1,6
İrlanda	3,8	3,6	3,4	3,7	4,2	4,5
Yunanistan	3,6	3,7	3,0	3,1	3,0	3,0
İspanya	3,6	3,4	3,6	3,8	3,8	3,8
Fransa	3,1	3,1	3,3	3,2	3,3	3,2
İtalya	2,5	2,4	2,4	2,4	2,4	2,4
Lüksemburg	4,6	4,3	4,5	3,6	3,9	4,0
Malta	4,7	4,0	4,9	4,2	4,1	3,9
Hollanda	3,6	3,2	3,3	3,3	3,4	3,5
Avusturya	1,2	1,1	1,1	1,1	1,0	1,0
Portekiz	3,1	3,1	2,9	2,3	2,4	2,4
Slovenya	3,3	3,5	3,2	3,7	3,7	3,7
Finlandiya	2,9	2,9	2,6	2,4	2,5	2,5
Euro Bölgesi Ülkeleri Ort.	3,1	3,0	3,0	2,9	2,9	2,9
Bulgaristan	2,7	2,9	4,2	4,2	4,8	5,4
Çek Cumhuriyeti	4,5	4,8	4,9	5,0	4,8	4,8
Danimarka	1,6	1,9	1,8	1,9	1,8	1,9
Estonya	4,2	3,4	3,7	4,5	4,4	4,4
Letonya	2,4	3,1	3,4	4,7	5,7	5,4
Litvanya	3,0	3,4	3,5	4,2	5,2	5,2
Macaristan	3,5	3,5	4,0	4,4	3,6	3,6
Polonya	3,3	3,4	3,4	3,9	4,1	4,5
Romanya	3,2	3,0	3,9	5,1	5,5	5,8
Slovakya	2,6	2,4	2,1	2,2	1,9	1,9
İsveç	2,9	2,9	3,0	3,1	3,1	3,2
İngiltere	1,5	1,7	0,7	1,8	1,8	2,0
AB-27 Ülkeleri Ort.	3,0	3,0	3,1	3,3	3,4	3,4
ABD	2,7	2,6	2,6	2,7	3,4	3,5
Japonya	4,3	3,9	3,6	3,2	3,1	3,0
Türkiye	2,9	2,4	2,9	2,9	3,1	3,0

Kaynak: Avrupa Komisyonu, European Economy (Economic Forecasts), DPT

2008 yılında, mahalli idare yatırımları ve yatırım işçilik giderleri hariç olmak üzere, ülkemizde; toplam tutarı 2008 yılı fiyatlarıyla 219 milyar TL, 2007 sonu kümülatif harcaması 102,4 milyar TL ve 2008 yılı başlangıç ödeneği 17,1 milyar TL olan 2.759 adet kamu yatırım projesi yürütülmüştür.

TABLO: II. - Türkiye’de Kamu Yatırımları (2001-2008) (1)

	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Proje Sayısı (Adet)	5 047	4 414	3 851	3 555	2 627	2 525	2 710	2 759
Toplam Proje Tutarı (Cari Fiyatlarla, Milyar TL)	105,2	166,8	187,1	196,1	206,7	200,4	209,3	219
Cari Yıl Öncesi Kümülatif Harcama (Cari Fiyatlarla, Milyar TL)	33,8	66,0	80,4	86,8	84,0	86,5	93,5	102,4
Toplam Program Ödenek (Cari Fiyatlarla, Milyar TL)	6,9	10,6	12,5	12,0	16,2	17,5	17,1	17,1
Yatırım Programına Alınan Çok Yıllık Yeni Proje Sayısı (Adet)	286	128	134	149	137	155	161	180
Toplam Program Ödenek / Toplam Proje Tutarı (%)	6,5	6,3	6,7	6,1	7,8	8,7	8,2	7,8
Yatırım Stokunun Ortalama Tamamlanma Süresi (Yıl) (2)	9,4	8,5	7,6	8,1	6,6	5,5	5,8	5,8

(1) Mahalli idare yatırımları, kamulaştırma harcamaları ve yatırım programında toplam dışı tutulan yatırımlar hariçtir.

(2) Mevcut stokun, ilgili yıldaki program ödenek seviyesiyle tamamlanması için gereken ilave süreyi göstermektedir.

2008 Yılı Yatırım Programında yer alan 2.759 projenin 3,7 milyar TL tutarındaki 1.148 adedi yıl içinde başlanıp bitirilmesi programlanan yıllık projelerden oluşmaktadır. Ayrıca 2008 yılında toplam proje tutarı 6,2 milyar TL, 2008 yılı ödeneği 834 milyon TL olan 180 adet çok yıllık yeni proje yatırım programına dahil edilmiştir.

2008 Yılı Yatırım Programında 2.759 projeye yapılan 17,1 milyar TL tutarındaki tahsis içinde yüzde 23,1 oranındaki pay ile ulaştırma-haberleşme sektörü ilk sırayı almış, bunu yüzde 21,2 ile diğer kamu hizmetleri, yüzde 16,6 ile eğitim, yüzde 14,1 ile enerji ve yüzde 8,6 ile tarım sektörleri izlemiş, sağlık sektörünün payı ise yüzde 8,4 olmuştur. 2008 yılı kamu yatırım tahsisleri içinde madencilik, imalat, turizm ve konut sektörlerinin toplam payı ise yüzde 8,1 olmuştur.

2008 Yılı Yatırım Programına göre; 219 milyar TL tutarındaki 2.759 proje için 2007 yılı sonu itibarıyla gerçekleştirilen kümülatif harcama tutarı 102,4 milyar TL olup, tamamlanmak üzere kalan proje stoku büyüklüğü 116,6 milyar TL’dir. Bu durumda, 2008 yılı ödeneklerinin tamamının harcanacağı, kamu yatırımları için sonraki yıllarda da 2008 yılı düzeyinde ödenek ayrılacağı ve Programa yeni proje alınmayacağı varsayımıyla, mevcut stokun tamamen bitirilebilmesi için 2008 yılı sonrasında 5,8 yıllık bir süre gerekmektedir.

2008 yılında tahsis edilen 17,1 milyar TL tutarındaki yatırım ödeneğinin yüzde 67,9’una karşılık gelen 11,6 milyar TL tutarındaki genel ve özel bütçe yatırımlarından en büyük payı yüzde 24,4 ile eğitim sektörü almıştır.

2.759 proje için tahsis edilen 17,1 milyar TL tutarındaki ödeneğin yüzde 18,1’i olan 3,1 milyar TL’nin dış proje kredisiyle finanse edilmesi öngörülmüştür. 2008 Yılı Yatırım Programında kısmen veya tamamen dış proje kredisiyle finanse edilmesi öngörülen ve toplam proje tutarı 106,3 milyar TL olan 146 adet proje bulunmaktadır.

Kamu yatırım programının rasyonelleştirilmesi çalışmaları kapsamında, kısıtlı ödenekler, kısa sürede tamamlanabilecek acil ve öncelikli projelere tahsis edilmiş, 15,1 milyar TL tutarındaki 46 adet proje ise sonraki yıllarda yürütülmek üzere, 2008 Yılı Yatırım Programında sembolik miktardaki iz ödenekle yer almıştır.

Ülkemizde, rasyonelleştirme çalışmalarıyla son yıllarda sağlanan iyileştirmelere rağmen, kamu proje stoku, başta sulama sektörü olmak üzere, mevcut sınırlı kaynaklara göre oldukça büyüktür. Sistematik bir proje döngüsü yaklaşımındaki eksiklikler, kamu kuruluşlarının proje hazırlama, uygulama, izleme ve değerlendirme birimlerindeki kapasite yetersizlikleri gibi faktörler projelerin planlandığı şekilde yürütülmesinde sorunlara yol açabilmektedir. Ayrıca, ülkemizin birçok alanda yeni yatırım ihtiyacının yanında, mevcut sermaye stokunun daha etkin kullanılmasına ve korunmasına yönelik idame-yenileme, bakım-onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon ihtiyacı bulunmaktadır.

Afet zararlarının önlenebilmesi ve azaltılması ile güvenli ve yaşanabilir kentlerin oluşturulması amacıyla; tüm sektörlerde zarar azaltma stratejilerinin geliştirilmesi ve bu stratejilerin uygulanması için kamu yatırımı gerekmektedir. Ayrıca, yeni yapılacak yatırımların karar verme süreçlerinde afet riski dikkate alınmalıdır.

Ülkemizde, ekonomide istikrar ortamının sağlanmış olması, yıllar itibarıyla artan miktarda yararlandığımız AB fonlarının kamu yatırımları için ilave kaynak sağlaması yanında, kamu kuruluşlarında belirli standartlara uygun proje hazırlama, uygulama, izleme ve değerlendirme kapasitesinin gelişmesine katkıda bulunması, ülkemizin artan kredibilitesi nedeniyle daha uygun şartlarda dış proje kredisi sağlayan uluslararası kaynaklardan yararlanabilecek olması, kamu kuruluşları için stratejik planlama çalışmalarının ve sektörel strateji dokümanlarında ortaya konulan stratejilerin, projelerin daha iyi önceliklendirilmesine ve değerlendirilmesine imkan verecek olması, kamu-özel işbirliği (KÖİ) modellerinden yararlanılacak olması, mahalli nitelikli işlerin mahalli idarelere bırakılarak yerinden yönetim ilkesinin hayata geçirilmesi gibi faktörler, önümüzdeki dönemde kamu yatırımlarına ayrılabilen kaynakların ve uygulamada etkinliğin artırılması için önemli fırsatlar ortaya çıkarmıştır.

2009 yılında, sektörel ve bölgesel önceliklerin yanı sıra devam eden projelerden;

• 
  2009 yılı içinde tamamlanarak ekonomiye kazandırılabilecek projelere,
  
• 
  uygulamasında önemli fiziki gerçekleşme sağlanmış projelere,
  
• 
  Yatırım Programında yer alan ve dış finansmanı sağlanan projelerden önemli oranda fiziki gerçekleşme sağlanmış projelere,
  
• 
  başlatılmış bulunan diğer projelerle bağlantılı veya eş zamanlı olarak yürütülmesi ve tamamlanması gereken projelere,
  
• 
  mevcut sermaye stokunun daha etkin kullanılmasına ve korunmasına yönelik idame-yenileme, bakım-onarım, rehabilitasyon ve modernizasyon türü yatırım projelerine,
  
• 
  afetlerin önlenmesi ve afet hasarlarının telafisine yönelik projelere,
  
• 
  AB’ye üyelik yönünde ortaya konulan politika ve önceliklerin hayata geçirilmesi için sürdürülen çalışmaların gerektirdiği projelere,
  
• 
  e-Dönüşüm Türkiye Projesi ve Bilgi Toplumu Stratejisiyle uyumlu projelere ve İstanbul Bilişim Vadisi Projesine
  

ağırlık verilecektir.