Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

A. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ

1. Mevcut Durum

2006 yılından itibaren 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun tam olarak yürürlüğe girmesi sonucunda; bütçe kapsamının genişlemesi, mahalli idarelere ve fonlara aktarılan payların bütçe içi transfer gideri olarak gösterilmeye başlanması, ayrıca 2008 yılından itibaren özelleştirme hasılatlarının ve İşsizlik Sigortası Fonu nema gelirlerinin belirli bir oranının GAP Eylem Planı çerçevesinde kullanılmak üzere bütçeye aktarılması, kamu kesiminin en önemli politika aracı olan merkezi yönetim bütçesinin, toplam gelir ve harcama büyüklüğü açısından ağırlığının artması sonucunu doğurmuştur.

2008 yılında, GSYH’ya oran olarak, merkezi yönetim bütçesi toplam gelirlerinin yüzde 21,7, vergi gelirlerinin yüzde 17,6, vergi dışı gelirlerinin ise yüzde 4,1 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

2008 yılında reel büyümenin programın altında kalmasına rağmen, deflatörün programın önemli ölçüde üzerinde olması nedeniyle nominal GSYH’nın programlananın üzerinde gerçekleşmesi öngörülmektedir. Bu gelişmenin de etkisiyle, 2008 yılı vergi gelirlerinin, hedefin 3,5 milyar TL üzerine çıkması beklenmektedir. Diğer taraftan, enerji KİT’lerinin vergisel yükümlülüklerini tam olarak yerine getirememeleri vergi performansını olumsuz yönde etkilemiştir.

Bu kapsamda; gelir vergisi tahsilatının, beklentilerin üzerinde seyreden faiz, ücret artışı ve enflasyonunun da etkisiyle 1,2 milyar TL, kurumlar vergisi tahsilatının 3,1 milyar TL, ithalde alınan KDV tahsilatının, yüksek seyreden ithalat kaynaklı olarak, 0,9 milyar TL bütçe hedefinin üzerine çıkması beklenmektedir. Öte yandan, ÖTV’ye tabi bazı mallarda görülen kullanım alışkanlığı değişiklikleri ile tüketimin öngörülenin altında seyretmesi nedeniyle toplam ÖTV tahsilatının hedefin 1,3 milyar TL altında kalacağı tahmin edilmektedir.

Vergi gelirlerinin yukarıda belirtilen gelişmeler ışığında, GSYH’ya oran olarak yüzde 17,6 seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmektedir. Toplam vergi tahsilatı içerisinde dolaylı vergilerin 2006 yılında yüzde 68,5, 2007 yılında yüzde 66,1 olan payının, 2008 yılında yüzde 65,1 olarak gerçekleşmesi, dolaysız vergilerin payının ise yüzde 34,9 seviyesine yükselmesi beklenmektedir.

5763 ve 5793 sayılı Kanunlarla yapılan düzenlemeler kapsamında, özelleştirme gelirlerinden yaklaşık 6 milyar TL ve İşsizlik Sigortası Fonu faiz gelirlerinden 1,3 milyar TL, bütçede öngörülmemesine rağmen yıl içerisinde gelir kaydedilmiştir. Diğer taraftan, Türk Telekom AŞ’ye ait kamu hisselerinin bir bölümünün özelleştirilmesinden sağlanan gelir, bütçe hedefinin altında, 2,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

2008 yılında, merkezi yönetim bütçesi harcamalarının GSYH’ya oranının yüzde 23,1, faiz dışı harcamaların yüzde 17,6, faiz giderlerinin ise yüzde 5,5 seviyesinde gerçekleşmesi öngörülmektedir.

2008 yılında faiz dışı harcamaların merkezi yönetim bütçe hedefinin 8,5 milyar TL üzerinde olması beklenmektedir. Bu gelişmede, mal ve hizmet alımı ile sermaye giderleri belirleyici olmaktadır.

Merkezi yönetim bütçesinde 48,7 milyar TL olarak öngörülen personel giderlerinin 50,4 milyar TL olarak gerçekleşerek GSYH’ya oranının yüzde 5,1 olması beklenmektedir. Personel giderlerindeki artışta kamu personelinin mali ve özlük haklarına ilişkin dengesizlikleri azaltmak amacıyla yapılan maaş iyileştirmeleri etkili olmuştur. Bu bağlamda, 5793 sayılı Kanunla Bakanlar Kuruluna, ilave kurumsal ödeme almayan kamu çalışanlarına en yüksek devlet memuru aylığının yüzde 200’ünü geçmemek kaydıyla ek ödeme yapma yetkisi verilmiştir. Bu doğrultuda, Bakanlar Kurulu 15 Ağustos 2008 tarihinden geçerli olmak üzere ek ödeme kararını yürürlüğe koymuştur. Bu düzenlemenin beş aylık maliyetinin yaklaşık 900 milyon TL düzeyinde olacağı tahmin edilmektedir.

Savunma ve sağlık giderleri hariç mal ve hizmet alım giderlerinin, ödeneğin 1,8 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu gelişmede özürlü eğitimi ve aile hekimliği sistemi ile ilave enerji ve akaryakıt maliyetlerinin oluşturduğu baskı etkili olmuştur.

5763 sayılı Kanun gereğince işveren hissesine düşen sigorta priminin 5 puanlık kısmının 1 Ekim 2008 tarihinden itibaren Hazine tarafından karşılanması, kuraklık desteği kapsamında yapılan tarımsal transferler, 5350 ve 5615 sayılı Kanunlarla yatırımların teşvikine yönelik 5084 sayılı Kanundan yararlanma koşullarının iyileştirilmesi, terör tazminatı ödemeleri ve özürlülere ilişkin kanun kapsamında yapılan ödemeler, cari transferler üzerinde harcama baskısı yaratmıştır. Diğer taraftan, 5797 sayılı Kanunla sosyal güvenlik prim alacaklarının yeniden yapılandırılması sonucunda elde edilen gelirler, sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferlerin azalması sonucunu doğurmuştur.

Sermaye giderlerinin, yıl sonunda, bütçe ödeneğinin 5,9 milyar TL üzerinde gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu gelişmede, GAP Eylem Planı ile diğer ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlarda kullanılmak üzere 2,1 milyar TL, Karayolları Genel Müdürlüğü için 2,8 milyar TL, Sağlık Bakanlığı kamulaştırma giderleri için 902 milyon TL ilave harcama etkili olmuştur.

Ayrıca, KÖYDES Projesi kapsamında yapılacak harcamaların, başlangıç ödeneğinin 303 milyon TL üzerinde olması; KİT sermaye transferlerinin ise, Mersin Limanının özelleştirilmesi sonucu TCDD’ye yapılan aktarmanın da etkisiyle, başlangıç ödeneğinin 466 milyon TL üzerinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

Yukarıda ifade edilen gelişmeler doğrultusunda, toplam gelirlerin merkezi yönetim bütçesi hedefinin 10,8 milyar TL; toplam harcamaların ise başlangıç ödeneğinin 7 milyar TL üzerine çıkması ve 2008 yılı bütçesinde 18 milyar TL olarak hedeflenen bütçe açığının 14,1 milyar TL olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Ancak, merkezi yönetim bütçe gelirlerinde görülen olumlu performansı sağlayan gelirlerin büyük bir kısmının IMF tanımlı sayılmayan özelleştirme gelirleri ve diğer gelir kalemlerinden oluşması nedeniyle aynı performansı IMF tanımlı faiz dışı fazlada görmek mümkün değildir. Nitekim, IMF tanımlı faiz dışı fazla bütçede 31,7 milyar TL olarak hedeflenmişken, gerçekleşmenin 25,8 milyar TL seviyesinde kalması beklenmektedir.

Kamu borçlanmasında, 2007 yılı Aralık ayında yüzde 16,5 seviyesinde olan TL cinsi iskontolu borçlanmanın maliyeti, yıl içinde uluslararası piyasalardaki gelişmelere bağlı olarak dalgalı bir seyir göstermiş, 2008 yılı Eylül ayı itibarıyla yüzde 18,8 olarak gerçekleşmiştir. Benzer şekilde, 2007 yılı için 33 ay olan toplam nakit iç borçlanmanın ortalama vadesi 2008 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla 30 ay olmuştur.

Likidite riskinin azaltılmasına yönelik olarak stratejik ölçütler ve piyasa koşulları çerçevesinde uygulanmakta olan borçlanma politikalarıyla iç borç çevirme oranının azaltılması ve borçlanma vadelerinin uzatılması hedeflenmektedir. Bu çerçevede, 2007 yılında yüzde 79,5 olan iç borç çevirme oranının 2008 yıl sonunda yüzde 70 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

2008 yılında uygulanan aktif borç yönetimi politikaları kapsamında, itfa profilinin düzenlenmesi amacıyla değişim ve geri alım ihaleleri çerçevesinde 6,2 milyar TL tutarındaki senet geri alınmıştır.

Bu gelişmeler sonucunda, 2008 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla, 266,4 milyar TL‘si iç borç, 87,2 milyar TL’si dış borç olmak üzere, toplam merkezi yönetim bütçesi borç stoku 353,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.

Ayrıca, 2007 yılı sonunda 248,3 milyar TL olarak gerçekleşen ve GSYH’ya oranı yüzde 29,1 olan kamu net borç stoku, 2008 yılının ilk yarısı sonunda 235 milyar TL’ye gerilemiştir.

TABLO: III. - Merkezi Yönetim Bütçesi İç Borç Stokundaki Gelişmeler

	(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)					(GSYH'ya Oran, Yüzde)
	2005	2006	2007	2008 (1)		2005	2006	2007
Toplam	244 782	251 470	255 310	266 364		37,7	33,2	29,9
Tahvil	226 964	241 876	249 176	257 291		35,0	31,9	29,2
- Nakit	176 335	198 783	214 448	225 281		27,2	26,2	25,1
- Nakit Dışı	50 629	43 094	34 728	32 010		7,8	5,7	4,1
Bono	17 818	9 594	6 134	9 073		2,7	1,3	0,7
- Nakit	17 818	9 594	6 134	9 073		2,7	1,3	0,7
- Nakit Dışı	0	0	0	0		0,0	0,0	0,0

(1) Eylül ayı sonu itibarıyladır.

2. 2009 Yılı Hedefleri

GSYH’ya oran olarak Orta Vadeli Programda yüzde 3 olarak hedeflenen 2009 yılı IMF tanımlı toplam kamu faiz dışı fazlasının tutturulabilmesi için, 2009 yılı merkezi yönetim bütçesi IMF tanımlı faiz dışı fazlası, Orta Vadeli Programda yer alan yüzde 2,3’lük seviyesinin üzerinde, yüzde 2,4 olarak hedeflenmiştir.

2009 yılında, merkezi yönetim bütçe gelirlerinin, GSYH’ya oran olarak 2008 yılına göre, 0,6 puanı vergi gelirlerinden olmak üzere, 0,7 puan artışla yüzde 22,4 düzeyinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

2009 yılı vergi gelirlerinin tahmininde, maktu ÖTV tutarlarının güncelleneceği ve gelir kaybına yol açacak düzenleme yapılmayacağı varsayılmıştır. Ayrıca, uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi tahsilatının, ithalat ve döviz kuru artışı varsayımları nedeniyle, 2008 yılına göre GSYH’ya oran olarak 0,3 puan artacağı öngörülmektedir.

İşsizlik Sigortası Fonunun elde edeceği faiz gelirlerinin dörtte biri ile Özelleştirme Fonunun nakit fazlasının 2008 yılında olduğu gibi 2009 yılında da bütçeye gelir kaydedilmesi uygulamasına devam edilecektir. Bu varsayımlar altında 2009 yılında vergi dışı toplam gelirlerin GSYH’ya oranının bir önceki yıla göre 0,1 puan artışla yüzde 4,2 seviyesine yükselmesi beklenmektedir.

2009 yılında, GSYH’ya oran olarak, bir önceki seneye göre, faiz hariç harcamaların 0,8 puan artması, faiz harcamalarının ise 0,3 puan azalması öngörülmektedir. Böylece, 229,5 milyar TL olarak programlanan 2009 yılı merkezi yönetim bütçe harcamalarının GSYH’ya oranının bir önceki yıl seviyesinin 0,5 puan üzerine çıkarak yüzde 23,6 seviyesinde gerçekleşmesi hedeflenmiştir.

2008 yılında alınan toplu görüşme kararları doğrultusunda memur maaşlarına 2009 yılı Ocak ayında yüzde 4, Temmuz ayında yüzde 4,5 oranında artış yapılması kararlaştırılmıştır. Bununla birlikte, 2008 yılında kamu personelinin mali ve özlük haklarına ilişkin dengesizlikleri azaltmak amacıyla yapılan maaş iyileştirmesine yönelik düzenlemenin, 2009 yılı için 2,5 milyar TL maliyete neden olması beklenmektedir.

2009 yılında, cari transfer harcamalarının GSYH’ya oranının bir önceki yıla göre 1,1 puan artarak yüzde 8’e yükselmesi beklenmektedir. Söz konusu artış, temel olarak işveren sigorta priminin 5 puanlık kısmının Hazine tarafından karşılanması nedeniyle oluşacağı tahmin edilen 4,7 milyar TL tutarındaki maliyetten ve prim borçlarının yeniden yapılandırılmasından elde edilen gelirlerin 2008 yılına göre düşmesi sonucunda sosyal güvenlik açığını kapatmaya yönelik transferlerin artmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca, 9 Temmuz 2008 tarihli ve 5874 sayılı Kanunla cadde ve sokak aydınlatması ile trafik sinyalizasyonuna ilişkin enerji giderlerinin Hazine Müsteşarlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanması hükme bağlanmıştır. Bu düzenleme sebebiyle 2009 yılında 500 milyon TL harcama yapılması öngörülmüştür.

2009 yılında GAP Eylem Planı kapsamında gerçekleştirilecek harcamalar için Özelleştirme Fonu ve İşsizlik Sigortası Fonundan 2,8 milyar TL aktarma yapılması ve KÖYDES Projesi için ise 500 milyon TL ödenek tahsis edilmesi öngörülmüştür.

2009 yılında, bir önceki yılda olduğu gibi, özürlülere ilişkin kanun kapsamında yapılan ödemeler ile terör tazminatları harcama baskısı oluşturmaya devam edecektir. 5706 sayılı Kanunla düzenlenen İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Projesi için ise 200 milyon TL harcama yapılması programlanmıştır.

Yukarıda açıklanan gelir ve gider beklentileri çerçevesinde, 2008 yılında 14,1 milyar TL ve GSYH’ya oran olarak yüzde 1,4 seviyesinde gerçekleşmesi tahmin edilen merkezi yönetim bütçe açığının, 2009 yılında 13,4 milyar TL ve GSYH’ya oran olarak yüzde 1,2 düzeyine gerilemesi hedeflenmektedir. IMF tanımlı merkezi yönetim bütçe faiz dışı fazlasının GSYH’ya oranının ise yüzde 2,4 seviyesinde olması programlanmıştır.

Borç yönetimine ilişkin olarak, izleyen dönemde de önceki yıllarda olduğu gibi stratejik ölçüt uygulamasına devam edilecektir. Bu kapsamda, 2009 yılında, borçlanma politikasının yürütülmesinde karşı karşıya kalınabilecek faiz ve döviz kuru risklerinin hafifletilmesi amacıyla borçlanmanın faiz yenileme süresinin uzatılması ve ağırlıklı olarak TL cinsinden gerçekleştirilmesi, ortalama borçlanma vadesinin piyasanın elverdiği ölçüde uzatılması ve likidite riskinin azaltılması amacıyla yeterli düzeyde rezerv tutulması hedeflenmektedir.

TABLO: III. - Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri

	(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)				(Yüzde Artış)			(Yüzde Dağılım)				(GSYH İçinde Pay, Yüzde)
	2007	2008 (1)	2009 (2)		2008	2009		2007	2008 (1)	2009 (2)		2007	2008 (1)	2009 (2)
HARCAMALAR	204 068	229 535	262 110		12,5	14,2		100,0	100,0	100,0		23,9	23,1	23,6
01 - Personel Giderleri	43 569	50 355	57 211		15,6	13,6		21,4	21,9	21,8		5,1	5,1	5,1
02 - SGK Devlet Primi Giderleri	5 805	6 450	7 243		11,1	12,3		2,8	2,8	2,8		0,7	0,6	0,7
03 - Mal ve Hizmet Alım Giderleri	22 258	24 750	26 133		11,2	5,6		10,9	10,8	10,0		2,6	2,5	2,4
04 - Faiz Giderleri	48 753	54 500	57 500		11,8	5,5		23,9	23,7	21,9		5,7	5,5	5,2
05 - Cari Transferler	63 292	68 694	88 504		8,5	28,8		31,0	29,9	33,8		7,4	6,9	8,0
06 - Sermaye Giderleri	13 003	17 675	16 622		35,9	-6,0		6,4	7,7	6,3		1,5	1,8	1,5
07 - Sermaye Transferleri	3 542	2 803	2 819		-20,9	0,6		1,7	1,2	1,1		0,4	0,3	0,3
08 - Borç Verme	3 846	4 308	4 661		12,0	8,2		1,9	1,9	1,8		0,5	0,4	0,4
09 - Yedek Ödenekler	0	0	1 418					0,0	0,0	0,5		0,0	0,0	0,1
GELİRLER	190 360	215 396	248 759		13,2	15,5		100,0	100,0	100,0		22,3	21,7	22,4
1 - Genel Bütçe	184 803	209 239	242 958		13,2	16,1		97,1	97,1	97,7		21,6	21,0	21,9
01 - Vergi Gelirleri	152 835	174 745	202 090		14,3	15,6		80,3	81,1	81,2		17,9	17,6	18,2
02 - Vergi Dışı Gelirler	24 043	22 963	25 270		-4,5	10,0		12,6	10,7	10,2		2,8	2,3	2,3
03 - Sermaye Gelirleri	6 080	8 294	13 139		36,4	58,4		3,2	3,9	5,3		0,7	0,8	1,2
04 - Alınan Bağış ve Yardımlar	1 845	3 237	2 460		75,5	-24,0		1,0	1,5	1,0		0,2	0,3	0,2
2 - Özel Büt. İda. ve Düz. Den. Kur.	5 557	6 156	5 801		10,8	-5,8		2,9	2,9	2,3		0,7	0,6	0,5
BÜTÇE AÇIĞI	-13 708	-14 140	-13 351		3,1	-5,6						-1,6	-1,4	-1,2
Bilgi İçin:
Faiz Dışı Harcamalar	155 315	175 035	204 610		12,7	16,9						18,2	17,6	18,4
Faiz Dışı Bütçe Dengesi	35 045	40 360	44 149		15,2	9,4						4,1	4,1	4,0
IMF Tanımlı Faiz Dışı Bütçe Dengesi	21 241	25 766	26 806		21,3	4,0						2,5	2,6	2,4

Not: Düzenleyici ve denetleyici kurumların gelir fazlaları genel bütçe vergi dışı gelirlerinden düşülmüştür.

(1) Gerçekleşme Tahmini

(2) Program
2009 yılında, finansman programları ve borç bilgilerinin düzenli olarak kamuoyuna duyurulmasına ve borç yönetiminde şeffaflığın artırılmasına yönelik çalışmalara devam edilecektir. Yıllık finansman gereğinin büyük bir kısmını oluşturan iç borçlanmalara ilişkin olarak, mevcut itfaların daha düzenli hale getirilmesi amacıyla ve stratejik ölçütlerle uyumlu olmak üzere, aktif borç yönetimi çerçevesinde geri alım ve değişim işlemlerine devam edilmesi öngörülmektedir.

Devlet iç borçlanma senetlerinin (DİBS) yatırımcı tabanının genişletilmesi amacına yönelik olarak yeni enstrümanların geliştirilmesi ile perakende satış yöntemine ilişkin çalışmalara devam edilecektir.

DİBS birincil ve ikincil piyasasında etkinliğin artırılması amacıyla uygulanmakta olan piyasa yapıcılığı sisteminin sürdürülmesi planlanmaktadır. Ayrıca, ikincil piyasalarda sağlıklı bir verim eğrisinin oluşturulması ve DİBS alım-satım işlemlerinde likiditenin sağlanmasına yönelik olarak senetlerin azalan vadelerde yeniden ihraç edilmesi politikasına devam edilecektir.

Nakit ve borç yönetiminde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması amacıyla yıl boyunca yeterli düzeyde rezerv tutulması hedeflenmektedir. Ayrıca, nakit rezervlerinin daha etkin bir şekilde yönetilmesi amacıyla başlatılan çalışmalar sürdürülecektir.