TahiR’Ül mevlevi’NİN İslam tariHÇİLİĞİ Özet

1.2.2. Çevirileri

1- Efgan Emiri Abdurrahman Han: Afganistan’da dağınık bir durumda olan halka örgütlü bir hükümet sistemini kabul ettiren, iç reformları başlatan Afgan Emiri Abdurahman Han’ın (1844-1901), Afgan diliyle kaleme aldığı yapıtın Farsça çevirisinden Türkçeye aktarılmış olup, ilk cildi 1908’den itibaren yayın hayatına giren haftalık Sırat-ı Müstakim Dergisi’nde yer almıştır (nr.163, 6 Teşrinievvel I327'den başlayarak).¹⁹⁰

2. 
   Kafkas Mücahidi Şeyh Şamil’in Gazavatı: Dağıstan bilginlerinden Muhammed Tahir el-Karahi’nin Arapça olarak yazdığı Barikatü's-suyufi'd-Dağıstaniyye fi ba'zı gazavati'ş-Şamiliyye adlı yapıtın basılmamış bir nüshası, şeyhin Medine'de oturan çocuklarından biri tarafından Mehmed Akif’e hediye edilmiş; Mehmed Akif de yapıtı çevirerek yayına hazırlaması için Tahir'ül Mevlevi'ye yönlendirmişti. Tahir’ül Mevlevi, Matbuat Alemindeki Hayatım adlı yapıtında şu şekilde aktarmaktadır:¹⁹¹
   

“Mehmet Akif Bey, Harb-i Umumi’de Necid’e gönderildiği sırada Medine-i Münevvere’de olan Şamil ile görüşmüş. Kitapları ona vermişler. O da avdetinde bana ödünç verdi. Sebilürreşad idaresince bunun ıslah edilerek tab’ına arzu gösterildi. Binaenaleyh kitabın aslını ve tercemesini okuyup anlayabildiğim kadar yeniden yazdım. Bereket versin ki o vakit yazılmış ve basılmış. Çünkü büyük Fatih yangınında kitablarımla beraber o nüshalar da yanmıştı”.

Kafkasya Mücahidi Şeyh Şamilin Gazavatı adıyla Matbaa-i Amidî'de basılan kitap, Sebilürreşad kütüphanesi serisinden 23 adet, 19x12,5 cm. boyutlarında ve 216 sayfa olarak yayınlanmıştır.

Çevirinin önsözünden, yapıtın Arapça aslının daha önce Abdülhamid b. Abdullah el-Şekevi tarafından ağır bir dille Osmanlıcaya çevrildiği; Mezakü’l-ervah fi Şa'şa'ati's-salah adlı bu basılmamış çevirinin de yararlanması için Tahir'ül Mevlevi'ye verildiği anlaşılmaktadır.¹⁹²

3. 
   Hind Masalları: Tahir’ül Mevlevi, ilk çevirilerini Namık Kemal’in yaptığı, Hint edebiyatçısı İnayetullah Han tarafından Farsçaya çevrilen Bahar Daniş adlı Hindistan kaynaklı öykülerin tamamını, Hind Masalları adıyla 1921 yılında yayınlayarak dilimize kazandırmıştır.¹⁹³ O dönemde, her yaşta okuyucu tarafından büyük ilgi görmüş olan bu masallar, edebi bir dille ve renkli bir üslupla kaleme alınmıştır. Öykülerin satır aralarında uyarıcı dersler ve yararlı öğütler yer almaktadır. Tipik Doğu öyküleri niteliğindeki bu anlatılar, kültürel özellikleri bakımından yerli öykülerimizle de benzerlik gösterir.¹⁹⁴
   

4. 
   Mirat’ül-Akaid: İranlı filozof Molla Cami’nin (1414-1492), İnançlar Aynası anlamına gelen mesnevi şeklindeki manzum yapıtının çevirisi olan bu kitabın vezni failatün mafailün failün’dür.¹⁹⁵ Molla Cami’nin bu kitabı, daha önce Abdurrahman Hulusi tarafından çevrilmişti.¹⁹⁶
   

5. 
   Nisabü’l-Mevlevi: Tahir’ül Mevlevi, XVII. yüzyıl Osmanlı mutasavvıfı olan ve Türkçe, Arapça, Farsça yapıtlarıyla ün yapmış İsmail Ankaravi’nin (?-1631), tasavvufi konulardan oluşan Nisabü’l-Mevlevi adlı mesnevi seçkisini sade bir üslupla ve yararlı açıklamalarla çevirmiştir.
   

Nisâbü’l-Mevlevî tercümesi’nin iki adet müellif hattıyla yazılmış nüshaları, Selçuk Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Öğretim Üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Yakup Şafak ve Yrd. Doç. Dr. İbrahim Kunt tarafından bulunarak ve bu nüshalar esas alınarak bazı katkılarla günümüz harflerine çevrilmiştir. Konya Tekin Kitapevi Yayınları tarafından Mevlevîlik Kültür Serisi:1 olarak 2005’de yayımlanan eser, yayıma hazırlayanların önsözünden ve İsmâil Ankaravî’nin yaşamı, eserleri ve Nisâbü’l-Mevlevî ve çevirisinin konu olarak alındığı bir girişten sonra, Tahir’ül Mevlevi’nin sunumu ve yazarın önsözüyle başlamaktadır. tarîkat âdâbına dair, şerîat âdâbına dâir, mârifet ve hakîkat âdâbına dâir başlıkları altında üç kısımdan oluşan bu yapıt, özellikle Mevleviliğîn dayandığı düşünsel temeller ve kavramlar açısından önemlidir.¹⁹⁷

6. 
   Münacat‐ı Hazret‐i Mevlana Tercümesi: Tahir’ül Mevlevi tarafından XX. yüzyılın başlarında yazılan bu yapıt, Ahmed Remzi Akyürek’in (1872–1944), Mevlana’nın Mesnevi’sinden dua ile ilgili beyitleri seçerek oluşturduğu Münâcât‐ı Hazret‐i Mevlâna adlı yapıtın Türkçe çevirisi ve bu beyitlerdeki bazı söylemlerin açıklamasıdır. Düz yazı olarak kaleme alınan ve telif tarihi bilinmeyen yapıtın İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Şeriyye, nr. 1320’de ilk sekiz varağı basılı bir nüshası bulunmaktadır. Baş tarafında Tahirü’l Mevlevi’nin önsözü bulunan yapıtın basımının yarıda kaldığı ve yazmayla tamamlandığı sanılmaktadır.
   

İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Şeriyye, nr. 1320’de kayıtlı olan bu çalışma, 21x13,5 cm. boyutlarında ve 55 varaktır. Satır sayısı farklıdır. Baştan sekiz varağı matbu olan yapıtın 9-35 arasındaki varaklar, normal beyaz bir defterdir.¹⁹⁸

7. 
   Basılmamış Çevirileri: Kur’an ve Mağz-ı Kur’an, Menakıbü’l-Arifin’de Münderic Makalat-ı Şems-i Tebrizi’den on faslın çevirisi, Risale-i Fütüyiyye çevirisi, Sa’di-i Şirazi’ye Dair, Tercüme-i Tefsir-i Hüseyn, Hind İhtilali, Hind’in Moğol Hükümdarları ve Nadir Şah, Ahmed Paşa Divanı’nın Nesre Çevrilişi, Cam-ı Cihannüma Tercümesi, Levami Tercümesi, Şerh-i Rubaiyat Tercümesi, Tercümelerim.
   

1.2.3. İslam Tarihi ve Uygarlığı İle İlgili Eserleri

1- Tarih-i İslam Sahaifinden: Tahir’ül Mevlevi, Tarih-i İslam Sahaifinden¹⁹⁹ başlıklı yazı dizisini, 1329-1330 yılları arasında çıkarılan ve süreli çocuk yayınlarından olan Mektepli²⁰⁰ dergisinde yayınlanmıştır. Matbuat Âlemindeki Hayatım ve İstiklal Mahkemeleri adlı anı kitabında, Mektepli dergisinde yazı yazdığından söz etmektedir. Yine aynı yapıtında, Tarih-i İslam Sahaifinden başlıklı yazılarının, daha önce Cemiyet-i İlmiye-i İslamiye adlı bir dergide yayınladığından söz eder. 1324/1906 yılından 1326/1908 yılına dek yazılarını sürdürmüştür. Tahir’ül Mevlevi, bu yazı serisini, 1324’ten 1328’e kadar 182 sayı VII cilt olarak Cemiyet-i Milliye-i İslamiye Derneği tarafından çıkarılan Beyanülhak dergisinin²⁰¹ 13. Sayısından itibaren de yayınlamıştır.²⁰² 1329/1911 yılında da, Tarih-i İslam Sahaifinden adı ile bir kitap yayınladığını belirtmektedir.²⁰³

Tahir’ül Mevlevi’nin BEYANÜLHAK’ta Yayınlanan Makaleleri (1908-1921)^204
Makale adı	Yıl	Cilt	Sayı	Sayfa
Açık Mektup : Yusuf Suad Efendi Hazretlerine	1327/1911	V	118	2155-2156
Adab-ı Taam-ı İslam : İmam Gazali'nin Kimya-yı Saadetinden Tercüme Edilmiştir	1326/1910	II	54	1121-1123
Arif Sami Mevlana Cami Kaddese Sirrahu Hazretlerinin Meşhur Bir Gazeliyle Mealen Tercümesi	1326/1910	III	61	1235-1236
Bir Defn-i Hazin	1325/1910	II	48	1031-1032
Bir Musahabe	1326/1911	IV	99	1849-1850
Erhamu Turhamu	1326/1910	II	72	1405-1407
Hoca Abdülhalik hazretlerinin Pendnamesinden mütercemedir	1326/1910	III	57	1168-1169
İhtifal-i Edebi Hakkında Bazı Mütalaat	1328/1912	VII	165	2911-2913
Mahfel Sahibi Aleyhine Zem ve Kadh Davası	1340/1921	II	18	98-101
Me'li	1325/1909	II	39	880-881
Mevlana Hüseyin Vaiz ve Tefsir-i Hüseyni	1325/1909	II	41	915-917
Nafi ve Mühim Bir Teşebbüs	1327/1911	V	121	2202-2204
Nazım ve Eşkal-i Nazım	1326/1911	IV	93	1754-1756
Nazım ve Eşkal-i Nazım	1326/1911	IV	91	1718-1720
Neva-yı Garam	1326/1910	III	59	1204-1206
Nush-i Menbe	1326/1910	III	57	1167-1168
Rabia’ya	1326/1910	II	56	1157-1159
Sırat-ı Müstakim'den : Cinayet-i Tahrir	1327/1911	IV	104	1925-1926
Şam Futuhatı	1328/1912	VII	161	2851-2853
Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	158	2802-2803
Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	159	2817-2819
Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	160	2834-2835
Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	163	2885-2886
Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	164	2901-2903
Şeybetü’l Hamd : Mabad	1326/1910	II	55	1134-1135
Şükufe-i Baharistan	1326/1910	II	71	1399-1400
Şükufe-i Baharistan	1326/1910	III	70	1381-1384
Şükufe-i Baharistan	1326/1911	IV	93	1753-1754
Şükufe-i Baharistan	1326/1911	IV	94	1767-1768
Şükufe-i Baharistan	1327/1911	IV	104	1932-1934
Şükufe-i Baharistan - 2	1326/1910	III	73	1428-1431
Şükufe-i Baharistan : Firdevsi	1326/1911	IV	97	1816-1817
Şükufe-i Baharistan : Mabad	1326/1910	III	77	1494
Şükufe-i Baharistan : Mabad	1326/1911	IV	100	1869-1870
Şükufe-i Baharistan : Mabad	1327/1911	V	119	2175-2178
Şükufe-i Baharistan : Mabad	1327/1911	V	122	2222-2223
Şükufe-i Baharistan : Mabad	1327/1911	V	124	2256-2257
Şükufe-i Baharistan : Mabad	1327/1911	V	125	2271-2273
Talim ve Terbiye-i Etfal	1325/1910	II	50	1059-1060
Tarih Sahaifinden Şam Futuhatı	1328/1912	VII	169	2982-2984
Tarih Sahaifinden Şam Futuhatı : Humus’un Fethi	1328/1912	VII	168	2963-2965
Tarih-i İslam	1324/1909	I	24	553-558
Tarih-i İslam Sahafinden : Vaka-i Fil	1326/1910	II	71	1386-1388
Tarih-i İslam Sahafinden : Vaka-i Fil	1326/1910	II	72	1402-1403
Tarih-i İslam Sahaifinden	1325/1909	II	32	750-755
Tarih-i İslam Sahaifinden	1325/1909	II	33	780-782
Tarih-i İslam Sahaifinden	1325/1909	II	40	903-905
Tarih-i İslam Sahaifinden	1325/1910	II	49	1041-1042
Tarih-i İslam Sahaifinden	1326/1910	II	53	1102-1104
Tarih-i İslam Sahaifinden	1326/1910	II	51	1075-1976
Tarih-i İslam Sahaifinden	1327/1912	VI	143	2561-2563
Tarih-i Islam Sahaifinden - II: Islam-i Hazret-i Hamza Radiyallahu anh	1324/1909	I	16	350-353
Tarih-i İslam Sahaifinden - III: İslam’ın İlk Harb Sancakdarı	1324/1909	I	18	406-408
Tarih-i İslam Sahaifinden - IV: İslam’ın İlk Seriyyeleri ve Kumandanları	1324/1909	I	20	450-452
Tarih-i İslam Sahaifinden - V	1324/1909	I	21	473-475
Tarih-i İslam Sahaifinden - V	1324/1909	I	22	499-500
Tarih-i İslam Sahaifinden - VI	1325/1910	I	26	606-609
Tarih-i İslam Sahaifinden : Mabad	1325/1910	II	47	8-10
Tarih-i İslam Sahaifinden : Medine-i Münevveredeki Sekine-i Kadime ve Beyanlarındaki Muharebat-ı Medine	1325/1909	II	43	948-950
Tarih-i İslam Sahaifinden : Medine-i Münevveredeki Sekine-i Kadime ve Beyanlarındaki Muharebat-ı Medine	1325/1910	II	46	990-992
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	127	2303-2304
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	114	2094-2095
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	115	2109-2110
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	116	2127-2128
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	117	2141-2142
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	120	2189-2191
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	123	2238-2239
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	128	2316-2317
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şeybetü’l-Hamd	1326/1910	II	54	1118-1119
Tarih-i İslam Sahaifinden : Şeybetü’l-Hamd	1326/1910	II	56	1150
Tarih-i İslam Sahaifinden : Vaka-i Fil : Mabad	1326/1910	IV	79	1520-1522
Tarih-i İslam Sahaifinden : Vaka-i Fil : Mabad	1326/1910	III	73	1418-1419
Tarih-i İslam Sahaifinden : Vaka-i Fil : Mabad	1326/1910	III	74	1434-1436
Tarih-i İslam Sahaifinden : Vaka-i Fil : Mabad	1326/1910	III	76	1466-1467
Tarih-i İslam Sahaifinden : Vaka-i Fil : Mabad	1326/1910	III	77	1486-1487
Tarih-i İslam Sahaifinden : Vaka-i Filden Sonra Yemendeki Hükümetler	1326/1910	IV	84	1598-1599
Tarih-i İslam Sahaifinden : Valid-i Macid Peygamberi	1326/1910	III	65	1290-1293
Tarih-i İslam Sahaifinden : Valid-i Macid Peygamberi : Mabad	1326/1910	III	66	1306-1307
Tarih-i İslam Sahaifinden : Valid-i Macid Peygamberi : Mabad	1326/1910	III	67	1322-1323
Tarih-i İslam Sahaifinden : Valid-i Macid Peygamberi : Mabad	1326/1910	III	68	1338-1340
Tarih-i İslam Sahaifinden : Valid-i Macid Peygamberi : Mabad	1326/1910	III	69	1354-1356
Tarih-i İslam Sahaifinden / Hafr-i Zemzem	1326/1910	III	57	1162-1163
Tarih-i İslam Sahaifinden Ecdad-ı Kiram-ı Peygamberiden Haşim bin Abdimenaf	1325/1909	II	35	820-822
Tarih-i İslam Sahaifinden Ecdad-ı Kiram-ı Peygamberiden Haşim bin Abdimenaf	1325/1909	II	36	832-834
Tarih-i İslam Sahaifinden Ecdad-ı Kiram-ı Peygamberiden Haşim bin Abdimenaf	1325/1909	II	37	844-846
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	136	2449-2450
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	112	2057-2059
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	171	3010-3013
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VI	156	2767-2769
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	131	2368-2369
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	132	2384-2386
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	133	2399-2401
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	134	2420
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	135	2435-2436
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	138	2483-2484
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	VI	140	2515-2516
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	111	2045-2047
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	113	2078-2080
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	129	2334-2336
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1911	V	130	2353-2354
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	141	2528-2529
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	142	2547-2549
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	144	2580-2581
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	145	2591-2593
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	146	2609-2611
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	147	2624-2625
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1327/1912	VI	148	2637-2638
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	157	2786-2787
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	172	3027-3028
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	173	3046-3048
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	174	3062-3064
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	175	3077-3079
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	177	3110-3112
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	178	3125-3127
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	179	3141-3142
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VII	182	3187-3189
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VI	150	2676-2677
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VI	151	2688-2690
Tarih-i İslam Sahaifinden Şam Futuhatı : Mabad	1328/1912	VI	155	2756-2758
Tarih-i İslam Sahaifinden: Evlad-ı Abdu'l-Muttalip	1326/1910	III	62	1242-1245
Tarih-i İslam Sahaifinden: Evlad-ı Abdu'l-Muttalip	1326/1910	III	63	1262-1265
Tarih-i İslam Sahaifinden: Hafr-i Zemzem	1326/1910	III	58	1178-1180
Tarih-i İslam Sahaifinden: Hafr-i Zemzem	1326/1910	III	60	1210-1213
Tarih-i İslam Sahaifinden: Hafr-i Zemzem	1326/1910	III	61	1228-1229
Tarih-i Islam Sahaifinden: Islam’in Ilk Ilmi ve Ilk Alemdarı	1324/1908	I	13	278-280
Tarih-i İslam Sahaifinden: Mescid-i Dırar ve Münafikın-i Eşrar	1325/1909	II	38	861-864